الگوی «قدرتمندترین در منطقه ضعیف» جای خود را به «دولت‌های کارآمد در منطقه قوی» بدهد

مشاور رئیس جمهور در افتتاحیه همایش «نظام بین‌الملل، تحولات منطقه‌ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» اظهار داشت: به نظر می‌رسد تمایل قدرت‌های بزرگ برای درگیری مستقیم در این منطقه کاهش یافته است و این حضور به صورت نمایش اقتدار خواهد بود. چرا که قدرت اول شدن در این منطقه برای هر کشوری به دو دلیل سرسام‌آور خواهد بود.

به گزارش عطنا، حسام‌الدین آشنا در افتتاحیه سومین همایش بین‌المللی «نظام بین‌الملل، تحولات و سیاست‌ خارجی جمهوری اسلامی ایران» که صبح سه‌شنبه اول آذرماه در دانشکده حقوق برگزار شد، گفت: آنچه که امروز در اختیار شما می‌گذارم ماحصل مطالعات و مباحثات چندماهه‌ای است که توسط شبکه‌ای از متخصصان سیاست خارجی و منطقه‌ای انجام گرفته است.

آشنا خاطرنشان کرد: نظام بین‌الملل، تحولات منطقه‌ای و سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران سه موضوع جدا از هم نیستند بلکه سه لایه متفاوت از یک تحلیل جامع را تشکیل می‌دهند که همانا باید به یک سوال پاسخ دهند.

او سوال مد نظر را این‌گونه عنوان کرد: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحولات نظام بین‌الملل چه مسیری را با چه هدفی باید طی کند؟

مشاور رئیس جمهوری در امور فرهنگی پاسخ این سوال را در تحلیل رابطه این سه لایه مذکور دانست و تصریح کرد: در یک دیدگاه که من آن را دیدگاه تفریطی یا دیدگاه ناشی از برآورد کمینه می‌دانم تصور می‌شود که همه معادلات منطقه در گرو دولت‌ها و قدرت‌های بزرگ است به عبارت بهتر روابط بین‌الملل چیزی جز روابط بین قدرت‌های بزرگ نیست. از این جهت ما به عنوان یک قدرت متوسط نمی‌توانیم تاثیر چندانی در روند‌های جاری میان قدرت‌های بزرگ داشته باشیم و تنها ناظر منفعلی هستیم که باید در انتظار تعیین سرنوشت خود توسط جریان قدرت‌های بزرگ در سطح جهانی باشیم.

آشنا دیدگاه دوم را این گونه مطرح کرد: دیدگاه مقابل متصور می‌شود ما نباید هیچ اعتنایی به قدرت‌های بزرگ داشته باشیم بلکه باید سیاست خارجه خود را صرفا در جهت مقابله و نفی نظام موجود بدانیم.

او با اشاره به اینکه‌ این رویکرد رادیکالی است ادامه داد: در این چارچوب ایران برابر با همه قدرت‌های جهانی در نظر گرفته می‌شود و می‌باید سهمی معادل قدرت‌های بزرگ در عرصه جهانی داشته باشد.

آشنا افزود: برخلاف دیدگاه اول که قدرت ایران را دست کم می‌گیرد؛ دیدگاه دوم قدرت ایران را در تعیین نظام بین‌الملل به مبالغه‌گرایی و خیال‌پردازی دچار می‌کند، امری که می‌تواند هزینه‌های فراوانی را بر کشور تحمیل نماید.

او با تاکید بر این‌که ماحصل هر دو دیدگاه سرخوردگی و تحقیر ملی است، به دیدگاه سومی اشاره کرد و گفت: اما دیدگاه سوم رویکرد مبتنی بر اعتدال است که بر مبنای آن اولویت‌های سیاست خارجه ایران در تاثیر و تاثر متداوم و متقابل با تحولات نظام بین‌الملل و نیز تحولات محیطی کشور ارزیابی می‌شود.

آشنا حاصل دیدگاهی اعتدالی را مثبت دانست و تاکید کرد: با این دیدگاه می‌توانیم هم از محیط پیرامونی خود متاثر ‌شویم و هم بر جریانات منطقه‌ای و حتی در سطح جهانی تاثیر‌گذار باشیم.

رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری درباره رقابت‌ بین کشورهای منطقه هم چنین اظهار کرد: در سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران به صراحت پیش‌بینی شده است که در سال۱۴۰۴ ایران به قدرتمندترین کشور منطقه از حیث توان نظامی، علمی و فناوری تبدیل شده باشد.

آشنا با بیان این نکته که متاسفانه این هدف‌گذاری در منطقه منفی بازنمایی شده است، افزود: فارغ از این که آیا تصریح این هدف در سند چشم انداز به مصلحت کشور بوده است یا نه، نکته اصلی اینجاست که سایر کشورها در این فاصله منفعل نخواهند بود تا ما فاصله خود را با آن‌ها کم کرده و سپس از آن‌ها پیشی بگیریم. بنابراین نفس این رقابت دشوار و نفس‌گیر خواهد بود.

او قدرتمند شدن یک دولت در منطقه را وابسته به قدرتمندسازی فضای داخلی و ثبات کل منطقه دانست و تصریح کرد: تنها در یک منطقه با ثبات است که دولت کا‌رآمد و دارای مشروعیت داخلی امکان الگوسازی در بیرون مرزهای داخلی را می‌یابد و احترام دیگران را جلب می‌کند.

حسام‌الدین آشنا وضعیت غرب آسیا و منطقه خاورمیانه را این‌گونه شرح داد: در حال حاضر جنگ‌های داخلی بخش‌های وسیعی از خاورمیانه را درنوردیده و این منطقه رکورد پرخشونت‌ترین نقطه جهان را به خود اختصاص داده است.

او با اشاره به بحران آوارگان  به عنوان مسئله بزرگ غرب آسیا خاطرنشان کرد: مطابق آمار در سال ۲۰۱۵، 65 درصد از کل جمعیت آوارگان جهان به این منطقه تعلق دارند.

آشنا ناکارآمدی برخی سیاست‌ها را بحران دیگر منطقه عنوان کرده و گفت: متاسفانه بعضی از دولت‌های منطقه در آستانه فروپاشی قرار دارند. بحران زیست‌محیطی، کم‌آبی فزاینده و مسئله ریزگردها و طوفان شن مسائل دیگری است که دامن‌گیر منطقه ما شده و به نوبه خود می‌تواند موجب ایجاد درگیری و خصومت بین همسایگان و مهاجرت‌های اجباری شود.

آشنا ادامه داد: به نظر می‌رسد تمایل قدرت‌های بزرگ برای درگیری مستقیم در این منطقه کاهش یافته است و این حضور به صورت نمایش اقتدار خواهد بود. چرا که قدرت اول شدن در این منطقه برای هر کشوری به دو دلیل سرسام‌آور خواهد بود.

او دلایل این امر را چنین عنوان کرد: اول مخالفت سایر رقبای منطقه و دوم هزینه‌های بسیار گزافی که بر دوش حکومت توسعه‌طلب قرار خواهد گرفت، به طوری‌که حتی آمریکا نیز برای مسلط شدن به این منطقه هزینه‌های هنگفتی پرداخت و در نهایت ناکام شد.

مشاور رئیس جمهوری در امور فرهنگی، به عنوان راه حل، مدل پیشنهادی «دولت‌های کارآمدتر در منطقه‌ای قوی‌تر» را مطرح کرده و تاکید کرد: این مدل باید جایگزین نظریه «قدرتمندترین در منطقه‌ای ضعیف» شود.

آشنا ادامه داد: تمامی کشورهای منطقه حق دارند به دنبال «بهتر شدن» باشند اما این تلاش نباید منجر به تضعیف منطقه شود، بلکه باید به سازندگی منطقه منجر باشد.

او تاکید کرد: همه کشورهای منطقه باید بپذیرند که حفظ موجودیت کل منطقه خط قرمزی برای فعالیت‌های همه آن‌ها است.

مشاور دکتر روحانی همچنین درباره نحوه شاخص قدرتمندی یک کشور در جهان هم تصریح کرد: میزان قدرت یک کشور صرفا با میزان داشته‌های آن از مناطق تحت نفوذ ارزیابی نمی‌شود بلکه کیفیت شاخص‌های حکم‌رانی آن کشور و نیز کیفیت دوستان و متحدان او، ملاک قدرت یا عدم قدرتمندی دانسته می‌شود.

آشنا در پایان بر لزوم توسعه پایدار منطقه تاکید کرد و افزود: منطقه ما نیازمند خویشتن‌داری استراتژیک است. به این معنا که در تقسیم منافع همواره باید به دو اصل قبل یعنی بقای منطقه و ارتقای شاخص‌های اقتصادی و فرهنگی منطقه توجه داشت. چون در غیر این صورت هیچ اقدامی در منطقه پایدار نخواهد ماند.

گفتنی است سومین همایش بین‌المللی «نظام بین‌الملل، تحولات منطقه‌ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» را با حضور اندیشمندانی از کشورهای مختلف دوم و سوم آذرماه جاری به مدت دو روز، به همت گروه روابط بین‌الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی با مشارکت انجمن علمی روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی و با همکاری قطب علمی دولت و روابط بین الملل اسلامی، با ارائه مقالات حول محورهای این همایش در حال برگزاری است.