دکتر خرمشاد: جهان اسلام تاکنون از ظرفیت‌های حج بهره لازم را نبرده است

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: ما باید از مناسک حج در جهت رسیدن به اهداف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بهره ببریم ولی متأسفانه تا به حال از تمامی این ظرفیت‌ها بهره نبرده‌ایم و دلیل آن نظام سیاسی‌ است که در سرزمین حجاز وجود دارد.

به گزارش عطنا به نقل از ایسنا، محمدباقر خرمشاد عصر امروز در سلسله نشست‌های تخصصی حج که در سازمان حج و زیارت برگزار شد با تبریک ایام دهه کرامت و با بیان این مطلب که در مسئله حج و جهان اسلام باید سه محور اساسی را مورد توجه قرار بدهید اظهار کرد: این سه محور عبارتند از تقسیم‌بندی حج به مباحث سیاسی، فرهنگی و اجتماعی. به لحاظ فرهنگی باید این امر را در ذهن متبادر کنیم که حج یک واجب شرعی است و محدود به زمان و مکان است و مکان در این عمل عبادی برجسته‌تر است.

همین تلفیق محدود بودن زمان و مکان سبب می‌شود که حج یک فریضه منحصر به فرد شود و این فریضه در میان تمام ادیان منحصر به فرد است.

وی خاطرنشان کرد: ما نماز و روزه را نیز به عنوان فریضه‌های الهی داریم. هرکدام از این‌ها نیز احکامی دارند ولی همچون عبادت حج محسوب نمی‌شوند. مثلاً نماز را ما می‌توانیم در هر مکانی به جا بیاوریم. این که عبادتی همچون حج به زمان و مکان محدود می‌شود این امر برای ما نتیجه‌ای در بر دارد و آن این است که سبب می‌شود یک عبادت جمعی با فضایی معنوی به وجود بیایند.

رئیس سابق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تأکید کرد: در حج آیین‌های متنوع و سمبلیکی وجود دارد. انسان‌های قرن 21 ام با فضای پسامدرنیته روبه‌رو هستند. ما فارغ از مسلمان بودن باید به این امر توجه کنیم که حج آیین‌ها و جنبه‌های سمبلیک زیادی دارد. جهان پسامدرنیته می‌خواهد فضایی را برای انسان به وجود بیاورد که انسان از خدا زده شود به همین دلیل سراغ فرقه‌گرایی رفته‌ است. حج و دین اسلام آیین و مناسک متنوعی دارد که افرادی همچون جلال آل احمد، شهید مطهری و سایر افرادی که با دید باز این فریضه را به جای آورده‌اند همواره مجموعه این مناسک را در کنار هم قرار داده اند و یک نظام عبادی و الهی را از این فریضه برای مردم تعریف کرده‌اند.

خرمشاد افزود: حج عبادتی است که بسیار غنی محسوب می‌شود و جزء منحصر به فرد احکام اسلام است. بر اساس تمام این دلایل می‌توانیم بگوییم که حج یک ایستگاه فرهنگی قوی در میان مسلمانان است. اسلام انسان را هم از لحاظ مادی و هم از لحاظ معنوی مورد تعریف و ارزیابی قرار می‌دهد. جهان مادی در مکانی همچون سرزمین حج سبب می‌شود که انسان‌ها به یک روح والا برسند و در مناسک حج، معنویت انسان‌ها در نظر گرفته می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: انسان می‌تواند با دو بال مادی و معنوی خود را هموار کند و حج ایستگاه پمپ معنویت برای مسلمانان است و ما باید از آن‌ها بهره ببریم. به لحاظ اجتماعی نیز حج، معنویات بسیار ارزشمندی را برای جهان اسلام به دنبال دارد. در قرآن کریم برای سامان دادن جوامع اسلامی آن‌ها را به عنوان امت معرفی می‌کند ما اگر بخواهیم امت اسلامی را نشان بدهیم می‌توانیم از مناسک حج بهره ببریم. تمام اقوام و قومیت‌های مختلف حول محور اسلام و کعبه دور هم جمع می‌شوند و حج شکوه امت اسلامی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تأکید کرد: حج و امتی که در آن قرار می‌گیرند عینیت بخشیدن به مفهوم امت در قرآن را نشان می‌دهند. حج مصداق قرائت است و سبب تعریف و تقویت هویت جمعی مسلمانان می‌شود. ما با جمع شدن در کنار هم هویت‌مان را احیا و تقویت می‌کنیم.

وی خاطرنشان کرد: انسان‌هایی که در حج شرکت می‌کنند و یک ماه از لحاظ هویت دینی و اسلامی تقویت می‌شوند رفتار آن‌ها بعد از پایان یافتن حج بسیار متفاوت می‌شود و با روحیه لطیف‌تری با یکدیگر برخورد می‌کنند. این امر یکی از ابعاد اجتماعی حج در جهان اسلام است. در حج همبستگی اجتماعی ایمان، عقیده و باور به وجود می‌آید.

خرمشاد افزود: همچنین تقویت پدیده‌ای همچون عزت و کرامت حول محور حج در بین جوامع اسلامی شکل می‌گیرد. تقویت وحدت اسلامی یکی دیگر از عوامل موثر اجتماعی در حج است. در طول قرون گذشته همواره تمام علمای دین اسلام و بزرگان به مسئله وحدت تأکید کرده‌اند در حج، تجلی وحدت به عینه دیده می‌شود.

وی در ادامه با اشاره به این مطلب که حج به لحاظ سیاسی نیز دستاوردها و ظرفیت‌های عظیمی را برای جهان اسلام به دنبال دارد گفت: حج به لحاظ سیاسی یک نمایش قدرت فوق‌العاده محسوب می‌شود ولی متأسفانه از این ظرفیت سیاسی به حد کافی تا به حال استفاده نشده است. شاید یکی از علل برائت از مشرکین که امام به آن اشاره فرمودند این بود. حج در قرن 20 و 21 ام ترجمان قدرت ملت اسلامی محسوب می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: افرادی که در مناسک حج شرکت می‌کنند اکثریت از متمولین جهان اسلام محسوب می‌شوند. اگر هرکدام از آن‌ها هر ساله از نظر مالی ذره‌ای به کشور فلسطین کمک کنند دیگر شاهد این همه هجوم به جهان اسلام نیستیم. حج هم فعل لازم است و هم فعل متعدی. لازم از آن جهت که اراده فعلی و خاصی را انجام می‌دهد و متعدی بر امور سیاسی است.

وی گفت: ما باید از یک تا دو ماه قبل راهکارهای تقویت حج را و بهره‌گیری از ظرفیت آن‌ها را در بین جوامع اسلامی تقویت کنیم و یک اتاق فکری برای آن تشکیل شود تا به مسائل سیاسی مهم جهان اسلام به صورت خاص و عام پرداخته شود. ما اگر از ظرفیت حج بهره ببریم می‌توانیم به هر آنچه می‌خواهیم برسیم.

رئیس سابق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی عنوان کرد: اکنون اندیشمندان می‌گویند که جهان از حالت دو قطبی خارج شده است و یک نظام جدیدی در حال شکل‌گیری است. همگی بر این امر تأکید دارند که جهان نباید تک قطبی شوند چرا که در آن صورت یک کشور دیکتاتور می‌شود. این جهان چند قطبی که در حال شکل گیری است یکی از قطب‌های آن جهان اسلام است و ظرفیت حج در خدمت همین قطب اسلامی است. آیا حج برای مسلمانان نمی‌تواند در این پیچیدگی یک قدرت و سهم محسوب شود؟ قطعاً که می‌تواند باشد ما باید یک سری از آرمان‌ها را در حج تغییر بدهیم و آرمان‌هایی را که مد نظر اسلام است را ارائه بدهیم.

خرمشاد تأکید کرد: ما باید برای رسیدن به اهداف خود در حج یک NGO‌هایی تشکیل بدهیم. حج به لحاظ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ظرفیت فوق‌العاده‌ای دارد. در حد فعل لازم یک سری از مبانی آن حاصل شده است ولی در حد فعل متعدی از آن کمتر بهره برده‌ایم و یکی از علل آن اسیر شدن حرمین شریفین در دست نظام سیاسی سرزمین حجاز است. ما اگر بتوانیم این دایره را بازتر کنیم و حداقل‌ها را قبول کنیم، بهره فراوانی می‌توانیم از این مناسک ببریم.

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که برای رسیدن به این NGO چه راهکارهایی ارائه داده‌اید و می‌توانیم از چه ظرفیت‌هایی در این عرصه بهره ببریم گفت: متأسفانه فضایی که در عربستان وجود دارد یک فضای بسته است و خیلی از آن‌ها صداها را با پول ساکت می‌کنند و یا می‌خرند. ما باید راه‌های خروج از این بن‌بست را از طریق مسائل سیاسی و اجتماعی پیدا کنیم.

وی گفت: می‌توانیم تشکل‌هایی مثل افرادی که به حج رفته‌اند را تشکیل بدهیم و از طرف شبکه‌های اجتماعی این افراد اطلاعات خود را در اختیار یکدیگر قرار بدهند. شبکه‌های مجازی می‌تواند در این عرصه معجزه‌آفرینی کند. قطعاً مباحثی که از سوی مردم و افرادی که در مناسک حج حاضر بوده‌اند قطعاً همفکران زیادی را به خود جذب می‌کنند. ما از طریق این حلقه‌ها می‌توانیم فضای بسته‌ی عربستان را بشکنیم.