جوانان زبان یاد بگیرند و داستان‌های ایرانی بخوانند

عطنا - دکتر احمد تمیم‌داری (متولد ۱۳۲۵، تهران)، ادیب، زبان‌شناس، و فارسی‌پژوه برجسته ایرانی، استاد تمام گروه ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی است. وی دکتری زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران اخذ کرد و شاگرد اساتیدی چون سید جعفر شهیدی و احمد مهدوی دامغانی بود. تمیم‌داری عضو شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی و سردبیر فصلنامه سخن عشق است. او همچنین رئیس مرکز تحقیقات ادبیات فارسی علامه اقبال لاهوری است و بیش از صد کتاب و مقاله در حوزه ادبیات فارسی تألیف کرده است.

از آثار برجسته او می‌توان به «تاریخ ادب پارسی: مکتب‌ها، دوره‌ها، سبک‌ها و انواع» اشاره کرد که به‌عنوان منبعی جامع در مطالعات ادبی شناخته می‌شود. کتاب «عرفان و ادب در عصر صفوی» نیز به بررسی تأثیر عرفان بر ادبیات دوره صفویه می‌پردازد و از آثار مهم اوست. «فرهنگ عامه» دیگر اثر شاخص اوست که به تحلیل فولکلور و فرهنگ عامه در ایران پرداخته و در شناخت جامعه‌شناسی ادبی نقش مهمی دارد. کتاب داستان‌های ایرانی نیز مجموعه‌ای از داستان‌های ادبی است که با نگاهی به سنت‌های روایی ایران تألیف شده است. علاوه بر این، ترجمه آثاری چون مقدمه‌ای بر ادبیات، نقد و نظریه و گستره شعر پارسی در انگلستان و آمریکا نشان‌دهنده توجه او به ادبیات تطبیقی و جهانی‌سازی ادب فارسی است.

تمیم‌داری در مقالات و پژوهش‌های خود به موضوعاتی چون شاهنامه فردوسی، مولانا، و ادبیات تطبیقی پرداخته و تأثیر بسزایی در ترویج زبان و ادب فارسی داشته است. آثار او نه‌تنها در محافل دانشگاهی بلکه در میان علاقه‌مندان به فرهنگ و ادب ایران نیز جایگاه ویژه‌ای دارند.

با او در بازدید از سی و ششمین نمایشگاه کتاب تهران، گفت‌و گویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

استاد تمیم داری، نمایشگاه کتاب چه حسی را برای شما تداعی می‌کند؟
نمایشگاه کتاب حس دسترسی به مجموعه‌ای از کتاب‌های متنوع را تداعی می‌کند. ناشران مختلف در این رویداد گرد هم می‌آیند و دیگر نیازی نیست برای هر کتاب به کتاب‌فروشی‌های مختلف مراجعه کنیم. این فرصت، دسترسی به منابع را آسان‌تر می‌کند. قیمت کتاب‌ها بسیار بالاست. به عنوان مثال، یک جلد نهج‌البلاغه ۵ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده و حتی یک قرآن کوچک ۳۰۰ هزار تومان است. این قیمت‌ها با توجه به درآمد مردم، به‌ویژه برای کتاب‌های خارجی که به‌صورت دلاری محاسبه می‌شوند، بسیار گران است. کتاب‌های ناشران ایرانی نسبتاً ارزان‌تر هستند، اما همچنان برای بسیاری از مردم خرید کتاب چالش‌برانگیز است.

امسال قصد خرید چه نوع کتاب‌هایی دارید؟
من علاقه‌مند به خرید کتاب‌های انگلیسی در حوزه نقد ادبی و سبک‌شناسی هستم، اما این کتاب‌ها بسیار گران‌اند. همچنین کتاب‌های عربی را دوست داشتم، ولی به دلیل قیمت بالای دلاری، از خرید آن‌ها منصرف شده‌ام. کتاب‌هایی درباره نهج‌البلاغه، تفسیر قرآن، نقد ادبی، سبک‌شناسی و تاریخ ادبیات برای پژوهش و مطالعه بسیار مفید هستند.

به جوانان چه توصیه‌ای برای مطالعه دارید؟
ابتدا توصیه می‌کنم جوانان به آموزشگاه‌های زبان بروند و زبان‌های خارجی، به‌ویژه انگلیسی، یاد بگیرند، زیرا ایرانی‌ها در این زمینه ضعف دارند. سپس بسته به علاقه‌شان، می‌توانند رمان یا داستان‌های کوتاه بخوانند. نویسندگان ایرانی مانند جلال آل‌احمد، صادق هدایت، بزرگ علوی و جمال‌زاده داستان‌های کوتاه باکیفیتی دارند که برای جوانان جذاب و خواندنی است. جوانان به مسائل مهمی مانند ازدواج، تشکیل خانواده، یافتن شغل و آینده کشور فکر می‌کنند. متأسفانه، با وجود استعدادهای فراوان، فرصت‌های شغلی مناسب برای آن‌ها کم است. برای مثال، دانشجوی دکتری که از استاد خود توانمندتر است، به دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب، در مشاغلی مانند حسابداری یا فروش لوازم الکتریکی مشغول می‌شود. برای نجات ایران، باید زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی گسترش یابد.

چه کمبودهایی در زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی ایران وجود دارد؟
تعداد دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و مدارس در ایران بسیار کم است. در مقایسه با کشوری مانند آمریکا که بیش از ۵۰۰۰ دانشگاه دارد، ایران از نظر زیرساخت‌های آموزشی بسیار عقب است. باید در هر محله کتابخانه‌های عمومی ایجاد شود تا مردم به‌راحتی به کتاب دسترسی داشته باشند. همچنین، دولت باید کتاب را به‌صورت رایگان یا با قیمت پایین در اختیار جوانان قرار دهد.

متأسفانه جوانان بیشتر وقت خود را با موبایل می‌گذرانند و کمتر کتاب می‌خوانند. در کلاس‌های زبان تخصصی‌ام، دانشجویان حتی قلم و کاغذ ندارند و فقط با موبایل کار می‌کنند. موبایل می‌تواند ابزار کمکی باشد، اما کتاب همچنان منبع اصلی دانش و راهنمایی است. باید فرهنگ کتاب‌خوانی را ترویج کنیم.

چرا مطالعه ادبیات مهم است و چگونه می‌تواند به جامعه کمک کند؟
ادبیات طیف وسیعی از علوم و فرهنگ را در بر می‌گیرد. در ایران، به دلیل محدودیت‌های تاریخی در سایر هنرها مانند نقاشی و موسیقی، شعر و ادبیات نقش اصلی را در فرهنگ ایفا کرده‌اند. آثار شاعرانی مانند مولوی، حافظ، سعدی و فردوسی نه‌تنها در ایران بلکه در جهان تأثیرگذار بوده‌اند. برای مثال، گلستان و بوستان سعدی به بیش از ۱۰۰ زبان ترجمه شده و بخش عمده‌ای از فرهنگ غرب از این آثار الهام گرفته است. شعر ایرانی به دلیل پرداختن به موضوعات جهانی مانند اخلاق، عدالت و برابری، تاریخ‌مند نیست و همچنان ارزشمند است.

زبان فارسی با بیش از ۳۰۰۰ سال سابقه مکتوب و هزاران سال سابقه اسطوره‌ای، زبانی موسیقایی و ارزشمند است. آثار شاعرانی مانند خیام، حافظ و مولوی در کشورهای غربی طرفداران بسیاری دارند. برای مثال، مثنوی مولوی و رباعیات خیام در آمریکا بسیار محبوب‌اند. جوانان ایرانی باید به این گنجینه ادبی افتخار کنند و با یادگیری زبان فارسی و مطالعه این آثار، فرهنگ و اخلاق ایرانی را حفظ کنند.

چه راهکارهایی برای ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی و آموزش پیشنهاد می‌کنید؟
باید معلمان و مربیان باکیفیت تربیت شوند و حقوق مناسبی دریافت کنند تا انگیزه کار داشته باشند. همچنین، کتاب‌هایی مانند شاهنامه فردوسی، گلستان سعدی، و قابوس‌نامه باید از کودکی به دانش‌آموزان آموزش داده شود تا زبان و فرهنگشان غنی شود. دولت باید امکانات آموزشی مانند کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها را افزایش دهد و دسترسی به کتاب را آسان‌تر کند. والدین نیز باید با مطالعه کتاب‌های تربیتی، روش‌های صحیح پرورش فرزندان را بیاموزند. معلمان نقش کلیدی در تربیت کودکان و جوانان دارند. در کشورهایی مانند چین، معلمان بالاترین حقوق را دریافت می‌کنند، زیرا مسئولیت آموزش مهارت‌های زندگی و دانش را بر عهده دارند. اما در ایران، معلمان به دلیل مشکلات مالی مجبور به انجام کارهای جانبی مانند رانندگی در اسنپ هستند که این موضوع کیفیت آموزش را کاهش می‌دهد. باید به معلمان توجه بیشتری شود تا بتوانند نسلی فرهیخته تربیت کنند.