هشدار استادان در دانشگاه علامه طباطبائی درباره مرگ خاموش یک رشته کلیدی

عطنا - نشست ملی هم‌اندیشی استادان مدیریت دولتی دانشگاه‌های سراسر کشور، شامگاه چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد. این رویداد با حضور چهره‌هایی همچون مهدی الوانی، پدر مدیریت دولتی ایران، میرعلی سیدنقوی، رئیس دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی، میثم لطیفی، ناصر میرسپاسی، ابوالحسن فقیهی، حسن دانایی‌فر و دیگر صاحب‌نظران برگزار و موضوعات کلیدی و چالشی حوزه مدیریت دولتی در ایران، از زوال جایگاه رشته تا بحران‌های مدیریتی در دستگاه‌های اجرایی، به بحث و تبادل نظر گذاشته شد.

در ابتدای این نشست الوانی، پیشنهاد کرد که ایجاد نظام مدیریتی مشابه نظام‌پزشکی که کنترل و پایش آن توسط یک نهاد مردمی مستقل، اداره و انجام شود لازم و هدف این است که این نهاد مستقل بتواند به سازمان اداری و امور استخدامی کمک کند، نه اینکه مخالف یا مدعی آن باشد. فلسفه پشت نظام مدیریتی، کنترل همتایان است؛ به این معنی که مدیران خودشان همدیگر را کنترل کنند، مشابه پزشکان، مشاوران و مهندسانی که خودشان آن گروه را کنترل می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه اساسنامه‌ای برای چنین نظام مدیریتی نوشته شده و عده‌ای در دوره‌های مختلف دنبال آن رفته‌اند، اما به بن‌بست خورده و ادعایشان این بوده است که این اقدام تلاشی برای ایجاد انحصار در مدیریت است، درحالی‌که هدف ایجاد نظم و حرفه‌ای‌گری است. این امر با حرفه پزشکی که هدفش فراگیر بودن علم پزشکی است، مقایسه می‌شود. در صورتی که اگر چنین نظامی ایجاد شود، نابسامانی موجود در مدیریت تا حدودی حل شده و نظم پیدا می‌کند و حتی شاید بتواند مسائلی نظیر فاجعه‌ای که در بندرعباس رخ‌داده را با شدت کمتری رقم بزند.

الوانی تأکید کرد: مدیری که منصوب می‌شود، نباید فقط بر اساس علاقه شخصی باشد، بلکه باید برنامه‌ریزی مدیریتی، سازماندهی و کنترل بلد باشد. مورد بندرعباس نشان داد که مشکل در کار مهندسی نبوده، بلکه در سازماندهی و کنترل بوده است و همچنین تأکید بر اینکه مدیریت می‌تواند برخی از معضلات را کاهش دهد و کم کند.

وی با ابراز امیدواری برای استمرار این گردهمایی‌ها برای رسیدن به نتایج و حل مسائل، افزود: مسئله‌ای که امروزه با آن درگیر هستیم و درگذشته نبوده است مسئله اداری شدن علم است؛ امروزه اداره به قفس علم تبدیل شده است.

پدر مدیریت دولتی ایران با مقایسه گذشته و امروز ابراز نگرانی کرد و گفت: درگذشته دانشگاه‌های بزرگ مانند دانشگاه تهران قوانین ارتقا را می‌نوشتند و به وزارتخانه می‌دادند، دانشگاه‌ها قوت و قدرت داشتند؛ اما امروز دانشگاه‌ها مانند اداره ثبت‌احوال شده‌اند و صرفاً ابلاغیات وزارت علوم را اجرا می‌کنند و این وضعیت را «ضایعه» خواند. وزارتخانه ظلم بزرگی به دانش در این کشور می‌کند و می‌گویند یک شخص باید این موارد را بگوید.

وی معتقد است مجامع علمی و دانشگاه‌ها نباید تحت سیطره اداری باشند؛ بلکه باید اداره تحت امر آن‌ها باشد. از جهت علمی، وزارت علوم باید ستاد پشتیبانی دانشگاه باشد، نه ستاد فرماندهی دانشگاه‌ها.

ایشان به صحبت‌های وزیر علوم قبلی در فرهنگستان که به خود می‌بالید مبنی بر خاموش‌کردن تدریجی برخی رشته‌ها که به درد نمی‌خورند و انگار خود را مأمور اطفای حریق می‌دانستند اشاره کرد.

الوانی با اشاره به صحبت‌های وزیر علوم پیشین مبنی بر خاموش کردن تدریجی برخی رشته ها، گفت: یکی از نگرانی‌ها نیز این است که رشته‌هایی مانند مدیریت دولتی نیز به‌تدریج خاموش شوند. دانشگاه‌ها باید تصمیم‌گیرنده اصلی در مورد خاموش یا روشن‌کردن رشته‌ها باشند، نه مسئولان اداری. این وضعیت «اداره‌شدن علم» است که در آن اهل اداری به اهل علم حکم می‌کنند.

وی به دیدار خود با وزیر اسبق علوم اشاره کرد و گفت: در آن دیدار بیان کردم تا زمانی که وزارت علوم «عرضه محور» باشد، یعنی بر اساس آنچه دانشگاه‌ها دارند (تعداد رشته‌ها و ظرفیت‌ها) عمل کند، به‌جای اینکه «تقاضامحور» باشد و نیاز‌های جامعه و بازار کار را در نظر بگیرد، مشکل بیکاری دانش‌آموختگان ادامه خواهد داشت. این رویکرد یک مشکل بنیادی است.

پدر مدیریت دولتی ایران در پایان ابراز امیدواری کرد که با جمع‌شدن این گروه‌ها، صدای آن‌ها شنیده شود. این نشست‌ها برای رشته و دانش مدیریت مفید است و باید استمرار پیدا کند تا بتواند از رشته مدیریت در برابر کسانی که به آن تعدی و تعرض می‌کنند، محافظت کند. 

سید نقوی نیز در ادامه نشست با تایید سخنان دکتر الوانی گفت: رشته مدیریت دولتی در حال به حاشیه کشیده‌شدن است و دارد خاموش می‌شود. در دانشکده‌ها نیز تراز رشته‌ها به‌هم‌خورده و در مقایسه با رشته‌های دیگر مانند کسب‌وکار، روابط بین‌الملل و گمرک، ورودی‌های مدیریت دولتی هم کم شده و به نظر می‌رسد در لیست سیاه قرار گرفته است.

وی با طرح چند سؤال که: چه باید کرد؟ آیا باید سواد استادان رشته بالا برود؟ آیا باید در داخل رشته بازآفرینی رخ دهد؟ یا باید محتوا‌ها با سطح جدیدی مطرح شوند؟ سخنان خود را ادامه داد و گفت: رشته های جدید و بسیار جذاب و پرطمطراقی ظهور کرده است؛ اما محتوای این رشته‌های جدید، همان تئوری‌های قدیمی مدیریت دولتی است که پیش از این تدریس می‌شده است. با این شرایط رشته مدیریت دولتی در یکی دو سال آینده به‌طورجدی با چالش مواجه خواهد شد.

علیرضا کوشکی جهرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی نیز در ادامه به موضوع کارکنان دولت پرداخت و افزود: بیش از ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر کارمند در دولت داریم و در وزارتخانه‌ای مانند آموزش‌وپرورش، قریب به ۱ میلیون کارمند وجود دارد. در آموزش‌وپرورش، حدود ۴۰۰ هزار نفر بدون هیچ آزمونی وارد شده‌اند که این یکی از درد‌های نظام آموزش‌وپرورش است. حجم نیروی انسانی در دستگاه دولتی زیاد است؛ اما با این وجود کمبود نیرو به ویژه در حوزه های تخصصی هم وجود دارد. 

وی به نبود داده‌های دقیق از کارکنان دولت در سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: از سال ۸۴ به بعد سالنامه آماری کارکنان وجود نداشته است و خبر می‌دهند که سالنامه‌های آماری سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ تهیه شده است. آن سالنامه‌ها باید دیده شود چرا که یک عکس از وضعیت نظام اداره کشور ما است.

کوشکی جهرمی ادامه داد: دولت بیش از ۴۰۰ هزار خدمت به مردم ارائه می‌کند؛ اما این سؤال را مطرح می‌شود که آیا مردم راضی هستند؟ سازوکاری برای ارزیابی رضایت مردم وجود ندارد، چرا که باز کردن این پرونده می‌تواند مشکلات زیادی را آشکار کند. این وضعیت در وزارت علوم، آموزش‌وپرورش و بهداشت نیز وجود دارد.

وی به موضوع «دشمن‌سازی دولت» و تحولاتی که در حال وقوع است اشاره و تاکید کرد: رشته مدیریت دولتی باید سریع‌تر حرکت کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی اعلام کرد: حاضر به نشست و بحث در حوزه نظریه دولت، سیاست حکمرانی و اداره کشور هستیم، چرا که باوجود انبوه نظریات، انتخاب نظریه مناسب برای اداره کشور دشوار است. نتایج بررسی ۱۰ سال گذشته آزمون‌های استخدامی نشان می‌دهد که ۷۰% رشته‌هایی که در وزارت علوم تدریس می‌شود، در دولت هیچ متقاضی‌ای ندارند. این مسئله را با نگاهی به آمار بالای بیکاری در میان دانش‌آموختگان دانشگاهی می‌توان دریافت، بنابراین انطباق و هماهنگی با نیاز‌های واقعی بخش دولتی بسیار مورد نیاز است.

وی با بیان اینکه علوم تربیتی (آموزش ابتدایی، مشاوره)، پرستاری و مدیریت دولتی، سه رشته اصلی است که بیشترین تقاضا را در دولت دارند، افزود: بخش عمده‌ای از نیاز‌های دستگاه‌های اجرایی توسط دانش‌آموختگان مدیریت دولتی تأمین می‌شود و هر تحولی در این رشته بر عملکرد دولت، بهره‌وری و رضایت‌مندی مردم مؤثر است.

این استاد مدیریت دولتی در ادامه پیشنهاد کرد: مرکز آموزش مدیریت دولتی و دانشگاه‌ها در زمینه دوره‌های بازآموزی کمک کنند.

وی با اشاره به بازار کار و مسئله کار دانشجویان، گفت: دانشگاه‌ها و دانش آموختگان با بازار کار ارتباط تنگاتنگی دارند و علاوه بر محتوای آموزشی نیاز است که شکل آموزش نیز متحول شود.

کوشکی جهرمی افزود: یکی از دانشگاه‌های خوب کشور قراردادی با یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌ها بسته است و دانشجویانش را یک ترم در طول تحصیل در مقطع کارشناسی، بورسیه می‌کند که در آنجا مشغول به کار شوند و آن شرکتT هم به دانشگاه و هم به دانشجو حقوق می‌دهد و فرایند کارآموزی را تسهیل می‌کند و اگر این فرایند در تمام رشته‌ها در مقطع پایه (کارشناسی) انجام شود ما شاهد تحول بزرگی خواهیم بود. برای بهبود این وضعیت، علاوه بر تغییر محتوای آموزشی، نیاز به تحول در «شکل آموزش» و استفاده از «روش‌های آموزش متفاوت» مطرح شده است.

در ادامه گردهمایی دکتر میرسپاسی با بیان مسائل و مشکلات دانشگاه آزاد گفت: دانشگاه آزاد تأثیر فرهنگی در سطح کشور گذاشته و در شهر‌های کوچک، باوجود نقاط ضعف یا عدم توانایی کافی، فرهنگ‌سازی کرده است.

وی گفت: نقش دانشگاه آزاد در ایران یک نقش استراتژیک است؛ چرا که در هر شهر کوچکی شعبه دانشگاه آزاد وجود دارد و این بسیار مهم است و مشابه آن در دنیا وجود ندارد. ما به‌جای تمرکز بر مشکلات، باید راه‌حل‌ها را پیدا کرد.

فقیهی نیز در این گردهمایی گفت: کم‌وبیش خلاهای مدیریت دولتی را در ایران می‌بینیم و وجودشان را حس می‌کنیم و آن را نمی‌شود انکار کرد. کاری که در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری می‌توانیم انجام دهیم باید واقعیت‌هایی باشد که در مدیریت دولتی ما وجود دارد.

وی افزود: با توجه‌به توانمندی‌های دانشجو‌های دکتری به آن‌ها توصیه می‌کنم که رساله خود را به موضوعات کاربردی مدیریت دولتی اختصاص دهند تا نتیجه تلاش و تحقیقی که انجام می‌دهند قابل‌استفاده باشد. امیدوارم این نشست‌ها برای شناسایی خلاهای مدیریت دولتی در عمل و اصلاح آن‌ها ادامه یابد.

در ادامه این گردهمایی دکتر دانایی‌فر اظهار کرد: اینکه مدیریت دولتی کار زیادی انجام نداده یا اهمیت آن کاهش‌یافته، مخالف است. انصاف باید رعایت شود چرا که در سال‌های اخیر و از زمان ورود علم مدیریت به ایران، کار‌های زیادی انجام شده است.

وی تاکید کرد: برخلاف برخی دیدگاه‌ها در عمل، تغییرات زیادی در نظام اداری و سیستم‌ها اتفاق افتاده است. رشته مدیریت دولتی بوده، هست و خواهد بود. متأسفانه نحوه پذیرش در این رشته ایراداتی پیدا کرده و در نتیجه، کیفیت نیرو‌هایی که وارد حوزه مدیریت دولتی می‌شوند و قرار است سکان دولت را در دست بگیرند، در جا‌هایی تغییر  پیدا کرده است.

دانائی‌فر تاکید کرد: نقطه شروع اصلاح و ورود برای بهبود وضعیت مدیریت، خود دانشگاه‌ها هستند. چرا دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه تهران از استادان مدیریت خود به نحو احسن استفاده نمی‌کنند.

وی گفت: نباید ناامید بود، زیرا در رشته مدیریت اعم از بازرگانی، دولتی، صنعتی، کار‌های زیادی در کشور انجام شده و اگر سیستم‌ها دیده شوند، تحول شگرفی رخ‌داده است. در پایان مجدد تاکید می کنم این‌گونه قضاوت‌کردن در مورد رشته مدیریت منصفانه نیست.