دود اقدام آژانس به چشم خودش رفت

عطنا- ساعاتی پس از صدور قطعنامۀ ادعایی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی، این واکنش ایران بود که در محافل خبری جهان بازتاب گسترده‌ای یافت. واکنشی که از قطع دسترسی‌های فراپادمانی آژانس به مراکز هسته‌ای کشورمان حکایت می‌کرد و نشان می‌داد که ایران در بازی جدید بازیگران غرب در آژانس، دست بسته نیست و بدعهدی طرف مقابل را با هزینه گزافی تلافی می‌کند. با دکتر مجید عباسی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و صاحب‌نظر مسائل بین‌الملل درباره ابعاد پیدا و پنهان این تحولات پرسش و پاسخی داشتیم که از نظر می‌گذرد؛

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رغم رویکرد سازنده‌ای که ایران با این نهاد بین‌المللی در پیش گرفته است، قطعنامه‌ای به تصویب رسانده که برپایه آن با طرح ادعاهایی درباره فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان خواهان شفاف‌سازی درباره موضوعات ادعایی شده است. از نظر شما این قطعنامه متناظر با چه تحولاتی به تصویب رسیده است؟

جمهوری اسلامی ایران طبق توافق هسته‌ای برجام متعهد شده بود یکسری اقدامات فراپادمانی هم برای آژانس انجام دهد. استقرار دوربین در مراکز حساسی از تأسیسات هسته‌ای ایران از جمله این اقدامات بود. به این ترتیب فیلم این دوربین‌ها ضبط می‌شد و در اختیار بازرسان آژانس قرار می‌گرفت. همچنین بر مبنای حسن نیت ایران در همکاری با آژانس و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، بازرسان آژانس این امکان را داشتند در مواردی تنها با اطلاع 48 ساعت قبل برای بازرسی از هر کدام از بخش‌های صنعت هسته‌ای ایران اقدام و راستی آزمایی کنند. اما به رغم این پیشینه و تعهداتی که ایران به صورت فراپادمانی با هدف بهره‌مندی از مواهب برجام و رفع تحریم‌ها اجرا می‌کرد، امریکا از این توافق خارج شد. با وجود این ایران یک سال پس از خروج امریکا از برجام، همچنان به تعهدات خود در قالب این توافق ادامه داد که 17 گزارش آژانس هم از این امر حکایت می‌کرد. یعنی ما به رغم خروج امریکا هم اجازه بازرسی به آژانس می‌دادیم و هم دوربین‌ها فعال بودند و هم فیلم آنها در اختیار آژانس قرار می‌گرفت اما این رویکرد و پایبندی ایران به تعهداتش علی رغم خروج امریکا نه تنها کاری از پیش نبرد که اقدامات امریکا در تصویب تحریم‌های جدید را تشدید کرد.

در چنین شرایطی تصویب قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها که از سوی مجلس به تصویب رسید تا چه اندازه توانست فضای شکل گرفته را دچار تحول کند؟

با تصویب این قانون در سال 1399 و متوقف شدن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، دسترسی‌های فراپادمانی آژانس به فعالیت‌های هسته‌ای ایران به کمترین سطح کاهش پیدا کرد و طبق این قانون که در مورد اقدام متقابل ایران در برابر زیاده خواهی امریکا در برجام به تصویب رسید، سازمان انرژی اتمی موظف شد دوربین‌های آژانس را خاموش یا جمع‌آوری کند و فیلم‌ها را در اختیار آژانس قرار ندهد و به همکاری لازم با بازرسان آژانس در چهارچوب اقدامات فراپادمانی خاتمه دهد.

یعنی قرار شد تعهدات ایران تنها منحصر به اجرای تعهدات پادمان هسته‌ای باشد؟

بله؛ ایران در قالب معاهده عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) تعهداتی دارد. بعد از تصویب قانون اقدام راهبردی، مقرر شد کشورمان فقط مطابق تعهدات پادمانی خود عمل کند اما با وجود این برای اینکه همه درها را نبندد، از خود حسن نیت نشان داد و در سفری که آقای گروسی به تهران داشت، توافقی صورت گرفت که بر مبنای آن، رئیس سازمان انرژی اتمی از مجلس شورای اسلامی مجوز موقت گرفت تا دوربین‌های آژانس همچنان وجود داشته باشد و اطلاعات را ضبط کند اما فیلم‌ها در اختیار آژانس قرار نگیرد تا زمانی که تکلیف توافق هسته‌ای معلوم شود. این اقدام ایران هم باز برپایه حسن نیت و خارج از تعهدات پادمانی‌اش بود اما با وجود این، آژانس قطعنامه‌ای را علیه ایران به تصویب رساند مبنی بر اینکه کشورمان همکاری لازم را با این نهاد نداشته است. طبیعی است ما در این شرایط باید سطح همکاری خود با آژانس را دقیقاً به سطح تعهد خود در پادمان هسته‌ای کاهش دهیم و به نظر من امر معقول و منطقی ای هم هست.

ایران در واکنش به این قطعنامه اقدام عملی نشان داده و آخرین سنگرهای نظارتی آژانس را که در قالب تعهدات فراپادمانی در بخش‌هایی از مراکز هسته‌ای مستقر است، جمع‌آوری کرده است. نوع واکنش ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟ موضع‌گیری مدیر کل آژانس و کشورهای غربی نشان می‌دهد که آنها نگران شده‌اند.

من معتقدم نتایج زیان بار صدور این قطعنامه در نهایت متوجه آژانس خواهد بود زیرا تا پیش از این، ایران در یک روند مسالمت آمیز، بالاترین سطح حسن نیت را از خود نشان داده بود اما الان صدور این قطعنامه سبب شد این روند معکوس شود و دسترسی فراپادمانی آژانس قطع شود. از طرفی باید گفت که قطعنامه شورای حکام هم قابلیت اجرایی ندارد. هم روسیه و هم چین به عنوان دو عضو دائمی شورای امنیت و از آن طرف هم هند و پاکستان و لیبی رأی مثبت به این قطعنامه ندادند. حتی اگر تصویب قطعنامه در شورای حکام بار دیگر تکرار شود و پرونده به شورای امنیت برود، باز توسط چین و روسیه وتو می‌شود. بنابراین به اعتقاد من شورای حکام آژانس با این قطعنامه به جایی نمی‌رسد جز اینکه ممکن است حسن نیت و روند همکاری ما با این نهاد بین‌المللی را مختل کند که نهایتاً دودش به چشم آژانس خواهد رفت.

اثرات تحولات جاری و قطع تدریجی دسترسی‌های فراپادمانی آژانس بر روند مذاکرات احیای توافق هسته‌ای را چطور می‌بینید؟

واکنش صریح و سریع ایران در صحنه عمل نشان می‌دهد که اگر طرف مقابل حسن نیت نداشته باشد، کشورمان هم آماده است زیر میز توافق بزند و همه تعهدات برجامی خود را متوقف کند. خب این رویکرد نشان می‌دهد هر اقدامی از سوی طرف مقابل، ما به ازایی دارد که برای طرف مقابل هزینه ساز خواهد بود.

نگرانی اخیر آژانس از واکنش ایران و تأکید اروپا برای بازگشت فوری به مذاکرات ذیل نگرانی از هزینه‌های تحمیل شده از سوی ایران تحلیل می‌شود؟

بله. اقدامات واکنشی ایران می‌تواند اقدامات آنها را خنثی کند و نشان دهد از طریق فشار نمی‌توانند امتیازی را به دست بیاورند بلکه تنها امتیازی قابل حصول خواهد بود که درباره آن پشت میز مذاکره به صورت منطقی، قانونی و اصولی گفت‌و‌گو شود. این در حالی است که سه کشور اروپایی طرف توافق به رغم انتقاد از خروج یکجانبه امریکا با بی‌عملی خود بر رویکرد یکجانبه این کشور صحه گذاشته‌اند و حالا در صورت همراهی با امریکا و رژیم صهیونیستی در فشار علیه ایران در آژانس، باز هم موقعیت شان تضعیف می‌شود و بیشتر در برابر ایران دست بسته خواهند ماند. از طرف دیگر باید گفت که بیشترین مشکل ایران با امریکاست و این کشور حاضر نیست به تعهدات برجامی خود بازگردد و تضمین لازم را برای تحقق منافع اقتصادی ایران بدهد؛ یعنی جو بایدن، رئیس جمهور امریکا حتی حاضر به ارائه تضمین در دوره ریاست جمهوری خودش هم نیست. بنابراین اقدام ایران نشان داد که دستش خالی نیست و اگر طرف مقابل بخواهد آژانس و رسانه‌های جمعی را علیه ایران بسیج کند، کشورمان هم اقدام متقابلی انجام می‌دهد که برپایه آن، طرف مقابل در یک شرایط ابهام درباره اطلاعات هسته‌ای ایران قرار گیرد و خب این چیزی نیست که آنها بخواهند.

در حقیقت گزارشی که آقای گروسی ارائه داد و قطعنامه‌ای که در شورای حکام به تصویب رسید با این هدف بود که ایران مجاب شود تا از مواضع خود در مذاکرات وین کوتاه بیاید. مهم‌ترین موضوع اختلافی در مذاکرات وین عدم تضمین امریکاست و این کشور برای فرار از این وضعیت و گرفتن امتیازات بیشتر از ایران درصدد است تا با همکاری اسرائیل و شرکای اروپایی‌اش از ابزار آژانس استفاده کند و همچنین با فشارهای سیاسی و هدایت افکار عمومی فضا را علیه ایران تغییر دهد بدون اینکه تعهدات لازم را بدهد.

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام