هم‌گرایی ایران و روسیه در قفقاز جنوبی تعرضات ترکیه را متوقف خواهد کرد

عطنا - با توجه به قطع گاز مناطق ارمنی نشین قره باغ توسط دولت باکو، پیشروی ارتش باکو در روستاهای سوق الجیشی منطقه، تعلل روس های گرفتار در اوکراین برای عقب زدن باکو و امضای بیانیه کریدور شرق به غرب دریای کاسپین توسط ترکیه، باکو، قزاقستان و گرجستان باید دید که آیا احتمال وقوع جنگ جدیدی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان و پیروزی مجدد جمهوری آذربایجان وجود دارد یا خیر. نقش ترکیه و روسیه در این منازعات چیست و ایران چه اقداماتی را برخلاف دفعه قبل باید در پیش گیرد.

در این‌باره مهدی خورسند کارشناس مسائل چین و اوراسیا با بیان این نکته که جنگ قبلی به علت چراغ سبز روسیه به جمهوری آذربایجان به دلیل تحرکاتی که ایروان برای رفتن به دامن غرب داشت، آغاز شد، اظهار کرد: این شاید به مذاق دولت روسیه خیلی خوش نمی‌آمد و حتی رسانه های روسی بارها به دولت پاشینیان تذکر دادند که باید از این فضا فاصله گیرد اما او رعایت نمی کرد. آقای لاوروف نیز رسما اعلام کرد قره باغ جزو جمهوری آذربایجان است و باید به آن باز گردد. سر همین قضیه بود که دولت باکو حمله را آغاز کرد که این‌بار حمایت ترکیه و چراغ سبز روسیه را پشت سر خود داشت. سرعت پیش‌روی و نوع مدل پیش‌روی جمهوری آذربایجان که برای اولین بار و این‌بار از جنوب قره‌باغ اشغالی شروع به تصرف مناطق مختلف کرد، روسیه را به تلاطم وا داشت.

خورسند با اشاره به این‌که جمهوری اسلامی ایران نیز متأسفانه در این شرایط و در دولت قبل اقدام مناسبی انجام نداد، افزود: همین زمینه باعث شد سرعت پیش روی ها زیاد باشد. روسیه با شرایط بسیار سختی مواجه شد و اگر این فضا ادامه پیدا می کرد، شاید روسیه سیاست ها و برنامه هایی که برای قره باغ  و برای نفوذ خود در قره باغ داشت را از دست رفته می دید. پس فورا به این قائله ورود کرد و این جا بود که توافق آتش بس انجام شد و اگر این قضیه رخ نمی داد به نظر می رسد شاید تمام قره باغ به دست باکو افتاده و جمهوری آذربایجان به فکر اشغال استان سیونیک ارمنستان می‌افتاد.

دو پهلو بسته شدن مفاد آتش بس جنگ قره باغ ۲۰۲۰

وی در ادامه بیان کرد: زمانی که روسیه به به جنگ ۲۰۲۰ قره باغ ورود کرد، زمینه صلح و سازش را فراهم کرد و طرفین را مجاب کرد که از ادامه درگیری ها پرهیز کنند، اما مفاد توافق قره باغ ۲۰۲۰ به شکلی نوشته شد که عملا آن سیاست frozen conflict یا مناقشات فریز شده ای که در زمان اتحاد جماهیر شوروی برای تداوم حاکمیت مرکز بر محیط پیرامونی وسیع از سوی حکومت شوروی اعمال می‌شد، در بند های مختلف این مفاد آتش بس حفظ شود. به ویژه می توان به بند ۹ این توافق که محل مناقشه فعلی قره باغ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان است، اشاره کرد. این دو پهلو بسته شدن مفاد آتش بس جنگ قره باغ ۲۰۲۰ باعث شده که دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان هواره تنش را در بالاترین سطح ممکن در بین خودشان شاهد باشند.

این کارشناس مسائل چین و اوراسیا  با اشاره به این که بعد از جنگ قره باغ ۲۰۲۰ درصفحه شخصی خود در فضای مجازی اعلام کرده بود این جنگ به وقوع خواهد پیوست، گفت: چند دلیل در آن جا وجود داشت. اول این که مفاد آتش بس به شکل خیلی غیر شفاف نوشته شده است. دوم این که ایران و منافع ایران در نظر گرفته نشده و بند سومی را می خواهم به آن اضافه کنم که هدف محور ترکیه و آذربایجان از این جنگ، ایجاد یک محور آذری زبان- ترک زبان از جنوبی ترین قسمت قفقاز جنوبی به سمت دریای خزر و رسیدن به آسیای مرکزی و از آن سمت رسیدن به چین است. با ایجاد این محور منافع ایران و روسیه در این منطقه نادیده گرفته می‌شود. و به نظر من منطقه آبستن حوادث بسیار زیادی است که دلایل آن را قبل تر گفتم.

خورسند در ادامه با بیان این که جنگ اول برای ادب کردن ارمنستان بود تأکید کرد: ما نمی‌توانیم این طور بگوییم که در جنگ اول، ارمنستان بازنده یا جمهوری آذربایجان پیروز بود. به این دلیل که روسیه به هدف خودش رسید و از زمانی که دید قائده کار دارد از دستش در می رود، به سمت حضور جدی رفت و حتی در حال حاضر به صورت ۵ ساله حضور خودش را در بالای سر مناقشه این دو کشور تثبیت کرده و جایگاه خودش را به عنوان ناظر آتش بس همچنان حفظ کرده است. اما اگر بخواهد جنگ دیگری ازطریق جمهوری آذربایجان ایجاد بشود، فضای مبهمی رقم خورده و منافع ایران و روسیه تحت تاثیر قرار می گیرد، لذا بعید است روسیه و ایران اجازه دهند جمهوری آذربایجان و یا آن محور ترکی به اهداف خودش برسد.

تنش های منطقه قفقاز جنوبی برای تحقق اهداف اقتصادی ترکیه است

وی با تأکید بر این که جنگ ۲۰۲۰ قره باغ با چراغ سبز روسیه انجام شد اما نوع پیش روی و میزان پیش‌روی جمهوری آذربایجان و نوع آزادسازی مناطق کاملا براساس پازلی بود که ترکیه برای جمهوری آذربایجان چیده بود، گفت: در سال ۲۰۲۱ ترکیه اقداماتی در دوره پسا جنگ انجام داد و به دنبال ایجاد کریدور زنگه زور است که از استان سیونیک می گذرد و می خواهد خودش را ازطریق نخجوان و دالان زنگه زور به باکو برساند و از آنجا به خزر، آسیای مرکزی و چین که بتواند آن محور ترکی -  آذری که مد نظر خودش است را عملیاتی و پیاده سازی کند. ما کاملا ردپای ترکیه را در این تنش می دیدیم و هنوز هم این تحرکات و این تحریک ها از سوی ترکیه در حال دنبال شدن است.

خورسند ادامه داد: معتقدم فضایی که از سوی  جمهوری آذربایجان ایجاد شده به تحریک ترکیه و برای رسیدن آنکارا به منافع ملی خودش است. بر خلاف نظر بسیاری از کارشناسان در خصوص این که معتقد بودند تغییرات ژئو پلیتیکی در منطقه قفقاز جنوبی انجام خواهد شد، معتقدم که اهداف ترکیه کاملا ژئواکونومیک است و این تنش ها و تحرکات منطقه قفقاز جنوبی کاملا برای تحقق اهداف اقتصادی ترکیه است که باید این فضا ایجاد شود و ترک ها به دنبال برهم زدن ثبات منطقه برای رسیدن به یک وضعیت ژئوپلیتیک جهت رسیدن به اهداف ژئواکونومیک خود هستند.

نزدیکی به ارمنستان برای حفظ امنیت استان سیونیک

وی در پاسخ به این که ایران چه تدابیری باید انجام دهد تا مثل جنگ قبلی آسیب نبیند، گفت: بعد از جنگ قره باغ ۲۰۲۰ و با تغییر دولت جمهوری اسلامی ایران، ما شاهد تغییر نگاه و دیپلماسی ایران بودیم و بلافاصله رزمایشی در مرز ایران و قفقاز جنوبی برگزار شده و دولت ما وارد تعامل با ارمنستان می شود. در مسیر گوریس به قاپان که جمهوری باکو پس از جنگ قره باغ ۲۰۲۰ آزاد کرده بود، از خودروهای ایرانی عوارض دریافت می کردند. پس جمهوری اسلامی ایران سریعا دخالت کرده و مسیرهای بدیلی را ایجاد می کند و در سکوت کامل این مسیرها در ارمنستان ایجاد می شود و زمانی که اعلام رسانه ای می شود، جمهوری آذربایجان و ترکیه مقامات خود را به تهران فرستادند و برای همکاری اعلام آمادگی کردند و این خیلی ارزشمند بود و نشان داد که اگر ما دست روی دست بذاریم قطعا رقبای منطقه ای ما فعال خواهد بود.

خورسند افزود: از اقداماتی که جمهوری اسلامی ایران می تواند انجام دهد نزدیکی به ارمنستان برای حفظ امنیت استان سیونیک است تا این استان به اشغال محور ترک در نیاید و حتی رسانه ای کردن این موضوع می تواند مؤثر باشد. مانور دادن روی مسیرهای جایگزین در کریدور شمال و جنوب به جای مسیر جمهوری آذربایجان، یکی دیگر از اقداماتی است که می توانیم در این فضا داشته باشیم و با آن باکو را تحت فشار قرار دهیم. و این می تواند به عنوان جايگزين جمهوری آذربایجان به عنوان یک شمشیر داموکلس بالای سر آن حفظ شود‌.

ترکیه در حال تلاش برای حذف نقش و سهم روسیه در این تنش ها است

این کارشناس مسائل چین و اوراسیا در پایان در پاسخ به سوالی در خصوص نقش روسیه در این منازعات بیان کرد: روسیه هم با نگرانی به منطقه قفقاز جنوبی نگاه می کند و معتقدم ترکیه تلاش می کند تا نقش و سهم روسیه را نیز به شیوه های مختلف حذف کند. نگاهی که احتمالا ترکیه به نقش جمهوری اسلامی ایران دارد، حذف مزیت های اسلام شیعی ایران و نیز مزیت های بازار انرژی ایران در کریدور شمال جنوب و در کریدور شرق و غرب است. ترکیه به دنبال این است که نقش ترانزیتی و توان تاثیرگذاری ایران و روسیه در حوزه انرژی را از این دو کشور بگیرد والبته چون منافع ایران و روسیه در یک حوزه مشترک به خطر می افتد، این احتمال وجود دارد که یک هم‌گرایی در مقابل تحولات قفقاز جنوبی داشته باشیم و این مسئله سبب هم افزایی دو کشور در مقابله با تعرضات محور ترک در قفقاز جنوبی شود و احتمال حفظ ثبات و از بین رفتن بی ثباتی را فراهم کند.