قیمت‌گذاری آب باید اصلاح شود/ بحران آب با نگاه اقتصادی حل می شود

عطنا - یک استاد دانشگاه معتقد است: «بحران آب در ایران، با نگاه اقتصادی به آن حل شدنی است. اگر به آب به چشم کالایی اقتصادی نگاه شود، برای آن ارزش‌گذاری درستی نیز در نظر گرفته خواهد ‌شد. نگاه اقتصادی به این معنا نیست که آب الزاما باید گران شود، بلکه حتی در برخی موارد می تواند به صورت رایگان در اختیار بخشی از مصرف کنندگان قرار گیرد.»
 
در سال های اخیر کمبود آب در تابستان به امری معمول در ایران تبدیل شده است. به خصوص برخی مناطق همچون خوزستان و سیستان و بلوچستان با وضعیت بحرانی تری مواجه هستند که گاه منجر به بروز تشنجات و اعتراضاتی نیز شده است. برخی کارشناسان معتقدند نگرش اقتصادی، رویکرد مغفول نسبت به منابع آبی است و اگر طی سنوات اخیر به آب به مثابه کالایی با ارزشِ اقتصادی بالا نگاه می‌شد، این روزها شاهد تنش آبی در کشور نبودیم. با توجه به اهمیت این موضوع عطنا به عنوان رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبائی تاکنون چندین مصاحبه با اساتید و پژوهشگران حوزه آب درباره علل شکل گیری این بحران و راهکارهای خروج از آن داشته است. در همین راستا خبرنگار عطنا گفتگویی با دکتر امید بزرگ حداد، استاد دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی دانشگاه تهران داشته است.

بزرگ حداد معتقد است در هر سیستمی، یکی از عوامل مهم و اثرگذار مردم هستند؛ اما جهت دادن به جامعه انسانی، فقط با سیاست‌گذاری صحیح امکان پذیر است. او در این راستا می‌گوید: «در گذشته مردم از بستن کمربند ایمنی اجتناب می‌کردند؛ ولی با حربه‌های قانونی و سیاست‌گذاری، اکنون غالب جامعه پایبند به این قانون است. در مورد آب نیز به همین شکل است. با سیاست‌گذاری صحیح می‌توان به سمت مصرف صحیح گام برداشت و با فرهنگ‌سازی در جامعه، ارزش آب را به مردم نشان داد. یقینا به دنبال سیاست‌گذاری درستِ آب، مدیریت درست و رفتار صحیح مردمی در دسترس خواهد بود.»
 
مشارکت‌دهی ذی نفعان، مساوی است با مصرف صحیح آب
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه یکی از ابعاد اهمیت منابع آبی، بُعد اجتماعی آن است، می‌گوید: «در گذشته کسی فکرش را نمی‌کرد که کمبود آب چه تبعات اجتماعی به دنبال خواهد داشت؛ اما با تنش های آبی اخیر، توجه همه به این قضیه جلب شده است. از سوی دیگر، در گذشته به مشارکت ذی نفعان کمتر توجه می‌شد؛ با این وجود اکنون بسیاری به این موضوع پی برده‌اند که یکسویه نگری و از پشت میز تصمیم گرفتن نمی‌تواند موثر واقع شود. دولت علاوه بر سیاست‌گذاری باید در این راستا نظر و مشارکت ذی نفعان را جلب کند. مشارکت مردمی در قالب سمن‌ها در تصمیم‌گیری‌های کلان، می‌تواند به اجرا و ترویج صحیح سیاست گذاری‌ها کمک شایانی کند.»
 
میزان آب‌ ورودی و خروجی از کشور باید کنترل شود
«امنیت آبی در حوزه‌های داخلی و خارجی باید مورد توجه قرار گیرد.» این نظر بزرگ حداد است و در ادامه می‌افزاید: «اگرچه مقدار آبی که وارد کشور می‌شود کمتر از مقدار آبی است که از مرزهای ما خارج می‌شود؛ اما اگر سیاست‌گذاری‌های درستی برای آب های فرامرزی انجام شود می تواند به امنیت آبی در مناطق مرزی کشور نیز کمک کند.»

این مطالب را هم بخوانید

♦ جنگ آب در ایران چقدر جدی است؟

♦ بعد از خوزستان سایر شهرها نیز دچار کمبود آب خواهند شد

وی در پاسخ به این سوال که آیا کم شدن میزان آب ورودی از کشور ما به کشور ثالث می‌تواند در روند برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های آن سرزمین اثر سوء داشته باشد؟، می‌گوید: «کشورها معمولا از منابع آب مرزی حقابه‌ دارند و بر اساس آن برنامه‌ریزی می‌کنند. اگر ورودی آب کشوری کمتر شود برای آن سرزمین تبعات منفی در پی خواهد داشت. لذا ما باید ضمن استفاده از اهرم‌های تضمینی میزان آب ورودی به کشور، با کنترل آب خروجی از کشور، بهره‌برداری‌های سیاسی و امنیتی خوبی از این مورد داشته باشیم. اما باید توجه داشت که کشورهای همسایه نیز می‌توانند از این رویکرد استفاده کنند.»
 
خودکفایی تا کجا مطلوب است؟
بزرگ حداد بر این باور است که اگرچه استقلال در همه زمینه‌ها یک شرایط مطلوب و حتی ایده‌آل برای هر کشوری است؛ اما خودکفایی در همه محصولات، مستلزم این است که کالای بی مانندی همچون آب را بی رویه و بدون توجیه، صرف محصولی کرد که می‌توان آن را به راحتی و حتی با قیمت‌های بسیار ناچیز خریداری نمود. او در ادامه می‌افزاید: «ادامه این روند نه تنها ما را به خودکفایی نمی‌رساند، بلکه در موارد دیگری کشور را دچار آسیب و بحران‌های شدیدتری می‌کند؛ لذا باید در پی راه‌های جایگزین بود.»
 
آب یک کالای اقتصادی باارزش است
بزرگ حداد معتقد است در ایران به آب به عنوان یک کالای اقتصادی نگاه نمی‌شود و بخشی از مشکلاتی که گریبان گیر منابع آبی شده نیز به همین دلیل است. این استاد دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی دانشگاه تهران در این خصوص می‌گوید: «بحران آب در ایران، با نگاه اقتصادی به آن حل شدنی است. اگر به آب به چشم کالایی اقتصادی نگاه شود، برای آن ارزش‌گذاری درستی نیز در نظر گرفته خواهد ‌شد. از سویی قیمت عرضه آب به نسبت قیمت تمام شده‌اش و درصد سودی که باید در نظر گرفته شود با اهرم اقتصادی اعمال شده بر آب، می‌تواند به مصارف سمت و سو دهد و آن‌ها را کنترل کرد. با این کار مصارف بی رویه چه در بخش شهری و چه در بخش کشاورزی کنترل می شوند و حتی دیدگاه مردم نسبت به آب اصلاح خواهد شد. بخشی از کتابی که اخیرا با عنوان «چالش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در منابع آب» منتشر شده است نیز به همین موضوعات می‌پردازد. در بخش اقتصادی این کتاب فصل‌هایی از جمله اقتصاد آب، بازار آب، حسابداری آب، بانک آب و ... آمده است که با راهکارهای ارائه شده می توان نگاه اقتصادی به آب را به وجود آورد.»

این مطالب را هم بخوانید

♦ آب کالای تجاری نیست/ دکترین سیاست‌گذاری باید مبتنی بر حق بشری باشد
♦ بحران آب به افزایش قیمت غذا منجر می‌شود

نگاه اقتصادی الزاما به معنای افزایش قیمت آب نیست
این استاد دانشگاه در تبیین گفته‌هایش ادامه می‌دهد: «نگاه اقتصادی الزاما به معنای افزایش قیمت آب نیست؛ بلکه حتی این قیمت می‌تواند در شرایطی کاهش یافته یا حتی به صفر برسد و آب به طور رایگان عرضه شود. باید بدانیم قیمت‌گذاری صحیح آب، نه تنها نارضایتی‌ها را بیشتر نمی‌کند، بلکه همکاری مردمی در مصرف بهینه آب نیز افزایش خواهد یافت. برای مثال در مصارف آب شهری، با پلکانی کردن قیمت آب و قیمت گذاری واقعی، می‌توان به این مهم دست یافت. این کار به این معنا نیست که الزما از تمام مصرف کننده‌ها مبلغی بیش از آنچه اکنون می‌پردازند دریافت شود؛ بلکه این امکان وجود دارد که آب به صورت رایگان در اختیار مشترکینی که زیر حد مصرف مشخص یا متوسط آب استفاده می‌کنند، قرار گیرد.»
 
او همین رویکرد را در بخش کشاورزی پیشنهاد و تصریح می‌کند: «اگر کشاورز بخواهد آب مصرفی خود را زیر حد متوسط مصرف نگه دارد، طبیعتا سعی می‌کند به ازای واحد سطح زمین، راندمان کشت را بیشتر کند. این مهم باعث می‌شود، تجهیزات آبیاری کشاورزی نیز به روز و کارآمد شوند. برای این کار به منابع مالی نیاز است. این منابع را می‌توان از اضافه درآمدی که از مشترکین پرمصرف دریافت می‌شود تامین کرد و به صورت وام‌های کم بهره یا بلاعوض در اختیار کشاورزان قرار داد.»
 
اثرات مثبت ایجاد بانک آب
وی می‌افزاید: «حتی اگر به هر دلیل برای کشاورز امکان کاهش مصرف آب وجود نداشته باشد، با ایجاد بانک آب یا بازار آب می‌توان شرایطی را به وجود آورد که کشاورزان آب را به قیمت واقعی خریداری کنند. وقتی آب با قیمت واقعی عرضه شود، قیمت تمام شده برخی محصولات در بازار قابل توجیه یا رقابت نخواهد شد. لذا کشاورز از کاشت یک محصول کم بازده پرمصرف دست بر می‌دارد و به سمت تولید محصولات پربازده کم مصرف می‌رود. اگر به آب به عنوان کالایی رایگان که همیشه بوده، هست و خواهد بود نگاه کنیم آن وقت مثل سایر نهاده‌های کشاورزی برای آن ارزش قائل نمی‌شویم. اگرچه بخشی از بحران آبی که در ایران به وجود آمده به علت تغییرات آب و هوایی و شرایط اقلیمی است؛ اما رشد تغییرات ناشی از این موارد به مراتب کمتر از رشد بحران در ایران است. این نشان می‌دهد که مصرف آب در ایران بیش از حد مرسوم است. با نگاه اقتصادی به آب و قیمت‌گذاری واقعی آن می‌توان کاری کرد که نه تنها با کمبود آب مواجه نشویم؛ بلکه بتوانیم مقداری از آب را ذخیره، آبخوان‌ها را احیا و سفره‌های آب زیرزمینی را تغذیه کنیم.»
 
گردشگری آب، سودآور و کم تبعات
این استاد دانشگاه تهران در رابطه با موضوع گردشگری آب می‌گوید: «اگرچه گردشگری آب به زیرساخت نیاز دارد و بسیاری از پیش نیازها باید اصلاح یا حتی ایجاد شوند؛ ولی گردشگری آبی، از نظر اقتصادی حتی در برخی موارد می‌تواند از برخی صنایع یا محصولات کشاورزی سودآورتر باشد و تبعات زیست محیطی کمتری نیز خواهد داشت.»
 
لزوم تحول در رویکرد تحقیقات دانشگاهی در زمینه آب
بزرگ حداد در پایان خطاب به دانشجویان علاقه‌مند و فعال در زمینه تحقیقات آبی می‌گوید: «بسیاری از تحقیقات دانشگاهی در حال حاضر به دلیل بهره برداری از نتایج تحقیق به شکل چاپ مقاله در مجلات معتبر بین المللی، رویکردی سنتی و عموما با نگاهی ابزاری به آب انجام می‌شوند.»
 
او می‌افزاید: «اگر تحقیقات دانشگاهی در زمینه آب بیشتر به سمت تحقیقات به روز و موردنیاز همچون حسابداری آب، اقتصاد آب، قیمت ‏گذاری آب، بازار آب، بانک آب، بورس آب، قدرت آب، هیدروهژمونی، دیپلماسی آب، هیدروپلیتیک، حقوق و قوانین آب، حکمرانی و سیاست گذاری آب، مدیریت منابع آب مشترک، سامانه ‏های مدیریت آب، آب و فرهنگ، تمدن و تاریخ، کیفیت آب، بهداشت و سلامت، آب و جامعه، منابع جدید آب، انتقال آب بین حوضه ای، فناوری نانو، بهترین شیوه ‏های مدیریت با استفاده از راهکارهای توسعه کم اثر و کاربری و مدیریت اراضی، آب و توسعه پایدار، مدیریت جامع و یکپارچه آب، آب مجازی، ردپای آب، پیوند آب-غذا-انرژی و محیط زیست، امنیت آب، امنیت غذایی، پدافند غیرعامل، درگیری ‏های آب و جنگ آب، مهندسی قضایی و علوم شهروندی با استفاده از ابزارهایی همچون مدل‌سازی، شبیه‌سازی، بهینه‌سازی، تجزیه و تحلیل ابر داده‌ها، داده‌کاوی‌، سنجش از دور، سامانه اطلاعات جغرافیایی‌، نظریه بازی‌ها، حل اختلاف، پویایی سامانه، مدل‌های عامل‌بنیان، تصمیم‌گیری چندهدفه، چندمعیاره و تجزیه و تحلیل ریسک و عدم‌اطمینان سوق داده شوند، نه تنها به حل مشکلات کشور کمک می‌کنند بلکه زمینه چاپ و انتشار تحقیقات آن‌ها در نشریات معتبر بین المللی هم فراهم می‌شود.»

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام