استاد دانشگاه شانگهای از برجام و روابط ایران و چین می‌گوید

عطنا - با تشکیل کابینه دولت سیزدهم حالا شمارش معکوس برای برگزاری دور هفتم مذاکرات وین آغاز شده است. مذاکراتی که هدف آن احیای توافق هسته ای ایران است. امریکا که با خروج یکجانبه از این توافق شرایط را برای همه طرف ها سخت کرده است، اکنون بیش از گذشته برای ادامه مذاکرات اعلام آمادگی می کند. جو بایدن رئیس جمهور این کشور در دیدار با نفتالی بِنت، نخست وزیر اسرائیل گفته دیپلماسی را در اولویت اول قرار می‌دهیم، ولی اگر دیپلماسی جوابگو نباشد، گزینه‌های دیگر را در نظر خواهیم گرفت.
 
در واکنش به این صحبت، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران هم گفته اولین ملاقات بِنت و بایدن حق جمهوری اسلامی ایران برای پاسخگویی متقابل علیه «گزینه‌های در دسترس» را تثبیت می‌کند.
 
هنوز مشخص نیست که آیا تیم مذاکره کننده جدیدی از طرف ایران در مذاکرات شرکت خواهند کرد و آیا با تغییر دولت در ایران توافق در دسترس خواهد بود یا خیر. اما بی گمان در صورت مرگ برجام نوع واکنش کشورهایی همچون چین و روسیه که رابطه نزدیکی با تهران دارند برای ایران بسیار اهمیت خواهد یافت.
 
برای بررسی این موضوع عطنا، رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبائی گفتگویی اختصاصی با پروفسور هوندا فَن استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین المللی شانگهای انجام داده است. هدف مصاحبه این است که خواننده ایرانی از طریق فهم دیدگاه یک استاد روابط بین الملل در چین که مطالعات گسترده ای نیز درباره ایران، خاورمیانه و اسرائیل انجام داده درک بهتری از مواضع چینی ها نسبت به برجام داشته باشد.
 
البته فَن در این مصاحبه سعی کرده بسیار دیپلماتیک به سوالات پاسخ دهد. به طور مثال وقتی از او سوال کردیم آیا در صورت مرگ برجام، چین همچون دوره 2006 تا 2010 به قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران رای مثبت خواهد داد؟، جواب مشخصی نداده و با یکی به میخ و یکی به نعل سعی کرده تعلیق را در پاسخ حفظ کند. اما همین نوع پاسخ برای خواننده باهوش که از حافظه تاریخی خوبی نیز برخوردار است می تواند گویای بسیاری مسائل باشد.
 
فَن درباره امکان شکل گیری مثلث استراتژیک چین، روسیه و ایران که در غرب بسیار از آن سخن گفته می شود پاسخی داده که گویای عدم تمایل او به شکل گیری چنین اتحادی است. پاسخ های فَن اگرچه محتاطانه بیان شده اند، اما برای پژوهشگران، سیاست مداران و سایر خوانندگان می تواند حاوی نکات مهمی باشد که با دقت و رجوع به تاریخ روابط بین الملل در 4 دهه گذشته درس آموز است.
 
آنچه در ادامه می خوانید متن مصاحبه عطنا با پروفسور هوندا فَن، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین المللی شانگهای است که از طریق پست الکترونیک انجام شده است.
 
با توجه به مخالفت امریکا با درخواست های ایران از جمله لغو کلیه تحریم های اعمال شده از زمان ترامپ، تضمین امریکا برای عدم خروج دوباره از توافق و لزوم راستی آزمایی ایران از لغو واقعی تحریم ها، چه چشم اندازی برای احیای توافق هسته ای ایران می بینید؟
من فکر می کنم که چشم انداز توافق هسته ای ایران هنوز هم مثبت است. کشورهای درگیر در توافق هسته ای ایران ابراز امیدواری کرده اند که مذاکرات ادامه یابد. همچنین یافتن راه حلی بهتر از توافق هسته ای ایران در سال ۲۰۱۵، آن هم در زمانی کوتاه، دشوار است. علاوه بر این برخی کشورها هستند که نمی‌توانند توسعه هسته ای ایران را نادیده بگیرند. بنابراین می توان گفت اگرچه مذاکرات آتی بسیار دشوار خواهد بود، اما من معتقدم که کشورهای مختلفی هستند که به راحتی توافق هسته ای ایران در سال ۲۰۱۵ را رها نخواهند کرد.
 
اگرچه چین، روسیه و حتی اتحادیه اروپا اذعان کرده اند که خروج یکجانبه امریکا از برجام باعث بروز شرایط فعلی شده است، اما تلاش واقعی برای حفظ این توافق از سوی آنها دیده نمی شود. دلیل این امر را چه می دانید؟
در واقع بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام، چین، روسیه و اتحادیه اروپا همگی از این اقدام آمریکا انتقاد کردند. تا به امروز چین و روسیه همچنان معتقدند که خروج یکجانبه ایالات متحده باعث تنش های کنونی شده است. چین در بسیاری از مواقع به طور جدی از توافق هسته ای ایران حمایت کرده است و تا به امروز به این صورت بوده است. دوستان ایرانی باید تلاش های دوستان بین المللی را ببینند. در حال حاضر بزرگترین مشکل در احیای توافق هسته ای ایران، تناقض بین خواسته های ایالات متحده و ایران است. دوست آمریکا، یعنی اسرائیل نیز به شدت با راه اندازی مجدد توافق هسته ای ایران مخالف است.
 
چنانچه برجام بمیرد و پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت ارجاع داده شود، چین تا چه میزان حاضر به همراهی و پشتیبانی از ایران خواهد بود؟ آیا همچون دوره 2006 تا 2010 به قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران رای مثبت خواهد داد؟
دنیای کنونی نسبت به جهان 2006-2010 تغییرات زیادی کرده است؛ این امر بر توسعه برخی از روابط بین المللی هم تاثیر گذاشته است. من شخصا فکر می کنم بهترین نتیجه برای ایران این است که این مسئله را در اسرع وقت در مذاکرات وین حل کند، زیرا هرچه این مسئله زودتر حل شود به نفع توسعه ملی ایران خواهد بود. برای آمریکا هم همینطور است؛ ایالات متحده بسیار امیدوار است که توافق هسته ای ایران از سر گرفته شود.
 
در امریکا از امکان شکل گیری مثلث استراتژیک میان چین، روسیه و ایران بسیار سخن گفته می شود. ایران نیز به این موضوع بی رغبت نیست. آیا امضای سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین می تواند آغازی بر این همکاری استراتژیک باشد؟ چین چه جایگاهی برای ایران در استراتژی سیاست خارجی خود قائل است؟
من به عنوان یک محقق چینی که رابطه نزدیکی با ایران دارد، معتقدم که در بین قدرت های بزرگ جهان، چین کشوری است که کمترین تهدید را برای ایران ایجاد می کند و می تواند بیشترین کمک را برای توسعه ایران انجام دهد. در سال های اخیر، غرب اغلب در مورد رابطه مثلث استراتژیک بین چین، روسیه و ایران بحث کرده است؛ اما من شخصاً فکر می کنم روابط دوجانبه ممکن است مهمتر از روابط سه جانبه باشد. امیدوارم توافقنامه همکاری جامع 25 ساله بین ایران و چین بتواند روابط دو کشور را به طور اساسی بهبود بخشد. چین ایران را به عنوان یک کشور اصلی در خاورمیانه، به ویژه در غرب آسیا و کشوری که می تواند دوباره سربرآورد و بلند شود، می داند. توافقنامه همکاری جامع 25 ساله نشان می دهد که چین امیدوار است روابط عمیق تری با ایران داشته و آن را توسعه بخشد.
 
به نظر می رسد آنقدر که ایران مایل به مقاومت در برابر یکجانبه گرایی و زورگویی امریکا دارد، چین بیشتر سیاست مماشات و عدم تنش با امریکا را دنبال می کند. این در حالی است که چین نسبت به ایران از قدرت بیشتری برخوردار است. جنابعالی علت را در چه می بینید و تفاوت سیاست خارجی ایران و چین را در چه ویژگی هایی می دانید؟
با نگاهی به روابط چین و آمریکا در سال های اخیر، متوجه خواهید شد که خصومت و تنش بین چین و ایالات متحده چقدر شدید است. چین نیز مانند ایران در حفظ منافع ملی خود مصالحه نخواهد کرد. با این حال، در روابط بین الملل رویارویی و مقاومت به تنهایی به نفع کشور نیست و باید همکاری نیز وجود داشته باشد. رویارویی و همکاری دو وسیله ضروری برای حفظ منافع ملی است. لذا رابطه با کشور مقابل خواه مقابله جویانه باشد یا همکاری جویانه، شما باید توانایی های خوبی در ایجاد هر دو داشته باشید. بنابراین، هرچه کشور بهتر توسعه یابد، توانایی مقابله و همکاری قوی تر می شود. اکنون ایران و چین در مراحل مختلف توسعه در کشورهای خود قرار دارند، بنابراین با وظایف و اهداف توسعه متفاوتی نیز روبرو هستند.

مترجم: سمانه رضایی

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام