ایران باید بر لغو تحریم‌هایی که با معیشت مردم سرو کار دارند تمرکز کند

عطنا – یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است فکر کردن به افزایش توان هسته ای برای لغو یا کم اثر کردن تحریم ها یک اشتباه محاسباتی است؛ چراکه در این مورد تجربه کره شمالی پیش دیدگان همه است. تمرکز تیم ایرانی باید بر تحریم های اصلی تر که مستقیما با معیشت و امور اقتصادی مردم سر و کار دارد باشد.
 
روز گذشته سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا از نامعلوم بودن زمان دور هفتم گفتگوهای وین برای احیای برجام سخن گفت. برخی منابع خبری هم از قول تیم مذاکره کننده امریکا گفته اند فرصت برای احیای برجام رو به پایان است. به نظر می رسد ایران و امریکا همچنان در مورد چند موضوع اساسی اختلاف دارند و این مانع از احیای توافق شده است.
 
در همین راستا رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی (عطنا) گفتگویی با حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره آینده نامعلوم برجام داشته است که متن کامل آن در ادامه می آید.
 
به نظر شما مذاکرات وین به بن بست خورده است؟
بن بستی وجود ندارد. دو طرف مقاومت می‌کنند تا امتیاز کمتری بدهند. مذاکرات زمانی به بن بست می رسید که عملا هیچ راهکاری وجود نداشته باشد و هیچ کاری پیش نرود. در حالی که راهکارهای متعددی در مذاکرات وین مطرح و تا حدودی پذیرفته شده است.
 
برخی رسانه‌های غربی معتقدند اگر برجام در زمان باقی مانده از دولت دوازدهم احیا نشود، احتمال احیای مجدد وجود نخواهد شد. نظر شما راجع به این مورد چیست؟
این صحبت ها بیشتر تبلیغات کشورهای غربی است و عملیات روانی محسوب می شود و هیچ مبنایی ندارد. سیاست هسته ای ایران سیاست دولت نیست؛ بلکه سیاست نظام جمهوری اسلامی ایران است. در واقع نقش دولت ها ممکن است روند مذاکرات را کند یا تسریع کند؛ اما جهت گیری کلی مذاکرات، یا اینکه توافق انجام بشود یا خیر در اختیار شورای عالی امنیت ملی و تصویب نهایی نیز با مقام رهبری است.
 
برخی معتقدند ایران باید از شروطی مانند لغو تمام تحریم های دوره ترامپ یا تضمین بایدن مبنی بر عدم خروج دوباره آمریکا از برجام یا راستی آزمایی لغو تحریم ها صرف نظر کند. آیا ایران چنین مواردی را خواهد پذیرفت؟
بسیار بعید است که ایران چنین مواردی را بپذیرد. من به عنوان پژوهشگری که مدت ها درباره این موضوع تحقیق کرده ام قول می دهم ابدا طرف آمریکایی با لغو کلیه تحریم ها موافقت نمی کند؛ زیرا تحریم ابزار فشار این کشور است. تمام شواهد گواه این مطلب است که اگر آمریکا کل تحریم ها را لغو کند، برای مذاکرات بعدی مثل برجام پلاس، چیزی در چنته خود نخواهد داشت. تحریم ها با ضعف و شدت همیشه هستند؛ این ما هستیم که باید با اصلاحات اقتصادی آن ها را بی اثر یا کم خاصیت کنیم.
 
چنین چیزی اشتباه محاسباتی بدی محسوب می شود که به این بیاندیشیم که با افزایش توان هسته ای می توانیم تحریم ها را لغو کنیم؛ چراکه تجربه کره شمالی پیش دیدگان ما است. کره شمالی بمب هسته ای هم تولید کرد، اما تحریم ها با فشار بیشتری پابرجاست و در دنیا هم کاملا منزوی شده است. مادامی که تحریم ها کارایی داشته باشد آمریکا آن را کنار نمی گذارد.
 
حال سوال این است که چرا مذاکرات ادامه پیدا کند؟ برای اینکه بتوان از فشار تحریم های اصلی که اثر زیادی هم دارد کاست. مثل تحریم بانک مرکزی، تحریم کشتیرانی، تحریم نفت و پتروشیمی و .... این درست است که تحریم ها بسیار گسترده هستند مثل تحریم افراد و نهادهای مختلف،  ارگان ها و .... اما تمرکز تیم ایرانی باید بر تحریم های اصلی تر که مستقیما با معیشت و امور اقتصادی مردم سر و کار دارد باشد.
 
با توجه به اینکه زمان دور بعد مذاکرات مشخص نیست و احتمالا به دولت بعد موکول می شود؛ چه چشم اندازی برای آن در دولت آقای رئیسی متصور می شوید؟
مذاکرات در دوره آقای رئیسی نیز ادامه پیدا خواهد کرد. موضوع برجام چیزی نیست که بخواهیم به آن جناحی نگاه کنیم. به طور کلی منافع دولت ایران در برجام دیده شده است و باید بدانیم این توافق هم منفعت و هم مضرات خاص خودش را دارد؛ اما به طور کلی منافع آن بیشتر از مضراتش است به همین دلیل هم ایران تاکنون از برجام بیرون نیامده است.
 
در حال حاضر نیز ایران طبق همین سند تعهدات خودش را کمتر و کمتر می کند و طرف مقابل مشاهده می کند ایران در متن برجام باقی مانده و از طرفی با کاهش تعهدات به دوره قبل از برجام برگشته است. در حال حاضر شرایط به گونه ای رقم خورده است که دو طرف باید به سمت هم حرکت کنند و این آمادگی را داشته باشند که از بخشی از خواسته هایشان برای رسیدن به یک خواسته بزرگتر بگذرند.
 
از نظر شما مهم‌ترین اختلاف مذاکرات وین چیست و راه حل عبور از آن را چه می دانید؟
ایران می خواهد کلیه تحریم ها لغو شود و راستی آزمایی نیز صورت بگیرد؛ اما در شرایط کنونی طرف آمریکایی آمادگی لازم را ندارد که بتواند کل تحریم ها را لغو کند. اختلاف دیگر بحث تضمین بعد از تعهد است که ممکن است تجربه گذشته مجددا تکرار شود. آمریکایی ها می گویند ما نمی توانیم تعهدی بدهیم چون این باید به تصویب کنگره برسد. البته من می گویم که این اگر به تصویب کنگره برسد باز هم رئیس جمهوری آینده آمریکا این اختیار را دارد که از این توافق خارج شود.

لذا عملا چیزی به عنوان تضمین از طرف آمریکایی ها وجود ندارد، مگر آنکه خواست خود دولت باشد. اما می‌توان از نظر حقوقی به صورت واضح کاری شود که چنانچه هر طرفی از توافق بیرون بیاید طرف مقابل حقوقش را دنبال کند.
 
به نوعی الزامات یک توافق خوب نیز این طور است؟ 
بله. باید به طور واضح مشخص باشد که هر طرف موظف است چه کاری را در چه زمانی انجام دهد و اگر انجام نداد مابه ازای آن چه مجازات و هزینه هایی را متقبل می شود. توافق باید روشن و واضح باشد نه مثل کمیسیون ویژه برجام که عملا در این سال ها نتوانست آن نقشی که باید، در موضوع خروج آمریکا از برجام ایفا کند.
 
با مکانیسم ماشه در سند قبلی چه می کنیم؟
بحث این است که برخی می گویند که اگر آمریکا مجددا به برجام برگردد ممکن است از همان مکانیسم ماشه استفاده کند و باعث شود شرایطی فراهم کند که قطعنامه های شش گانه تحت فصل هفتم برگردد. باید در مذاکرات وین این موضوع تعیین تکلیف شود که شرایط استفاده از این مکانیسم به نحو دقیق تری مشخص شود. البته باید اذعان داشت که آمریکا عملا و در شرایط کنونی نتوانست از آن استفاده کند و در انزوای محض فرو رفت و یازده کشور اروپایی رأی ممتنع دادند و چین و روسیه هم مخالف بودند.
 
توجه کنید که این اتفاق بخاطر اجرای برجام بود. اگر ایران برجام را اجرا نکرده بود امکان نداشت در این سطح، چنین انزوایی را برای ایالات متحده به وجود بیاورد. پس برای اینکه آمریکا در این وضعیت بماند باید همچنان متعهد به برجام بمانیم. همچنین برای اینکه نگذاریم آمریکا مجدداً زیر میز بزند راهکارهای بسیار زیادی وجود دارد. لذا باید همه ظرفیت های حقوقی و دیپلماتیک را بکار ببریم تا موضوع برجام برای ما سرانجام مطلوب تری پیدا کند.