رفراندوم آموزش و پرورش در ایران/ همیشه پای دو «فقر» در میان است

عطنا - یک استاد دانشگاه فقر اقتصادی و فقر فرهنگی را دو عامل مهم در بروز آسیب‌های ناشی از ترک تحصیل دانش آموزان دانست و گفت: شرایط حال نظام آموزشی کشور به «رفراندوم آموزش و پرورش» می ماند، به این معنا که آیا مردم پس از یک سال آموزش مجازی، باز هم مدرسه را قبول دارند یا خیر؟
 
«210 هزار نفر در سال تحصیلی گذشته از تحصیل باز ماندند.» این آمار را چند روز پیش معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که خبر از افزایش 142 هزار نفری موارد ترک تحصیل نسبت به سال گذشته در کشور دارد.
 
درباره پیامدهای ترک تحصیل دانش آموزان دکتر آمنه عالی، استادیار گروه آموزش و پرورش دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبائی (عطنا)، با اشاره به اینکه همیشه ترک تحصیل در ایران وجود داشته است، اما آمار و ارقام امسال گویای موارد جدیدتری است، گفت: «آماری که معاون وزیر آموزش و پرورش ارائه داده است باید با دقت بررسی شود. مسئولین باید آمار دقیق‌تری ارائه دهند؛ چراکه برای ارزیابی علل این اتفاق به آمار تفکیک شده نیاز است. این ارقام گفت‌وگو‌های علمی و پژوهش‌های کیفی را می‌طلبد؛ زیرا آمار به موارد کمّی اشاره می کند؛ اما توسعه کیفی در اولویت است.»
 
مدرسه؛ آری یا نه؟
آمنه عالی، شرایط حال نظام آموزشی را «رفراندوم آموزش و پرورش» نام گذاشته است؛ به این معنی که آیا مردم پس از یک سال آموزش مجازی، باز هم مدرسه را قبول دارند یا نه؟
 
وی در این باره گفت: «گاهی همراهی نکردن والدین با نظام آموزشی، انتخاب آموزش در خانه است که بیشتر در مناطق برخوردار رخ می دهد. پس از تجربه‌ای که خانواده‌ها از آموزش مجازی به دست آوردند متوجه شدند که کودکشان می‌تواند با خودشان در منزل درس بخواند و با انتخاب مواد غیر رسمی آموزشی، از کنترل مدرسه خارج شوند. قاعدتا در آمار اعلام شده، چنین مواردی نیز وجود دارد که باز هم به همان نقطه‌ ابتدایی می‌رسیم که آمارها تفکیک شده نیستند. انتخاب آموزش در خانه مولود دیروز و امروز نیست و این گزینش بسیار معنادار و مطلوب است.»
 
وی افزود: «در دوران همه گیری کرونا، آموزش و پرورش بسته‌های آموزشی مختلفی طراحی کرده است؛ اما زمانی که امکانات استفاده از یک بسته در مناطق کم و نیمه برخوردار نیست، تفکرات دیگری باید وارد عرصه شود. دریافت آموزش یک بحث است و پیگیری آن بحثی جداگانه دارد. در مناطق کم برخوردار باید معلم درس دانش‌آموزان را به صورت حضوری پیگیری و ارزیابی کند، به دانش‌آموزان تکلیف دهد و برایشان برنامه‌ریزی کند. این پیگیری می‌تواند از طریق تلفن و یا ملاقات حضوری انجام شود. خانواده‌های روستایی و مناطق کم برخوردار نباید احساس تنهایی کنند چراکه در این مناطق، والدین کم سواد هستند و توانایی همراهی کردن با دانش‌آموز را ندارد.»
 
عالی ادامه داد: «در مناطق محروم، باید بسته‌های آموزشی غیر الکترونیک، به صورت کارت‌های آموزشی، کتاب‌های قصه و... در اختیار دانش آموزان قرار گیرد تا هدف «آموزش رایگان» در حد شعار باقی نماند. اغلب دانش‌آموزان در مناطق نیمه‌برخوردار درس را از مدرسه تلویزیونی دنبال می‌کنند؛ لذا باید آموزگاران حرفه‌ای برای مدرسه تلویزیونی انتخاب شوند.»
 
والدین سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند
این استاد دانشگاه با طرح این پرسش که آیا دانش‌آموزانی که آموزش مجازی را تجربه کرده‌اند دستاوردی کسب کرده‌اند یا خیر، گفت: «رفتن به مدرسه، معیاری برای رعایت حقوق کودکان در کشورها است. اگر تعداد بچه‌هایی که واجد شرایط هستند و وارد مدرسه می شوند بالا رود مُهر تاییدی بر اجرای حقوق کودکان می شود؛ اما موضوع مهم‌تر این است که وقتی کودکان وارد مدرسه شدند دیگر حقوقشان نیز تامین شود.»
 
وی ادامه داد: «گاهی والدین با این پرسش مواجه می شوند که آیا مدرسه تامین‌کننده حقوق فرزند ما است یا بیشتر او را متضرر می کند و مدرسه نرفتن بر رفتن به آن فضا ارجحیت دارد؟ آموزش مجازی نیز چنین پرسشی را برای خانواده‌ها مطرح کرد. صرفا در دست داشتن ابزارهای ارتباطی و آنلاین شدن بچه‌ها برای آموزش کافی بود یا خیر؟ والدین دانش‌آموزانی که در مناطق محروم هستند سواد رسانه‌ای پایینی دارند و نمی توانند از کودکشان در فضای افسارگسیخته اینترنت محافظت کنند و نمی دانند چه خطراتی ممکن است در انتظار کودکان باشد. پس دستاوردهای کودک در آموزش مجازی می تواند عکس آن چیزی باشد که والدین منتظرش بودند.»
 
کلاس اول، سال سرنوشت سازی که نباید از دست برود
عالی، گریزی به آموزش کلاس اولی‌ها زد و گفت: «کلاس اول، سال سرنوشت‌ساز آموزشی است که معلم، دانش‌آموزی را از سطح صفر در سواد خواندن و نوشتن به مرحله یک می رساند. این موضوع در آموزش مجازی برای والدین نگران کننده بود که مبادا در آموزش کلاس اولی‌ها تنها باشند؛ از این جهت جمع کثیری از والدین ترجیح دادند یک سال صبر کنند تا شرایط فرق کند. اگر کودکان در کلاس اول مفاهیم را به خوبی فرا نگیرند عزت نفسشان در تحصیل دچار لطمه می‌شود و اعتماد به نفسشان در خواندن پایین خواهد آمد.»
 
وی با اشاره به اینکه باید قوی‌ترین معلم ها، در کلاس اول تدریس کنند و بیشترین حمایت های آموزش و پرورش مختص این پایه باشد، افزود: «با همه این‎‌ها شاهد این هستیم که چنین مواردی در کلاس اول رعایت نمی شود. جمعیت کلاس‌ها بالاست و معلم‌های این پایه، غالبا بهترین‌ها و متخصص‌ترین‌ها نیستند و دانش‌آموز در بدو ورود به مدرسه دچار یک شوک تحصیلی می‌شود.»
 
این استاد دانشگاه با اشاره به عدم حضور و ارتباط دانش‌آموز با محیط مدرسه در آموزش مجازی گفت: «این کودکان بدون آمادگی‌های لازم، وارد محیط مجازی مدرسه می‌شوند و آن ها را دچار سردرگمی می کند. در حالی که حضور در محیط مدرسه برای کلاس اولی‌ها بسیار مهم است چراکه اولین برخوردشان با جامعه‌ جدیدِ پس از خانواده است. با توجه به نامشخص بودن روند واکسیناسیون ممکن است این شرایط تا مدتی نامعلوم ادامه پیدا کند؛ بنابراین بچه ها نباید بیشتر از این از تحصیل باز بمانند چرا که زبان آموزی دوره حساس رشد دارد. همچنین پس از مدتی بچه ها احساس می کنند از سیستم عقب مانده اند و این مهم در روحیات و انگیزه‌هایشان اثر منفی می‌گذارد.»
 
همیشه پای دو «فقر» در میان است
عالی در خصوص آسیب‌های بازماندگی از تحصیل گفت: «آسیب‌های اجتماعی به علت‌ها بر می گردد نه معلول‌ها. فقر اقتصادی و فقر فرهنگی دو عامل مهم در بروز آسیب‌ها هستند. برای مثال همیشه آمار ترک تحصیل دختران بیشتر است چون این اتفاق در فرهنگ ریشه دارد. کسانی که به واسطه فقر فرهنگی از تحصیل دور می مانند در زمان بزرگ‌سالی متوجه علت جا ماندنشان از بقیه می شوند و این مهم روی اعتماد به نفسشان برای انجام هر فعالیتی اثری سوء می گذارد. این حس همیشه همراهشان است که چیزی نسبت به بقیه کم دارند و احساس درماندگی، در مسیر رشد و توسعه‌ کلان اتفاق خوبی نیست. از طرفی اگر بازماندن از تحصیل ریشه‌ اقتصادی داشته باشد، خشم اجتماعی در کودکان و نوجوانان بالا می رود. احساس وجود فاصله طبقاتی و نتوانستن به دلیل نداشتن، تبعات خوبی ندارد و مشکلات زیادی را پدید می آورد.»
 
این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به اینکه برای پیشگیری از صدمات ترک تحصیل در آموزش مجازی راه‌های زیادی وجود دارد گفت: «امروز غالب مشکلات بازماندگان از تحصیل با حل مسائل اقتصادی مرتفع می شود. برای دستیابی به این مهم به برنامه‌ریزی، تامین بودجه‌ مشخص و عزم ملی نیاز است. همچنین تامین اینترنت ایمن، در اختیار گذاشتن ابزارهای ارتباطی برای دانش‌آموزان و تولید محتوای تخصصی می تواند همه را به حضور در مدرسه جذب و از ترک تحصیل پیشگیری کند و صدمات ناشی از آن به وجود نیاید.»