محتوای کتاب‌های درسی، پایِ لَنگ نظام آموزشی کشور

• طاهره رضایت

«کتاب‌های درسی» واژه‌ای است که این روزها زیاد شنیده‌می‌شود. روزی ماجرای تغییر طرح جلد کتاب‌های درسی جنجال برانگیز می‌شود و روزی دیگر تدریس این کتاب‌ها توسط افراد غیرمتخصص. آن‌چه که همیشه مطرح است اما محتوای این کتاب‌هاست. سالیان سال است که اقشار مختلف جامعه نسبت به آن‌چه در مدارس تدریس می‌شود معترض‌اند. سعید معیدفر، استاد بازنشسته دانشگاه تهران و رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷، درباره کتاب‌های درسی و حواشی روزهای اخیر با «عطنا» گفت‌وگو می‌کند.

مبحث بی‌سرانجام علوم انسانی اسلامی

معیدفر درباره محتوای کتاب‌های درسی می‌گوید: «سال‌های قبل تلاش می‌شد که برای تدوین کتاب‌ها از متخصصان آن حوزه استفاده شود و کتاب‌ها با نگاه کارشناسانه‌ای تدوین شود، اما با گذر از آن دوره با پیروی از ره‌یافت علوم انسانی اسلامی تغییر در ساختار و ترکیب و محتوای دروس شروع شد».

او با اشاره به این که اسلامیزه کردن علوم انسانی مورد پسند استادان دانشگاه و متخصصان نیست، اضافه می‌کند: «اسلامیزه کردن علوم انسانی بحثی ناقص است که اما و اگر زیادی دارد. نتیجه‌ی این بحث من‌درآوردی هرگز به حوزه علمی معطوف نمی‌شود و با این شیوه‌ها نمی‌توان علوم انسانی را اسلامیزه کرد».

به اعتقاد این استاد بازنشته دانشگاه، سالیان سال است که همایش‌های حوزه و دانشگاه برگزار می‌شود، اما هنوز به هیچ سرانجامی نرسیده‌است و نتایج به هیچ وجه اقناع‌کننده و قابل‌اعتنا نیست. اکنون که این تلاش‌ها ثمری نداشته به نظر می‌رسد قرار است محتوای کتاب‌های درسی و شکل و ساختار آن با نگاه‌های دستوری و از بالا تغییر کند.

سعید معیدفر می‌گوید: «در تدوین کتاب‌های درسی باید از کارشناسان خبره استفاده شود. پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باید در اعمال تغییرات این کتاب‌ها آخرین یافته‌های علمی را مدنظر قرار دهند؛ بخشی از محتوای کتاب‌های درسی مباحث روز جامعه است و بخشی دیگر مباحث مربوط به حوزه دین. مسئولان و برنامه‌ریزان تصمیم دارند بخشی از این محتوا توسط متخصصان تدریس شود و بخشی دیگر توسط عالمان دینی. مناقشاتی که امروز مشاهده می‌شود نیز دنباله‌ی همان نگاهی است که از اسلامیزه کردن علوم انسانی می‌آید».

به گفته‌ی او سپردن تدریس دروس اختصاصی رشته علوم انسانی به هر دو گروه، دانش‌آموزان را سردرگم می‌کند و منجر به ابهام آنان و دور شدن از اهداف اصلی‌شان می‌شود.

معیدفر با اشاره به این که تمام این اتفاقات برآمده از تصور غلط اسلامیزه کردن امور است، می‌افزاید: «البته همان‌طور تجربه نشان داده این اهداف نه در حوزه اسلامی محقق شده و نه در حوزه علمی».

این جامعه‌شناس درباره‌ی تصمیم اخیر وزارت آموزش و پرورش مبنی بر این که طلاب کتاب‌های تاریخ و جامعه‌شناسی را تدریس کنند هم معتقد است: «تنها دستاورد این کار ایجاد اشتغال برای طلاب حوزه علمیه است. این رویه به هیچ وجه منجر به پیشرفت نمی‌شود و نه حوزه علوم تخصصی را پوشش می‌دهد و نه حوزه دینی را.

برنامه‌ریزان در صدد حذف زنان از عرصه عمومی‌اند

وزرات آموزش و پرورش پیش از تصمیم به استخدام طلاب برای تدریس کتاب‌های درسی در اقدامی تصویر دختران را از جلد کتاب ریاضی دبستان حذف کرده‌بود. این اتفاق که موجب اعتراض گسترده کاربران در شبکه‌های اجتماعی شده‌بود در نهایت باعث شد وزیر آموزش و پرورش به این موضوع واکنش نشان دهد و بگوید که این اعتراضات پیگیری خواهدشد.

سعید معیدفر، استاد بازنشسته دانشگاه تهران درباره حذف تصویر دختران از جلد کتاب‌های درسی نیز می‌گوید: «ذهنی که برای زنان در عرصه عمومی جایگاهی قائل نیست، ذهنی بیمار است. مدیران و برنامه‌ریزان مربوط معتقدند که زنان یا نباید در عرصه عمومی حضور داشته باشند یا اگر حاضر باشند باید به صورت تفکیک شده باشد. این موضوع در سال‌های گذشته گریبان دانشگاه‌ها را نیز گرفته‌بود که زنان و مردان را در رستوران‌ها و فضاهای باز از یک‌دیگر جدا می‌کردند».

به گفته‌ی معیدفر: «این سؤال اما همیشه مغفول می‌ماند که بالاخره افراد در جامعه چه زمانی تجربه‌ی آشنایی با جنس مخالف را کسب می‌کنند؟ اگر افراد نباید هرگز با جنس مخالف برخورد داشته‌باشند پس می‌توان از بدو تولد کودکان را از یک‌دیگر جدا کرد، دختران با مادران زندگی کنند و پسران با پدران. این‌گونه کودکان هیچ تجربه‌ای از جنس مخالف ندارند چرا که با این نگاه کنار هم قرار گرفتن تمام اعضای خانواده ممکن است مشکل‌آفرین باشد».

با اظهارنظر متخصصان حوزه‌های مختلف درباره کتاب‌های درسی  به‌نظر می‌رسد کم‌تر کسی با رویه فعلی آموزش و پرورش موافق است و این تصمیمات تنها و تنها به تضادهای اجتماعی دامن خواهد زد.