پازل ناهمگون ورزش ایران/ ورزشِ گره‌ خورده با مهندس‌زدگی و سیاست‌زدگی

ورزش ایران در سطح کلان سال‌هاست که درگیر مسائل مختلفی است، ‌چالش‌هایی که صرفا مربوط به یک دولت نیست و اگر در یک بازه زمانی چهل ساله مورد نقد و بررسی منطقی قرار گیرد هر یک از دولت‌ها به نوبه خود در عدم حل چالش‌ها تاثیرگذارند، هرچند که به طور حتم نقش یکی پررنگ تر و سهم یکی کمتر است.
به همین منظور در چند گفت‌وگوی تحلیلی با استادان دانشگاه و متخصصان حوزه مدیریت ورزشی به بررسی علل ضعف‌های کلان مدیریت ورزش ایران در طول ۴۰ سال گذشته پرداختیم تا بتوان با تشریح و بیان این چالش‌ها، راهکارهای مناسب را در مسیر توسعه ورزش ایران طراحی و اجرا کرد.

ورزشِ گره‌ خورده با مهندس‌زدگی و سیاست‌زدگی

از نگاه غلامعلی کارگر، رئیس دانشکده تربیت بدنی دانشگاه علامه طباطبائی مدیریت ورزش ایران طی ۴۰ سال گذشته در اختیار دو قشر متفاوت قرار گرفته است، یکی مهندسان و دیگری سیاسیون، تا جایی که در یک دوره زمانی ورزش ایران مهندسی زده شده بود و در حال حاضر سیاست‌زده شده است. وی معتقد است قبل از انقلاب شاهد حضور مهندسان در ورزش ایران بوده‌ایم و در سال‌های کنونی نیز شاهد حضور افراد سیاسی در این حوزه هستیم و تا زمانی که برنامه‌ریزی استراتژیک و منسجمی برای حوزه ورزش تعریف نشود و شاهد عدم حضور متخصصان در این حوزه باشیم این مسیر غلط پابرجا خواهد بود.
در عین حال سالیان متمادی است که نتیجه‌گرا بودن ورزش ایران و نیز صرف توجه به ورزش قهرمانی به عنوان یک معضل مطرح شده است، اما هرگز در مسیر تغییر اساسی این نگاه قدم برنداشته‌ایم و هرچند شاهد اقداماتی در بخش ورزش پایه و ورزش همگانی باشیم اما به طور حتم این میزان توجه دردی را دوا نمی‌کند.
رئیس دانشکده تربیت بدنی دانشگاه علامه طباطبائی همچنین با اشاره به این‌که ورزش ایران صرفا نتیجه‌گرا شده بیان می‌کند که متاسفانه شاهد پدیده بغرنج نتیجه‌گرایی در باشگاه‌ها و فدراسیون‌های کشور هستیم و این نگاه از مجموعه کلان‌تر یعنی وزارت ورزش و جوانان نشأت می‌گیرد، علت اصلی این مساله عدم ثبات مدیریت در ورزش ایران است چرا که یک مدیر می‌داند طول عمر حضورش در ورزش کوتاه است و باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن بهترین نتایج را کسب کند، بنابراین چنین نگاهی موجب شده است حتی به ماهیت اصلی ورزش و زیرساخت‌هایی که باید در این حوزه ایجاد شود توجهی نداشته باشد.

مردم، حلقه مفقوده ورزش ایران

در همین راستا  یک استاد رشته علوم ورزشی ضمن ابراز تاسف نسبت به عدم توجه به ورزش همگانی، گفت که "مردم در ورزش ایران گم‌ شده‌اند و اگر مقوله مسابقه را از ورزش ایران فاکتور بگیریم به طور حتم ارزیابی بهتری نسبت به وضعیت موجود حوزه ورزش خواهیم داشت و متاسفانه طی ۴۰ سال پس از پیروزی انقلاب نتیجه‌گرایی، مسابقه و کسب مدال، فضایی را در ورزش ایجاد کرده است که به وسیله نتایج کسب شده توسط قهرمانان بتوانیم بر ضعف‌های موجود و اساسی سرپوش بگذاریم.
محمدعلی قره با طرح این پرسش که چرا ورزش نکردن مردم به عنوان یک دغدغه برای مسئولان مطرح نیست؟ عنوان کرد: در ورزش ایران هدف، برنامه و سازمان‌دهی منسجمی در حوزه مدیریتی وجود ندارد و متاسفانه رسانه‌ها با شجاعت به تجزیه و تحلیل مباحث کلان در ورزش نمی‌پردازند و صرفا شاهد جار و جنجال‌های سطحی در فضای ورزش کشور هستیم. بروید و بررسی کنید تا مشخص شود چند درصد رسانه‌ها به ورزش همگانی و چند درصد به ورزش قهرمانی می‌پردازند؟ براساس یک تحقیق ۹۷ درصد رسانه‌ها به ورزش قهرمانی به ویژه فوتبال می‌پردازند و صرفا سه درصد مطالب خود را به ورزش همگانی و بانوان اختصاص می‌دهند.
وی هم‌چنین آمار متفاوتی از آنچه مسئولان ارائه می‌کنند داد و اعلام کرد در حالی که طبق اعلام مسئولان ۵۱ درصد مردم ایران ورزش می‌کنند اما آنچه طی یک تحقیق به دست آمده کمتر از ۱۰ درصد مردم ایران به ورزش کردن می‌پردازند.
این استاد رشته علوم ورزشی با اشاره به این‌که مسابقه و کسب مدال به عنوان "معیار انحرافی" ورزش ایران را تحت تاثیر قرار داده است بیان کرد که ورزش باید به یک مقوله همگانی در کشور تبدیل شود؛ جالب است بدانید جمعیت سوئد معادل ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر است و آن‌ها توانسته‌اند حدود ۴۹۴ مدال در المپیک‌های تابستانی کسب کنند، این در حالی است که ایران بیش از ۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد اما تعداد مدال‌های المپیک تابستانی ورزشکاران ایرانی حدود ۶۹ است. در سوئد بالای بیش از ۵۰ درصد مردم ورزش می‌کنند در حالی که این میزان برای مردم ایران کمتر از ۱۰ درصد است.

ورزش دولتی و بی حساب و کتاب ایران

ثبت رکورد چه کمکی به ورزش ایران می‌کند؟ برنامه‌ریزی مدون و منسجم نیازمند آمار صحیح و واقعی و بروز هستیم. ثبت رکورد در حوزه ورزش یک اصل است، مواردی نظیر تعداد ورزشکاران، تعداد اماکن ورزشی، میانگین استفاده از اماکن ورزشی، تعداد لژیونرها در رشته‌های ورزشی مختلف و مواردی از این دست از جمله موارد آماری حوزه ورزش است که باید توسط سازمان‌های ورزشی به دست آید و تمامی آمار بروز باشد تا بتوانیم برنامه‌ریزی درستی در حوزه ورزش داشته باشیم، علاوه بر این دستیابی به آمار و  ارقام موجب می‌شود تا چه در حوزه قهرمانی و چه در حوزه همگانی علاوه بر پاسخگویی، عملکردها به نحو مطلوب‌تری ارزیابی شود چرا که برای برنامه‌ریزی مدون و منسجم نیازمند آمار صحیح و واقعی و بروز هستیم.
در همین رابطه مسعود نادریان- دانشیار دانشکده علوم ورزش دانشگاه اصفهان- حلقه مفقوده اصلی ورزش ایران در تمامی سطوح را مقوله "ثبت رکورد" می‌داند و تاکید می‌کند این مهم از جمله وظایف سازمان‌های ورزشی است و تا زمانی که نتوانیم به صورت جامع و مدون به ثبت رکورد دست یابیم به طور حتم ورزش ایران کمی نخواهد شد و نمی‌تواند در مسیر موفقیت‌آمیزی گام بردارد.
یکی دیگر اصلی‌ترین مسائلی که ورزش ایران طی سال‌های طولانی در سطح مدیریتی به آن‌ مبتلا شده عدم انتصاب افراد متخصص در پست‌های کلیدی است. نکته‌ای که باید به آن‌ اشاره داشت چرخه معیوب انتخاب مدیران در سطوح مختلف ورزش ایران است.
وی در اشاره به دیگر چالش ورزش ایران، که به عنوان یک آفت بزرگ مطرح است و موجب شده تا شاهد بروز مشکلات عدیده از جمله مسائل مالی برای فدراسیون‌ها و باشگاه‌های ورزشی باشیم، اظهار کرد که به طور حتم خصوصی‌شدن فدراسیون‌ها و باشگاه‌ها موجب درآمدزایی بیشتر می‌شود و به هیچ وجه نباید فدراسیون‌های ورزشی و ساختار مرتبط با آن‌ها دولتی باشد، علاوه بر این ساختارهایی نظیر کمیته ملی المپیک نیز نمی‌تواند دولتی باشد و در تمام دنیا براساس اصل داوطلب‌گرایی فدراسیون‌ها و کمیته‌های ورزشی مدیریت می‌شوند.
این دانشیار دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان با بیان این‌که در ساختار ورزش قهرمانی دنیا انتصاب وجود ندارد، خاطرنشان کرد که برخلاف روال کشورهای توسعه یافته در ایران صرفا ظاهر قضیه حفظ می‌شود و به طور مثال سه نفر که از پیش تعیین شده هستند برای یک فدراسیون نامزد و در نهایت یکی از آن‌ها انتخاب می‌شود، هرچند این روش در ظاهر و به صورت مستقیم انتصابی نیست، اما در واقع همان مسیر انتصابی طی شده است و در نهایت وقتی سیاست‌ها و برنامه‌ها مغایر با سیاست‌های نهادهای بین المللی باشد منجر به آن خواهد شد که به جای دنبال کردن اهداف نهادهای بین‌المللی اهداف دیگری دنبال شود.

دخالت در ورزش؛ خط قرمز دولت‌ها

ایران از معدود کشورهایی است که ساختار ورزش آن دولتی است و هرچند کشورهایی نظیر روسیه و چین نیز ساختار دولتی دارند اما در کشورهای توسعه یافته به هیچ وجه دولت‌ها دخالتی در ورزش ندارند و صرفا سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان توسط آن‌ها انجام می‌شود.
قربانی، استادیار گروه مدیریت ورزشی پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی با تاکید بر این‌که حاکمیت دولت‌ها در مدیریت ورزشی یک کشور دیگر پذیرفتنی نیست، عنوان کرد که در حال حاضر ورزش در کشورهای توسعه یافته توسط شهرداری‌ها، کمیته‌های ملی المپیک و فدراسیون‌ها یا انجمن‌های ورزشی مدیریت می‌شود و دولت صرفا برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان را انجام می‌دهد و به این ترتیب سرمایه‌گذاری و فعالیت بخش خصوصی به نحوی مطلوب رقم می‌خورد.
ورزش ایران در کنار تمامی این مسائل با چالش جدی منابع مالی روبروست. چالشی که اگر بتوان به ظرفیت‌های قانونی پیش‌بینی شده توجه داشت می‌توان بخشی از کمبودهای مالی را در این رابطه جبران کرد. وی به قانون احتساب ۰.۲۷ درصد از مالیات بر ارزش افزوده اشاره کرد و کرد بر حسب این قانون، باید ۰.۲۷ درصد از مالیات بر ارزش افزوده به ورزش مدارس، ورزش همگانی، ورزش روستایی، توسعه ورزش زنان، معلولان، جانبازان و نیز توسعه زیرساخت‌ها تخصیص یابد و باید در این رابطه سازوکاری برای جذب قانونی ایجاد شود که متاسفانه با اقدامات قانونی، حقوقی و آیین‌نامه‌ای در این رابطه مواجه هستیم.
این استادیار گروه مدیریت ورزشی پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی مهم‌ترین ضعف ورزش کشور را خلاءهای قانونی دانست که به نوبه خود اثرات منفی در توسعه این حوزه داشته است و تا زمانی که این خلاءهای قانونی رفع نشود مسائل مرتبط با آن نیز برطرف نخواهد شد و متاسفانه بعد ازگذشت ۵۰ سال هنوز قانون جامعی در ورزش ایران وجود ندارد.
قربانی با تاکید بر نبود برنامه‌ای جامع برای ورزش ایران به عنوان یکی‌دیگر از ضعف‌های کلان این حوزه اشاره  بیان کرد که برنامه جامع ورزش کشور مربوط به سال ۸۲-۸۳ است که در نهایت نیز هرچند طرح جامع ورزش کشور تدوین شد اما اجرایی نشد، چراکه در این بخش با نگاهی جامع و آینده‌نگر ورود نکرده‌ایم.

جایگاه بانوان در ورزش ایران کجاست؟

پرداختن بانوان به ورزرش و نیز حضور آن‌ها در محیط‌های ورزشی دو مسئله بسیار مهم در حوزه ورزش بانوان است و مسئولان باید در این رابطه با نگاهی جامع‌نگر و مصلحت اندیش نه تنها موانع پیش‌روی بانوان برای انجام فعالیت‌های ورزشی را مرتفع کنند بلکه شرایط را برای حضور آن‌ها در ورزشگاه‌ها و محیط‌های ورزشی فراهم نمایند.
در مورد ورزش بانوان محمد حسین قربانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی با اشاره به اهمیت ورزش برای اقشار مختلف جامعه، خاطر نشان کرد که پرداختن به ورزش زنان در محیط‌های عمومی و نیز مواردی نظیر ورود آن‌ها به ورزشگاه‌ها از جمله مسائلی است که با خلاء قانونی روبروست و باید در این رابطه چاره‌اندیشی شود.
قره، استاد رشته علوم ورزشی نیز با تاکید بر این‌که بانوان در ورزش ایران از اهمیت چندانی برخوردار نیستند، بیان کرد که به طور حتم این بانوان هستند که می‌توانند انگیزه ورزش کردن در کودکان ایجاد کنند و حدود نیمی از جمعیت کشور را به خود اختصاص می‌دهند، اما آیا ۵۰ درصد بودجه و مشارکت در حوزه ورزش به این قشر اختصاص می‌یابد؟
وی با اشاره به این‌که ورزش با مقوله‌های مختلفی از جمله اقتصاد، بهداشت، سیاست، آموزش و پرورش، روابط اجتماعی، روابط خانوادگی و غیره در ارتباط است، اظهار کرد که اگر مقوله مسابقه و نتیجه‌گرایی را از ورزش حذف کنیم به جایگاه اصلی ورزش در ایران پی می‌بریم و متوجه می‌شوید تا چه میزان به این حوزه توجه داشته‌ایم و ضعف‌های موجود به راحتی نمایان می‌شود.