باید سطح امید و آرزومندی خویش در حوزۀ اخلاق را گسترش دهیم

چهارمین روز از مدرسه تابستانی اخلاق در پژوهش با سخنرانی و تدریس مقصود فراستخواه با موضوع «چگونه از طریق پژوهش­ های خویش تولید فضیلت کنیم» در فریدونکنار برگزار شد.

به گزارش عطنا و به نقل از ایرنا، از سخنرانان این نشست مقصود فراستخواه بود. اخلاق از نگاه فراستخواه، یک امر اجتماعی از یکسو و نوعی تنش متعالی از سوی دیگر است که جنبه استعلایی دارد و لازم است هر کسی ضمن خود اثربخشی پژوهشی، یک روایت اخلاقی از خود بسازد و سطح آرزومندی خود را گسترش دهد. ایشان اخلاق را آموزش پذیر قلمداد کردند و گفتند اخلاق به طور اجتماعی یاد گرفته می­ شود. به گفته ایشان، رشد علم در ایران طی ۲۰ سال گذشته، ۵۰ برابر شده است که حاصل آن جز تأثیر بر رتبه بندی دانشگاه، تولید مدرک برای دانشجویان و ترفیع و ارتقای برای استادان، فضیلتی ایجاد نکرده است. به نظر ایشان اخلاق علم، یعنی تأثیر اجتماعی علم در زندگی مردم و برای ایجاد اخلاق باید بیشترین نفع به بیشترین مردمان در بیشترین زمان وجود داشته باشد که این یک فضیلت است.

او در ادامه سخنرانی خود گرایش های اصلی در علم از قبیل کمیت گرایی، صورت گرایی، مناسک گرایی، دولت گرایی، عرضه گرایی، معیشت گرایی، رسمیت گرایی، رفتار گرایی  و مدیریت گرایی که وجه اخلاقی علم ورزی را مخدوش کرده است، نام برد.

با بحث روی این موضوع که کار اخلاق، کار دولت نیست؛ چون فرمالیسم موجود، انرژی اخلاقی را فرسایش می دهد. اشاره کرد که کار ترویج اخلاق، کار نهادهای اجتماعی است و استادان دانشگاه باید از رفتار و اخلاق سازمانی به اخلاق و منش آکادمیک روی بیاورند.

وی سپس به تحلیل اخلاق آکادمیک در چهار سطح پرداخت: 1. سطح خرد  که محور آن فرد است ۲. سطح میانی که محور آن گروه و دانشکده است ۳. سطح کلان که محور آن دانشگاه است ۴. و فرا کلان که حکمرانی، فرهنگ عمومی، صلح بین الملل را دربر می گیرد. به نظر فراستخواه، به طور کلی و در نگاه سیستمی، سطح میانی و سطح کلان و سطح بسیار کلان، سطح خرد را تا حد زیادی پیش بینی می ­کند.

او با اشاره به فقدان برنامه اجتماعی اخلاق در جامعه، گفت در سطح فردی که یک نوع حساسیت اخلاقی است، لازم است ابتدا تفسیر اخلاقی از خود داشته باشیم و سپس داوری اخلاقی یا استدلال اخلاقی داشته باشیم. سوم انگیزش اخلاقی یا یکپارچگی اخلاقی داشته و در آخر خوی و شخصیت اخلاقی (شهامت اخلاقی) پیدا کنیم.

فراستخواه، ضمن نقد سیطره کمیت گرایی و فضیلت زدایی اخلاق در پژوهش با گسترش فرهنگ کمی گرایی در فعالیت های علمی، اشاره کرد که اخلاق در پژوهش باید درونی شده باشد و شایسته است سطح امید و آرزومندی خویش در حوزه اخلاق را گسترش دهیم.

وی سپس به فرایند انگیزش اخلاقی در جامعه پرداخت و مراحل فرایند انگیزش اخلاقی را بی ­خبری، تصور فعل اخلاقی، تصدیق فعل اخلاقی، باور اخلاقی، میل اخلاقی، شوق اخلاقی، و عزیمت اخلاقی دانست که هر کدام ریشه در دیگری دارد.

او رفتار اخلاقی را تابعی از متغیرهای علی و زمینه ای از یکسو و متغیرهای میانجی (مداخله گر و تعدیل کننده) از سوی دیگر دانست و گفت: در شرایط کنونی متغیرهای مستقل (زمینه ای و علی) در جامعه همه به ضرر اخلاقی بودن و ترویج بی اخلاقی بودن هستند و امید ما به  متغیرهای میانجی (مداخله گر و تعدیل کننده) و کمک کننده نظیر نهادهای مدنی هست. نتیجه گیری وی از بحث این بود که با متغیرهای میانجی می توان زیست اخلاق اعضای هیئت علمی را تبیین کرد.

گفتنی است، اولین مدرسه تابستانی ملی «اخلاق در پژوهش» به میزبانی دانشگاه علامه طباطبائی و با همکاری کمیته ملی اخلاق در پژوهش (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) در هتل کیش مهر و با حضور معاونان پژوهشی و مدیران امور پژوهشی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی کشور برگزار شد. سخنرانان آئین گشایش این مدرسه تابستانی، دکتر علومی یزدی، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر شریفی، مدیرکل دفتر برنامه ریزی و سیاست گذاری پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر احمدوند معاون آموزشی دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر خورسندی طاسکوه، مدیر امور پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی بودند. علاوه بر آن، دکتر احسان شمسی گوشکی، دکتر لیلا افشار، دکتر مرتضی طیبی، دکتر مقصود فراستخواه و دکتر محمدهادی میرشمسی، مدرسان این مدرسه تابستانی هستند.