«عصر جدید» که همه نوع مخاطب به تماشای آن می‌نشستند، مناسب همۀ رده‌های سنی نبود

رئیس سازمان سینمایی در احکامی ۳۰ نفر را مأمور رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی کرد، اگرچه شیوه رده‌بندی سنی فیلم‌ها ایرادات زیادی دارد، اما سازمان سینمایی اقدامی عملی برای تعیین درجه‌بندی فیلم‌های سینمایی انجام داد. 

علی اصغرکیا، استاد دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی چندی پیش مقاله‌ای پژوهشی با عنوان «نظام درجه‌بندی برنامه‌های تلویزیونی در امریکا، فرانسه، مالزی و ترکیه» منتشر کرد، به بهانه بررسی رده‌بندی سنی برنامه‌های تلویزیونی گفت‌وگویی با وی انجام شده است.

رده‌بندی سنی برنامه‌های تلویزیونی در دنیا چقدر سابقه دارد؟
تقریباً از دهه‌های ۸۰ و ۹۰ در اکثر کشور‌های غربی و حتی چند کشور اسلامی، کار رده‌بندی سنی محتوای تلویزیونی آغاز شد. در هر کشور رنکینگی برای مخاطب برنامه‌ها طراحی شد و علائم و نشانه‌هایی برای مشخص کردن این رده‌بندی شکل گرفت که بر اساس رنگ، عدد و نماد مشخص می‌کرد هر برنامه برای چه گروه سنی ممنوع یا مجاز است.

وقتی صحبت از رده‌بندی سنی فیلم یا برنامه تلویزیونی می‌شود، شاید این تصور پیش بیاید که منظور از رده‌بندی محدودیت برای پخش تصاویر غیراخلاقی است، آیا رده‌بندی صرفاً برای این منظور است؟
خیر، رده‌بندی سنی حتی برای فیلم‌های آموزشی، محتوای فرهنگی و حتی در انیمیشن‌ها نیز اعمال می‌شود. در کارتونی که در آن خشونت، استفاده از سلاح و حتی کتک‌کاری میان اعضای خانواده و به کار بردن الفاظ خاص وجود دارد نیز رده‌بندی سنی اعمال می‌شود.

گفته می‌شود، چون در برنامه‌های صداوسیما مسائل غیراخلاقی از جمله برهنگی پخش نمی‌شود، پس رده‌بندی هم کارکرد واقعی ندارد، با این حرف موافقید؟
درست است که در برنامه‌های صداوسیما، فیلم‌های دارای صحنه‌های غیراخلاقی سانسور می‌شوند ولی در مقابل ما برنامه‌های متعددی داریم که در آن خشونت به شکل عریان نمایش داده می‌شود. برای نمونه چند سال پیش برنامه‌ای تحت عنوان «شوک» از تلویزیون پخش می‌شد که در آن موضوعات اجتماعی به صورت مستند بررسی می‌شد. بار‌ها در آن برنامه شاهد پخش تصاویر درگیری‌های خیابانی و دزدی با سلاح بودیم که همگی مصداق خشونت هستند، حتی چند روز پیش که بحث کشتن سگ‌های ولگرد در اخبار پیش آمد، تصاویر آن در داخل بدون محدودیت سنی پخش شد.

یکی از ایراداتی که تلویزیون وارد است این است که به خشونت‌های لفظی و تصویری و بدآموزی‌های دیگر اعتنایی نمی‌شود! 
درست است که محتوای غیراخلاقی و پوشش‌های نامناسب از برنامه‌های صداوسیما سانسور می‌شود، اما این به آن معنا نیست که هر برنامه‌ای که از شبکه‌های تلویزیونی پخش می‌شود مناسب همه گروه‌های سنی است. همین که صداوسیما اقدام به ایجاد شبکه‌های تخصصی کرده است خودش به رده‌بندی سنی مخاطب کمک می‌کند، ولی درباره برنامه‌های شبکه‌های سراسری باید رده‌بندی علمی انجام شود، حتی برنامه‌ای مانند «عصر جدید» که همه نوع مخاطب از کودک خردسال تا افراد سالخورده به تماشای آن می‌نشستند، مناسب همه رده‌های سنی نبود.

در یک سریال تلویزیونی که دوشنبه شب پخش شد، صحنه‌ای از خفه کردن یک زن پخش شد و همزمان با پخش علامت «۱۲-» در صفحه نقش بست و بعد از آن حذف شد، آیا در دقیقه ۹۰ باید این اطلاع‌رسانی انجام شود؟
در یک اطلاع‌رسانی استاندارد باید پیش از شروع یک برنامه یا فیلم و سریال به مخاطب اطلاع داده شود که محتوای آن برای چه گروه سنی مناسب یا نامناسب است و علامت‌های به کار گرفته شده یا رنگ‌ها این هشدار را به بیننده نشان بدهند که آگاهی داشته باشد، در این مورد قطعاً نمی‌توانسته مخاطب در یک سکانس خاص تصمیمش را برای تماشای برنامه عوض کند.

آیا در صداوسیما رده‌بندی سنی برنامه‌ها به شکل علمی است؟
کار پژوهشی که من با کمک یکی از مدیران صداوسیما انجام دادیم و منجر به مقاله‌ای شد، بر همین اساس بود که پیشنهادات علمی برای رده‌بندی سنی انجام شود. ما حتی پیشنهاد‌هایی برای طراحی نماد‌ها و استفاده از علائم و اعداد دادیم که متناسب با شرایط صداوسیما باشد. قرار بود رده‌بندی سنی برنامه‌های تلویزیونی با کمک دانشگاه‌ها انجام شود. این رده‌بندی در زمانی موفق خواهد شد که به همه دستگاه‌های رسمی کشور ابلاغ شود و شورای نظارت بر صداوسیما نیز بر اعمال آن نظارت کند تا به یک استاندارد برسیم.

در سینما رده‌بندی سنی به نوعی ابزار تبلیغاتی و جلب توجه تبدیل شده بود، احتمالش هست در تلویزیون نیز چنین کارکردی داشته باشد؟
بله احتمالش وجود دارد که جنبه تبلیغاتی به خود بگیرد. ما در جامعه نیز شاهد چنین رفتار‌هایی هستیم که مثلاً از «ورود آقایان ممنوع» یا «ورود بانوان ممنوع» به دنبال جهت‌دهی و جلب توجه افراد استفاده شده است. این در حالی است که در بیرون از ایران نگاه به چنین هشدار‌هایی متفاوت است و کارکرد آن‌ها صرفاً هشدار به مخاطب است.

در ایران عده‌ای بر این باور هستند که در خارج از ایران نسبت به مسائل اخلاقی کم‌توجهی وجود دارد، شما در استرالیا تحصیلات دکترای رسانه داشته‌اید، آیا چنین برداشتی دارید؟
فرهنگ ما با آن‌ها متفاوت است، حتی برخورد یک پدر با فرزندش می‌تواند مصداق اهانت باشد و کار را به پلیس بکشاند و برای همین جر و بحث‌های خانوادگی در تلویزیون هم رده‌بندی سنی می‌شود. در استرالیا اکثریت جامعه کاتولیک است و از دهه ۹۰ که اینترنت متداول شد، نظارت خانواده‌ها روی اینترنت و استفاده فرزندان از آن زیاد شد، به طوری که نوجوان در یک اتاق ویژه زیر نظر خانواده حق داشت از اینترنت استفاده کند. اگر ما این موضوع را در ایران اعمال می‌کردیم عده‌ای فکر می‌کردند کنترل روی اینترنت را سیاسی کرده‌اند. در آنجا استفاده از محتوای پورنوگرافیک به شدت ضداخلاق و عفت شمرده می‌شود و گروه‌های سنی تحت نظارت شدید خانواده و دولت هستند، اما در ایران ما نتوانسته‌ایم فضای مجازی را کنترل کنیم و نظام ارتباطی منظمی برای استفاده از فناوری ارتباطات نداشته‌ایم.

آیا این توجه درباره استفاده از محتوای تلویزیونی هم وجود دارد؟
در آنجا شبکه‌های تلویزیونی دسته‌بندی شده‌اند و اینگونه نیست که هر شبکه‌ای برای همه افراد مناسب باشد، حتی شبکه sbs که فیلم‌های آموزشی و مستند پخش می‌کند، پیش از شروع فیلم‌ها با زیرنویس به مخاطب اعلام می‌کند که محتوای آن برای چه گروه سنی مناسب است، ولی ما تا امروز در ایران می‌بینیم که در فیلم‌ها و سریال‌ها انواع شوخی‌ها و رفتار‌ها انجام می‌شود و همه خانواده آن را تماشا می‌کنند.