ما در یک «مزرعۀ کلیک» می کنیم

دومین نشست چهل سالگی انقلاب اسلامی، با عنوان چهل سال پس از پیروزی، در زمینۀ بررسی دستاوردها و پیامدهای انقلاب در عرصۀ ارتباطات اجتماعی و رسانه های جمعی در سالن شهید ارشاد دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

به گزارش عطنا، یونس شکرخواه، استاد علوم ارتباطات در این نشست گفت: در ارتباط با رسانه ها از چند منظر می شود موضوعات را دنبال کرد. یکی اینکه هر روز باید شبکه های اجتماعی خود را چک کنید و فکر می کنید این امر یک وظیفه است و جنبۀ دیگر از منظر ژورنالیسم است. بسیار اوضاع مغشوشی داریم که خاص ایران نیست و این اتفاق همه جای دنیا افتاده است.

او گفت: همانطور که برای یک مادر ایرانی عجیب است که پسر یا دخترش فقط به کامپیوتر و شبکه های اجتماعی اهمیت می دهد و از درس خواندن افتاده است، برای یک مادر آمریکایی هم عجیب است که پسرش عضو داعش شده است. بهم ریختگی نظری همه جا وجود دارد. در حال حاضر در این حوزه، بحث دیجیتال ورکر مطرح شده است. برای مثال وقتی به شبکه اجتماعی اینستاگرام وارد می شویم بحثی وجود دارد که شما چه عکسی را منتشر می کنیم که این مربوط به خودمان است، اما در آن سوی قضیه، افراد دیگری روی کلیک های ما حساب باز کرده اند. آنها شما را در «مزرعۀ کلیک» می بینند.

این استاد ارتباطات در ادامه بیان کرد: آنها از شما یک ریال هم نمی گیرند. احتمالاً آنها دلشان هم برای ما نمی سوزد که اینستاگرام را ساخته اند. کما اینکه هیچ شبکۀ ماهواره ای هم اینگونه نیست. ساده ترین نوع آن، این است که از موضع اقتصاد سیاسی به آن نگاه کرد. ولی وقتی بحث «دیجیتال ورک» باشد، این قضیه را مطرح می کنند که آن سازمان باید دیجیتالی باشد.

شکرخواه با اشاره به اینکه اتحادیۀ اروپا هفتۀ گذشته به شرکت «اوبر» اعلام کرده است که فعالیت های آنها دیجیتالی نیست و «آنها باید مالیات پرداخت کنند، بیان کرد: آن شرکت با پرداخت مالیات زیادی رو به رو خواهد شد. چرا که تا حال حاضر  در قالب فعالیت دیجیتال مشغول به کار بوده است.

وی با ارائۀ پیشنهاد خود مبنی بر اینکه اگر قصد دارید این موارد را بررسی کنید، باید در حوزۀ آنلاین ژورنالیسم و دیجیتال کامیونیکیشن فعالیت کنید، گفت: باید تکلیف خود را در این زمینه مشخص کنید. آیا می خواهید راجع به مهارت تحقیق کنید یا خیر؟ من معتقدم که ما در نسل جوانمان در بحث مهارت مشکلی نداریم. زمانی که در ایران کارت سوخت صادر شد، خیلی ها نگران بودند، ولی دیجیتالیسم راه خود را باز کرد. بحث امروز بحث دانش و معرفت زمان حاضر  است.پس راه اندازی پدیده ای به این شکل مشکل نیست.

این استاد روزنامه نگاری آنلاین در ادامه تصریح کرد: دانشگاه ها هم می دانند که اگر دانشجوها به سطح خاصی نرسند، نمی توانند جذب بازار کار شوند. یک نسل از تحریریه های چاپی به هر علتی رفته اند. آن نسل تمام شد. ولی از سال 57 تا دهۀ 60 یک فضای خاصی وجود داشت. دبیرها در تحریریۀ کیهان بسیار خُبره، متعهد به کار و دقیق بودند. ما نسل سربی بودیم و صفحه بندی های روزنامه سربی بود. آن دبیرها ناگهانی رفتند و تحریریه ها، تحریریۀ آسیب پذیر می شوند. چندین نوبت تعطیل می شوند. البته این قضیه افتخاری ندارد و نابلدی راه بردن روزنامه است.

شکرخواه در ادامه تاکید کرد: من روی جنبۀ شناختی و معرفتی این موضوع حرف دارم و همانطور که گفته شد روی جنبه های مهارتی مشکلی نیست. روی بحث جامعه شناسی آن هم حرف دارم. کمپین هایی که فکر می کنند با یک «هشتگ» می توانند ایران ناسیونال را تعطیل کنند. پیشنهاد من این است که اگر کسی قصد دارد بررسی کند که در فضای سایبر ایران در چهار دهۀ گذشته چه اتفاق افتاده است، مدل فرهنگ پاردوگه را بررسی کند. مثالی در این زمینه بیان می کنم. در این مدل، ما تولیدات را بررسی می کنیم. روند مصرف آن تولید را بررسی می کنیم. نحوۀ مصرف و مقررات آن را بررسی می کنیم. اینکه چگونه خود را بازنمود داده است. چه هویتی ساخته است.

او در ادامه تصریح کرد: همین مدل را باید در تحریریه های دیجیتال ببینیم. این تحریریه ها چه چیزی را تولید کرده اند. چه چیزی مصرف شده است. چه رویه هایی بعد از مصرف رخ داده است. خیالات خام است اگر شما فکر کنید روزنامه نگاری شهروندی، روزنامه نگاری حرفه ای را در فضای سایبر شکست خواهد داد. من روزنامه نگار حرفه ای قضاوت صریح نمی کنم بلکه باید در مدلی مانند مدل مدار فرهنگ بررسی شود که چه تولید شده است و چگونه این تولید به مصرف رسیده است.