مسئله آب با اقتصاد، فرهنگ و اکوسیستم اجتماعی هر منطقه مرتبط است

 رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو، در خصوص دانش بومی آب گفت: پرداختن به دانش بومی مستلزم این است که در ابتدا دانش بومی را تعریف کنم. وقتی از واژه «بومی» استفاده می‌کنم چند معنا را در ذهن خود می‌آورم. عمدتا بوم به معنای محدوده است و در این معنا هم یعنی یک امر محدود.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «نگاهی تاریخی به دانش و فناوری آب در ایران» یکشنبه ۸ مهرماه با حضور دکتر هادی خانیکی، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر محمد فاضلی، معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک و مدیر شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی، دکتر سعید نوری نشاط، فعال اجتماعی و دکتر احمد آل یاسین، نویسنده و فعال اجتماعی در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.(گزارش تصویری)

محمد فاضلی، مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو ضمن تعریف مبنایی از دانش بومی، محدودیت‌‌های دانش بومی آب را نام برد و گفت: دانش بومی زمانی به درستی عمل می‌کند که محدودیت‌ّای خود را به رسمیت بشناسد.

وی در مورد امر محدود توضیح داد: امر محدود یعنی امری که به واسطه ‌علت‌های مختلف، حدود آن مشخص شده  است. وقتی از زیست بوم نوع انسان حرف می‌زنیم، آن را محدود به کره زمین می‌کنیم و وقتی از دانش بومی حرف می‌زنیم یعنی یک معنای محدود از دانش انسان را در نظر داریم. این تعریف از دانش محدود، این امکان را به ما می‌دهد که هم دانش بومیِ قدیمی و سنتی و هم دانش بومی مدرن داشته باشیم.

استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی درباره دانش محدود توضیح داد: دانش محدود به ما این امکان را می‌دهد که دانش بومیِ قدیمی و همچنین دانش بومی مدرن داشته باشیم.

وی اضافه کرد: قدیمی بودن و سنتی بودن این دانش هیچ فضیلتی برایش ایجاد نمی‌کند و فضل این دانش بومی از 1 شناختن محدودیت‌ها و همچنین از کارکرد آن ناشی می‌شود. کارکرد یعنی اینکه می‌شود با آن کاری انجام داد که مطلوب است و آن کار، با عقلانیت پایداری و سازگاری دارد. منظورم از عقلانیت، عقلانیت جوهری است که به بقا و تعمیق ارزش‌های مورد احترام بشر کمک می‌کند.

مسئله آب با مناسبات اقتصادی مرتبط است

فاضلی در مورد پیوند آب و پیوند سیاسی کشورها بیان کرد: مسئله آب به ‌شدت ماهیت انسانی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، جغرافیایی و اقتصادی خاص خود را دارد.

وی افزود: مسئله آب با نظام‌های حقوقی و با مناسبات اقتصادی مرتبط است، همچنین با ارزش‌های اقتصادی آب در هر فرهنگ و اکوسیستم اجتماعی مرتبط است و به‌علاوه با الگوهای فرهنگی، ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای مردم نیز ارتباط دارد. آب نیازمند دانش محدود است؛ دانش محدود به این معنا که به یک پیشینه تاریخی و اجتماعی خاص برمی‌گردد و به جوامع دیگر مربوط نیست.

دانش بومی با اخلاق محدودیت و با انسان حریم‌دار پیوند خورده است

رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو همچنین راجع به پیوند دانش بومی با اخلاق محدودیت اظهار کرد: اخلاق محدودیت در مقابل توهمِ فراوانی قرار دارد. دانش بومی با آن تعریفی که از آن  بدست دادیم با اخلاق محدودیت و با انسان حریم‌دار پیوند خورده است. گاهی اوقات انسان‌ها حریم دارند و گاهی  هم حریم‌دَر هستند. ما در 50 سال گذشته حریم تمام قنات‌هایمان را دریدیم. سر مادرچاه، چاه زدیم، فاضلاب‌ها را آلوده کردیم وآن‌ را به داخل قنات‌ها هدایت کردیم.

دانش بومی در حوزه آب محدودیت‌های خاص خودش را دارد

رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو محور الزامات دانش بومی به عنوان دانش محدود را بیان کرد و گفت: دانش بومی در حوزه آب، دانشی است که این چند محدودیت را به رسمیت بشناسد: 1- محدودیت مقدار آب در دسترس 2- محدودیت مقدار سرمایه در دسترس 3- محدودیت سایر نیازمندی‌ها (محدودیت‌های غیر از آب) 4- محدودیت زمان 5- محدودیت ناشی از ارزش‌ها 6- محدودیت فناوری.

وی اضافه کرد: تاریخ پنجاه سال اخیر به ما نشان می دهد که ما سه تکنولوژی داشتیم؛ 1- تکنولوژی موتور پمپ 2- تکنولوژی سد 3- تکنولوژی انتقال آب. هر سه این‌ها به این معنا غیربومی‌اند؛ زیرا بر توهم فراوانی و اخلاق ضد محدودیت و همچنین دانش نامحدود بنا شده‌اند. دانش نامحدود به این معنی نیست که مقدار بی‌نهایت دارد بلکه دانشی است که خودش را به هیچ‌چیز محدود نمی‌کند.

استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی مشکلات ایده سدسازی در ایران را بر شمرد و گفت: ایده سدسازی ما به نامحدود بودن آب بنا شده است. این ایده محیط زیستی تهران هم هست که بر نامحدود بودن آب بنا شده است. یعنی جمعیت هرچقدر هم که زیاد بشود آب تمام حوزه‌های سرریز را از گوشه و کنار ایران به تهران انتقال می‌دهیم.

وی مشکل بعدی سدسازی را اینگونه بیان کرد: نامحدود بودن سرمایه؛ مشکل اساسی که سدسازی ما دارد این است که هزینه‌های بسیار زیادی صرف ساختن سازه‌های آبی می‌کنیم ولی پس‌انداز کردن پول برای انجام کارهای دیگر را رعایت نمی‌کنیم.

محمد فاضلی، مشاور وزیر نیرو و رئیس مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو، در آخر سخنان خود به مشکل دیگری که در حوزه سدسازی و آب ایران وجود دارد اشاره کرد و گفت: ما محدودیت «توانایی» را هم به رسمیت نمی‌شناسیم. دانش محدود در قنات و سدسازی خودش را در قیمت آب بازتاب داده است و یک اخلاق محدودیت هم ساخته است.