روزنامه‌نگاری؛ راه رفتن در تاريكی

روزنامه‌نگار ماهی زنده‌ای است كه نمی‌توانیم در دستمان نگه داریم. طبیعتاً این ماهی زنده اگر بخواهد به وظیفه حرفه‌ای‌اش عمل كند، عملكرد او به مذاق خیلی‌ها خوش نمی‌آید.

به گزارش عطنا، محمود مختاريان، استاد روزنامه ‌نگاری دانشگاه علامه طباطبائی طی یادداشتی در اعتماد به مبحث روزنامه‌نگاری و رسالت این حرفه پرداخته است که ادامه آن را با هم می‌خوانیم:

ذات كار روزنامه‌نگاری بر افشاگری استوار است. كار اصلی روزنامه‌نگار اطلاع‌رسانی دقیق و نقد وضعیت موجود است و «نقد» یعنی بیان آنچه صاحبان قدرت و ذی‌نفعان از انتشار آن ناخرسند می‌شوند. جوامعی كه بتوانند این نقد را تحمل كنند، آن جامعه پایدار‌تر می‌شود.

روزنامه‌نگار ماهی زنده‌ای است كه نمی‌توانیم در دستمان نگه داریم. طبیعتاً این ماهی زنده اگر بخواهد به وظیفه حرفه‌ای‌اش عمل كند، عملكرد او به مذاق خیلی‌ها خوش نمی‌آید.

برای نمونه ترامپ در امریكا در زمان ریاست‌جمهوری‌اش تلاش كرده تا مطبوعات و رسانه‌ها را محدود كند. به همین دلیل همین هفته گذشته بیش از 300 نشریه آمریکایی علیه سیاست‌های آقای ترامپ یك یادداشت مشترك منتشر كردند. آن‌ها در این یادداشت از این انتقاد كرده بودند كه بعد از 285 سال فعالیت رسانه‌ها در این كشور رئیس‌جمهوری پیدا شده كه آشكارا تلاش می‌كند مطبوعات را محدود كند.

یا مثلاً نیویورك‌تایمز در مطلبی اعلام كرد رئیس‌جمهور امریكا تاكنون سه هزار بار دروغ گفته است. یا مثلاً گزارش‌های افشاگرانه رسانه‌های آمریکایی درباره فساد جنسی شماری از مقامات ارشد نزدیك به ترامپ نشانه‌ای از همین نقدها و افشاگری‌های رسانه‌های قدرتمند آمریکایی است.

رسانه مكتوب، رسانه نخبگان است. به این دلیل كه این رسانه‌ها تولید فكر می‌كنند و كالای اندیشه است. این حرف البته به معنی نادیده گرفتن قدرت سایر رسانه‌ها یا شبكه‌های اجتماعی نیست؛ اما رسانه‌های مكتوب به دلیل دروازه‌بانی خبر ضوابط سخت‌گیرانه‌ای برای انتشار مطالب دارند و زمانی كه بتوانند اعتماد مخاطبانشان را به دست بیاورند ارزش كارشان افزایش می‌یابد.

در جهان امروز به‌طورکلی ما با دو نوع از كشورداری روبه‌رو هستیم؛ كشورهایی كه مبتنی بر گسترش اطلاع‌رسانی هستند و چرخش آزاد اطلاعات را درنهایت به نفع خودشان ارزیابی می‌كنند و كشورهایی كه عملاً در مقابل جریان اطلاع‌رسانی قرار می‌گیرند.

البته وضعیت صفر و صدی حاكم نیست و شرایط اطلاع‌رسانی در جوامع مختلف متفاوت است؛ اما خب رسانه در برخی كشورها به‌عنوان قدرت ملی درك شده است. كشورهایی كه ایجاد فضای رسانه‌ای، مدیریت افكار عمومی و موج سازی را بلدند. هابرماس می‌گوید ما در جهان حكومت نداریم، بلكه مدیا كراسی داریم. حكومت رسانه داریم. این قدرت رسانه در جهان امروز است كه اگر با اعتمادسازی نزد مخاطبان همراه شود قیمت بزرگی دارد.

درعین‌حال روزنامه‌نگاری راه رفتن در اتاق تاریك است و هنگام راه رفتن در این اتاق تاریك ممكن است روزنامه‌نگاران به برخی به صندلی‌های درون اتاق برخورد كنند، زمین بخورند و دست و پایشان آسیب ببیند. برخی روزنامه‌نگاران هم ممكن است به ظرافت در تاریكی راه بروند و از موانع عبور كنند. هرچند روزنامه‌نگارها می‌آموزند كه چگونه در تاریكی راه بروند اما خیلی وقت‌ها آن‌ها تاوان راه رفتن در اتاق تاریك را می‌دهند. چنان‌که «جمال خاشقچی» روزنامه‌نگار شهیر عربستانی این تاوان را داد و به قتل رسید. خاشقچی یكی از این چهره‌هایی به شمار می‌رود كه جهان عرب مدیون خدمات او به روزنامه‌نگاری است.

انتقادهای بی‌پرده او از دولت عربستان و سیاست‌های حاكم بر این كشور سرانجام موجب شد تا سیستم بسته و كم‌تحمل حكومت عربستان سعودی بیش از این او را تحمل نكند. بنابراین این احتمال كه این كشور در جریان قتل جمال خاشقچی دست داشته باشد به‌عنوان یك گزینه جدی محتمل است. برای اینكه میزان بسته بودن سیستم حاكم بر عربستان سعودی را بهتر درك كنیم باید به برخی اتفاقات اشاره كنیم.

زندانی شدن «سمر بداوی» فعال حقوق زنان در عربستان موجب شد تا روابط میان عربستان و كانادا تیره شود و عملاً میان این كشور قطع ارتباط رخ دهد. یا مثلاً عربستان سعودی در جریان اختلافش با قطر خواهان ایجاد محدودیت برای شبكه الجزیره شده بود. آن‌هایی كه با ساختار اجتماعی این كشور آشنا هستند می‌دانند كه در برخی از مناطق عربستان حتی گرفتن عكس یادگاری هم ممنوع است و مورد بازخواست قرار می‌گیرید.

دولت عربستان، دولتی بی‌تحمل است و همین اتفاقات نشان می‌دهد كه اصلاحات در عربستان معنا ندارد. بسیاری از چهره‌های مشهوری كه به بهانه اصلاحات دستگیر شدند با پرداخت پول‌های كلان آزاد شدند. مجموعه این عوامل باعث می‌شود كه عربستان در صدر متهمان قتل یك روزنامه‌نگار حرفه‌ای قرار بگیرد. در این شرایط باید رسانه‌های قدرتمند و حرفه‌ای در هر كجای جهان این پرونده را دنبال كنند و درنهایت كوشش كنند دست‌های دخیل در این قتل وحشتناك برملا شوند.

این یكی از وظایف رسانه‌های مستقل، حرفه‌ای و دقیق است. روزنامه‌نگاری تحقیقی به‌عنوان یكی از انواع روزنامه‌نگاری می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد.