گزارشی از نهمین همایش سالیانه انجمن علوم سیاسی ایران با عنوان «سیاست و شهر»  

نهمین همایش سالیانه انجمن علوم سیاسی ایران با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی با موضوع «سیاست و شهر» در خانه اندیشمندان علوم انسانی در تهران برگزار شد.

سیاست و شهر

به گزارش عطنا و به نقل از ایرنا، نشست یک روزه سیاست و شهر در پنج مرحله با حضور مدیران شهری و استادان علوم سیاسی، روابط بین الملل، جامعه شناسی و اندیشه سیاسی از دانشگاه های سراسر ایران برگزار شد که در پایان هر مرحله پرسش و پاسخ هایی صورت گرفت. مرحله نخست صبح در تالار فردوسی، مرحله های بعدی در بعدازظهر و به صورت همزمان در سه تالار فردوسی، حافظ و خیام انجام شد.

در مراسم اختتامیه همایش «مجتبی مقصودی» رییس انجمن مطالعات صلح ایران به ایراد سخنرانی پرداخت و پس از وی «سید محمدکاظم سجادپور» رئیس انجمن علوم سیاسی ایران، با جمع بندی مطالب ارائه شده به تشکر ویژه از دست اندرکاران برگزاری همایش پرداخت.

شهر و جامعه شناسی سیاسی

«حسین سلیمی» رئیس دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی مفهوم شهر از منظر فلسفه سیاسی و تاریخ تفکر سیاسی پرداخت و بیان داشت: مفهوم شهر با مفهوم سیاست به صورت کامل گره خورده است.

سه مفهوم شهر، مدینه و پولیس با مفهوم امروزی شهر متفاوت هستند و این واژه امروز تعبیر و مفهوم خاص خود را دارد.

سلیمی با اشاره به تحول های متفاوت سیاسی و رفتارهای متفاوت در بافت شهری گفت: مدیریت شهری بدون توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی در شهر غیرممکن است. بنابراین اگر شهر را به عنوان یک جامعه سیاسی ندانیم و تصمیم ها در راستای ایجاد یک شخصیت عمومی برای شهر نباشد، امکان مدیریتی که بتواند شهر ما را به سمت یک زیست بهتر حرکت دهد شکل نخواهد گرفت. به همین دلیل زمانی که بحث توسعه پایدار مطرح می شود مساله شهر بسیار مهم است و نباید تنها به محیط زیست و محیط فیزیکی توجه شود و از آن مهمتر محیط زیست اجتماعی است و باید مورد توجه قرار گیرد.

«سید عبدالامیر نبوی» استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، در ارتباط با فهم جنبش های اجتماعی از منظر سازمان فضایی شهر بیان داشت: بررسی سازمان فضایی شهر و درک ارتباط آن با جنبش های اجتماعی مستلزم شناخت سه مؤلفه مکان، روابط اجتماعی و انسان ها است. اهمیت این بحث از آنجا ناشی می شود که جنبش های اجتماعی، تسخیر فضاهای شهری را از راه تاکتیک هایی چون تظاهرات، اعتصاب و خرابکاری به هدف مبارزه تبدیل می کنند. در نتیجه، کاربری مکان تبدیل به کاربری نماد می شود و نمادی شدن هر مکانی آنجا را به نقطه ای برای بارگزاری انواع متعددی برای رفتارها تبدیل می کند. از این رو فضاهای شهری به موضوع سلطه یا مقاومت تبدیل می شود؛ یعنی مکان های قدرتی وجود دارد که به دنبال حفظ خود است و ساختارهای مقاومتی که قدرت را به چالش می کشند.

از دیدگاه روش شناختی موضوع نسبت میان شهر و قدرت سیاسی، به صورت عمده به میشل فوکو برمی گردد. وی باور دارد قدرت در خلاء ناممکن است، بنابراین هر قدرتی باید وجه عینی پیدا کند. بر اساس این رویکرد، هانری لوفور وقتی مفهوم بازتولید فضا را مطرح می کند، می گوید هر جامعه بر مبنای تولید افزایش قابل شناسایی است؛ یعنی هر جامعه ای نوعی خاص از تولید فضا را سامان می دهد و الگوهای تولید و رژیم قدرت هر جامعه ای به نحو خاصی مکانی می شود. ماهیت شهری جنبش های اجتماعی و همپایی این پدیده با تاریخ شهر مدرن از جمله مواردی است که به تحلیل و درک بهتررابطه متقابل فضاهای شهری و جنبش های اجتماعی کمک می کند.

«علی اصغر قاسمی» استادیار علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی همچنین درباره جنبش های اجتماعی در تهران بیان داشت: جنبش های اجتماعی در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه از دهه 1960 به بعد در سپهر سیاسی – اجتماعی کشورهای مختلف به ویژه کشورهای اروپایی نقش و جایگاه مهمی پیدا کرده اند به نحوی که در حال حاضر از جنبشهای اجتماعی به عنوان موتور محرکه تحول های جامعه یاد می شود. در ایران نیز مانند بسیاری از جامعه های دیگر تحت تأثیر عوامل مختلفی چون افزایش تأثیرگذاری ابعاد و مؤلفه های فرهنگی جهانی شدن به ویژه افزایش دسترسی مردم به اینترنت و شبکه های اجتماعی و ماهواره ای از یک سو و افزایش شاخص هایی چون شهرنشینی، باسوادی و دسترسی به رسانه گروهی از سوی دیگر، نقش جنبش های اجتماعی در تصمیم سازی های جامعه افزایش چشمگیری یافته است به نحوی که در حال حاضر جنبش های اجتماعی یکی از مؤلفه های مهم و مؤثر بر تحول های سیاسی – اجتماعی جامعه به شمار می روند.

وی در ادامه گفت: با توجه به عوامل کلیدی مؤثر بر تحول های جامعه ایران در دو بعد داخلی و بین المللی طی یک دهه آینده وقوع چهار سنخ جنبش اجتماعی در شهر تهران محتمل می باشد:

1-جنبش های اجتماعی معطوف به توسعه سیاسی و دموکراسی خواهی با محوریت طبقه متوسط

2-جنبش های اجتماعی پوپولیستی و قاعده گریز با محوریت محرومان و حاشیه نشین ها

3-جنبش های اجتماعی معطوف به مطالبه هایمدنی با محوری بودن فعالان مدنی (مانند طرفداران محیط زیست و حقوق زنان)

4-جنبش های اجتماعی بنیادگرا و قومی با محوری بودن مطالبه های رادیکال قومی یا مذهبی.

«بهرام نوازانی» دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین در رابطه با تاثیر شبکه های اجتماعی بر جامعه پذیری سیاسی کاربران شهری را مهم دانست و یادآور شد: امروزه شبکه های اجتماعی به خصوص فیس بوک یکی از پر طرفدارترین راه های ارتباطی میان جوانان و اقشار مختلف جامعه ها به شمار می آید و به جهت فراگیری و گستردگی دامنه شمول مخاطبان آن نقش تأثیرگذاری بر جامعه پذیری سیاسی افراد دارد. جامعه پذیری سیاسی فرایندی است که به وسیله آن، افراد در جامعه ای معین با نظام سیاسی آشنا می شوند و تا اندازه قابل توجهی ادراک آنها از سیاست و واکنش آنها نسبت به پدیده های سیاسی تعیین می شود.

«شهره جلال پور» استادیار علوم سیاسی دانشگاه آزاد واحد شهرضا درباره سیاست تحول نظام شهری ایران در دوره رضا خان اظهار داشت:با سقوط اصفهان، پایتخت شکوهمند صفویه در 1135 هجری قمری نظام شهری منسجم صفوی از هم پاشید و قاجارها هم با وجود تاسیس نهادهای جدیدی همچون انجمن ولایتی، انجمن بلدی و سازمان بلدیه به جزء در تهران، نتوانستند تغییری در نظام شهری ویران آن دوره ایجاد کنند. روی کار آمدن دولت مطلقه مدرن پهلوی اول، تجدد و تغییر در تمام زمینه ها را تنها راه رسیدن به پیشرفت غرب دانست و شهر نیز تنها دریچه نمایش این تغییرها تلقی شد.

وی در ادامه تصریح کرد: در دوره رضاخان برخلاف دوره قاجار که تنها در تهران پایتخت کشور، تغییرهایی بسیار محدود انجام شد، در تمامی شهرهای ایران در زمینه های عمرانی، اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و فرهنگی تغییرهایی به وجود آمد. شهر اصفهان هم در آن بین، تغییرهایی را شاهد بود که تا به حال تجربه نکرده بود.

«حسین جمالی» عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در مورد شهر و دیپلماسی گفت: امروزه با گسترش و تعمیق جهانی شدن، اهمّیت کلان شهرها، به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته و موجب فعالیت های فرامرزی در عرصه روابط بین الملل از طرف نهادهای شهری، طرح و پردازش نظریه های نوین در دیپلماسی عمومی و رواج گفتمان جهانی شدن شهری و شهری شدن جهان شده است. به علاوه، شهرها، علاوه بر نقش تاریخی خود به عنوان مرکز تجارت و بانکداری، کارویژه هایی چون مرکزهای رهبری بسیار متمرکز در اقتصاد جهانی، جایگاهی برای شرکت های مالی و تخصصی، پایگاه های تولید و نوآوری در صنایع پیشتاز و بازاری برای محصول ها و نوآوری ها پیدا کرده اند.

وظیفه پارادیپلماسی و دیپلماسی شهری، تئوریزه کردن این عرصه ها و فعالیت ها است. برای نمونه شانگهای که یکی از کلان شهرهای جهان به شمار می رود، در این رهگذر، اهمیتی ویژه و منحصر به فردی یافت. دولت مرکزی چین، در راستای عملگرایی و پراگماتیسم (گرایش به سیاست ها و اقدام های نتیجه بخش و مفید) و در مسیر توسعه گرایی نوین (اقتصاد بازار و همگرایی در سطح بین المللی) و پیوستن به روند جهانی شدن و اقتصاد جهانی، شانگهای را مرکز و سمبل پارادیپلماسی خود قرار داد. این کلان شهر جهانی، به منزله دروازه اصلی ورود به چین، از یک سو به عنوان پایتخت اقتصادی چین و پاریس شرق و از سویی دیگر محل تلاقی و همزیستی مدرنیسم و سنّت چین، نقش بسزایی در تجارت، صنعت و گردشگری آن کشور دارد.

کلانشهر شانگهای با زیرساخت های صنعتی، تجاری و مالی مدرن، حکومت محلی قدرتمند و نیز شهروندان تجارت پیشه و گردش پذیر، به منزله پل ارتباطی اصلی چین با دنیای خارج، دیپلماسی شهری را بازی می کند.

«میترا راه نجات» مدرس دانشگاه علامه طباطبایی در رابطه با جایگاه و تاثیر شهر هوشمند در رقابت سالم سیاسی و شکل گیری دولت دانا، بیان داشت: شهر قدیمی ترین زیست بوم انسان با قدمتی بیش از هفت هزار سال محسوب می شود که ابتدا در خاورمیانه ظاهر شد و با تغییر مداوم و گسترش دائمی خود امروزه به زیست گاه بیشتر جمعیت جهان تبدیل شده است. نه تنها همراه با رشد دانش بشری خود را به عنوان جلوه گاه اصلی دانش انسان در تمام زمینه ها نمایان ساخت بلکه بر رشد مداوم و ایجاد دانش جدید در تمام زمینه ها تاثیر قابل توجهی داشت. اکنون مهمترین پاردایم در بحث مدیریت کلان شهرها، پارادایم شهر هوشمند بوده که همراه با شش فاکتور خود تمام مقوله های زیست شهری را تحت تاثیر خود قرار داده که از آن جمله می توان به حیات سیاسی انسان ها اشاره داشت.

«شهروز شریعتی» هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در مورد هنجارهای زیست مدنی و سیاست مدرن در طریقه تمدنی کنفوسیانیسم بیان داشت: تمدن کنفسیوسی، تمدن سینیک یا همان تمدن چینی، تمدنی بزرگ و مشتمل بر تمدن های فرعی متعدد در خاور دور و جنوب شرقی آسیا است که با آموزه های دو رقیب خود در این حوزه تمدنی، یعنی «بودیسم» و «نائویسم» تباین چندانی ندارد. مردمان این تمدن به لحاظ ذهنی معتقد به آموزه های کنفسیوس حکیم بزرگ چینی هستند و از منظر اقتصاد سیاسی هم تمدن کنفسیوسی را در حال حاضر می توان شمامل کشورهایی دانست که برخلاف الگوی لیبرال دموکراسی در تمدن غرب، شیوه الگوی سرمایه داری با محوریت دولت را پیگیری می کنند.

«مجتبی مقصودی» رئیس انجمن مطالعات صلح ایران در رابطه با شهرها و سیاست گفت: سیاست در دو وجهه عامیانه و آمرانه، همه زاویه ها و حوزه های شهری کشور را درهم نوردیده است. اقتصاد، فرهنگ و رسانه، اجتماع، آموزش و ورزش همه زیر سایه دوگانه سیاست عامیانه و آمرانه یا از کارکرد واقعی خود بازمانده اند یا دچار انحراف مسیر و بدکارکردی شده اند. این هجمه فراگیر، رمقی برای تفکر مستقل، انتقادی و کارشناسی و فراغت، آرامش و مصالحه باقی نگذارده و بخش های قابل توجهی از طبقه ها و گروه های شهری را زمین گیر، منفعل و سیاست گریزی کرده است.

«مهشید بشیری موسوی» دانش آموخته حقوق بین المللی دانشگاه شهید بهشتی در مورد نقش سازمان های جامعه مدنی در سیاست های فقرزدایی شهری و روستایی، اظهار داشت: فقرزدایی شهری و روستایی نیازمند رویکردی چند بعدی و یکپارچه مرکب از برنامه ها و پروژه هایی است که زندگی مردمان فقیر را با سیاست ها و راهبردهایی همراه که پاسخگوی نیازهای اساسی آنان خواهد بود، هدف قرار می دهد. در این میان نباید از اهمیت سازمان های جامعه مدنی غافل شد. وجود سازمان های جامعه مدنی در اتحاد رویکردهای فقرزدایی لازم و ضروری است. کارکرد این سازمان ها مکمل اقدام های دولت ها در امر فقرزدایی محسوب می شود.

شهر و اندیشه سیاسی

«علیرضا اسماعیل زاد» استادیار علوم سیاسی دانشگاه آزاد تبریز درباره قدرت مشرف بر شهر بیان کرد: قدرت انضباطی مشرف بر شهر که سه شکل تاریخی عمده یافته است بسیار موذیانه تر، کامل تر،کاراتر، فراگیرتر و کم هزینه تر از گذشته می تواند اعمال شود. در شهرهای انضباطی اقتصاد مجازات کارآمدتر از گذشته عمل می کند.

«مرتضی قورچی» عضو هیات علمی جغرافیای سیاسی دانشگاه شهید بهشتی همچنین ضمن اشاره به سوسیال دموکراسی و آرمان شهر گفت: هنری لفور، سال ها پیش خاطر نشان ساخته بود که فضای جغرافیای انسانی و جغرافیای سیاسی بازتابی از ایدئولوژی های سیاسی مسلط است. در واقع از نظر لفور این ایدئولوژی ها هستند که با سلطه بر نهاد های قدرت نقش تعیین کننده ای را در بازتولید فضا ایفا می کنند.

وی در ادامه بیان کرد: سوسیال دموکراسی تنها گفتمان سیاسی است که با سیاست های عدالت محور و انسانی خود توانسته ضمن حفظ بنیان های سرمایه داری یا تقویت طبقه متوسط، شاخص های توسعه پایدار را در کشورهای اسکاندیناوی فراهم سازد.

شهر و سیاست گذاری

«علی قربان پور دشتکی» عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری در رابطه با فرهنگ شویی یادآور شد: آنچه که وجه همت بسیاری از سیاستگذاران فرهنگی است شامل برنامه ریزی و مدیریت صحیح در جهت انتظام بخشی به سامانه چند فرهنگ گرایی در یک اجتماع خرد و کلان به شمار می رود. مفروض مشترک آنها این است که فرهنگ یا فرهنگ های مورد مطالعه از لحاظ اصالت و محتوا به قوت خود باقی مانده اند اما به دلیل بی برنامه بودن و یا سوءمدیریت، در سیستم و اجتماع خود دچار اختلال اجرایی شده اند، لذا با ارائه برنامه ها و راهکارهای عملی، سعی در حل آن دارند.

فرایند فرهنگ شویی معلول شکل گیری مجازی سازی فرهنگ، گرته برداری وارنه، کارناوالی شدن فرهنگ، اتومبیلی شدن مردم شهر است. فرهنگ شویی فرایندی متفاوت با فرهنگ زدایی است که سامانه معنایی و هدف گذاری فرهنگ را دچار استحاله می کند و سپس معنای جدید با بارمعنایی نازل را در قالبی متضاد با معنا و نیت اصیل و ماهوی فرهنگ مورد نظر، مفهوم و برجسته سازی می نمایند.

«رقیه آران» دانش آموخته رشته برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در مورد مسکن مهر در ایران و تناقض آشکار با سیاست های توسعه پایدار شهری گفت: پروژه مسکن مهر در دست یابی به سیاست های توسعه پایدار شهری ناکام بوده است و نه تنها چشم انداز درخشانی برای آن نمی توان تصور کرد بلکه بیم آن می رود که در آینده ای نه چندان دور به بحران عمیق برای کارگزاران نظام تبدیل شود.