ذات فوتبال «امید» است/ کارگران و تولد اولین تیم‌های فوتبال

دبیر گروه جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی انجمن جامعه‌شناسی ایران اظهار کرد: مهمترین دلیل ورزش‌‌های گروهی به جهت وجود گروه است، ما با آن هم‌سازی می‌کنیم و این باعث جذابیت گروه برای ما می‌شود، چون گروه باعث می‌شود که من اجتماعی به من اجتماعی نشده در گروه منتقل شود، بنابراین همسازی هویت نیز شکل می‌گیرد.

به گزارش خبرنگار عطنا، اولین نشست از سلسله‌نشست‌های «فوتبال و کشورهای اسلامی» با عنوان «چیستی فوتبال»(گزارش تصویری) با حضور قاسم پورحسن، سیدجواد میری، رحیم محمدی و حسین حجت‌پناه، عصر سه‌شنبه، ۱۹ تیرماه با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران در مجمع فلاسفه ایران برگزار شد.

در این نشست، حسین حجت‌پناه، دبیر گروه جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی انجمن جامعه‌شناسی ایران در سخنانی گفت: فوتبال امروزه دارای ابعادی مختلفی است و رابطه شبکه‌ای و دیالکتیکی با سیاست، اقتصاد و فرهنگ دارد. همان‌طور که لوی یکی از نظریه‌پردازان ورزش می‌گوید هر ورزشی ریشه در«گیم»(game) و «پلی»(play) دارد، در پلی (بازی) افراد خودشان هستند و جامعه چیزی به آنها تحمیل نکرده است و همان‌گونه که شیلر عنوان می‌کند در پلی، اوج ابراز وجود و التذاذ انسانی وجود دارد؛ پلی خیلی قانون‌مند نیست و می‌تواند جسمانی و غیرجسمانی باشد.

وی ادامه داد: با متمدن شدن بشریت در نگاه نوبرت الیاس، پلی تبدیل به گیم می‌شود. در المپیک باستانی پلی قانون‌مند شده است که عقلانیت در آن حاکم است، بازی‌ها داوری و قانون‌مند می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: المپیک باستانی با سرآغاز مسحیت به فراموشی سپرده شد تا اینکه دوباره در سال 1896 که پیر دو کوبرتن اولین المپیک را در آتن احیا کرد و بازی‌های المپیک انجام شد و جالب اینکه بازی‌های المپیک در اواخر قرن نوزدهم برگزار می‌شود.

دبیر گروه جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی انجمن جامعه‌شناسی ایران درباره اهمیت قرن نوزدهم اضافه کرد: این قرن به این جهت مهم است که عقلانیت مدرنیته سیطره خود را گسترش می‌دهد. این عقلانیت در گیم‌ها نیز خود را نشان می‌دهد. در اینجا سطوح بالاتری از عقلانیت و «عقلانیت سازمانی» ظهور می‌کند؛ برای جزئی‌ترین موارد نیز قانون گذاشته می‌شود و پلی تبدیل به «اسپورت» می‌شود.

کارگران و تولد اولین تیم‌های فوتبال

حجت‌پناه درباره تولد تیم‌های فوتبال با بیان اینکه مسئله اوقات فراغت از نیمه دوم قرن نوزدهم به تدریج آغاز می‌شود، اظهار کرد: در این برهه، اعتراض کارگری باعث کم شدن ساعت کار و اولین تعطیلی نیم‌روز شنبه می‌شود و اولین تیم‌ها نیز یا تیم‌های کارگری یا مال کلیسا بودند.

وی با ذکر مثالی افزود: تیم منچستریونایتد در ابتدا یک تیم کارگری بود و هنوزم هم اگر ریشه محبوبیت منچستریونایتد واکاوی شود به اتفاقات نیمه دوم قرن نوزدهم برمی‌گردیم.

وی در ادامه به تفاوت‌های ورزش فوتبال با سایر ورزش‌ها پرداخت و بیان کرد: طبق آمار یوفا (اتحادیه فوتبال اروپا) پنج کشور انگلستان، آلمان، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه که بهترین لیگ را دارند، در باشگاه‌های خود رقمی بالغ بر 25 میلیارد دلار هزینه می‌کنند که رقم خیلی بالاتری نسبت به بقیه ورزش‌ها است.

حجت‌پناه درباره میزان تفاوت تماشاگران سایر ورزش‌ها با فوتبال هم گفت: فینال جام جهانی 2014 را بیش از یک میلیارد نفر مستقیماً تماشا کردند و جالب این است که هر جام جهانی که برگزار می‌شود افراد بیشتری آن را تماشا می‌کنند و این نشانگر آن است که پدیده جدیدی در حال شکل‌گیری است.

وی درباره این موضوع افزود: بازی‌های المپیک که در آن تقریباً تمامی رشته‌های ورزشی جمع می‌شوند و بالاترین سطح تمامی رشته‌های ورزشی است 15 روز طول می‌کشد، در حالی که جام‌جهانی در یک ماه برگزار می‌شود و از لحاظ تماشاگر، محبوبیت و توجه رسانه‌ها شانه به شانه همه رشته‌ها می‌زند که اگر نگوییم اهمیت جام جهانی از المپیک بیشتر است قطعا کمتر هم نیست.

دبیر گروه جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی انجمن جامعه‌شناسی ایران با طرح این پرسش که چه چیزی در فوتبال است که این همه گیراست، بیان کرد: اگر پدیدارشناسی و چگونگی رسیدن به آگاهی را پایه کار خود قرار دهیم، به این نگاه می‌رسیم که فوتبال چه چیز ذاتی دارد؟ و اگر از دیدگاه مکتب فرانکفورت نگاه کنیم می‌گوییم دقیقاً این صعنت فرهنگ است؛ پول‌ساز است؛ رسانه‌ها ذائقه را به سمت فوتبال معطوف می‌کنند، حتی الگوی تربیتی شده مطرح است و اینکه فوتبالیست‌ها مشهورتر از سیاست‌مداران شده‌اند.

وی یادآور شد: پس این پرسش مطرح است که این ظرفیت ذاتی فوتبال چیست که این قابلیت را دارد که این مانور را بدهد؟ و سوال اصلی‌ام چرایی جذابیت فوتبال است.

حجت‌پناه در ادامه گفت: قوانین فوتبال برای اولین‌بار در سال 1863 در لندن نوشته شد. به این ترتیب، تعداد بازیکنان فوتبال را 11 نفر انتخاب کردند که با الهام از تعداد حواریون حضرت عیسی(ع) بود که 12 نفر بودند و از این تعداد یهودا خائن بود که خائن هم نباید در تیم جایی داشته باشد.

وی افزود: اولین جاهایی هم که روی فوتبال خیلی حساس بودند، اتحادیه‌های کارگری و مدراس کلیسایی بودند و همین نگاه کلیسایی بود که تعداد افراد فوتبال را انتخاب کرد.

این پژوهشگر اضافه کرد: تعداد بازیکنان نشانگر آن است که فوتبال یک ورزش تیمی است؛ تیمی بودن به بالذات جذاب‌تر از ورزش انفرادی است.

دبیر گروه جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه شاکله این نظریات برگرفته از بری ریچاردز (نویسنده کتاب روانکاوی فرهنگ عامه؛ نظم و ترتیب نشاط) است، خاطر‌نشان کرد: با تحلیل فرویدی بری ریچاردز، مهمترین دلیل ورزش‌‌های گروهی به جهت وجود گروه است که ما با آن هم‌سازی می‌کنیم و این باعث جذابیت گروه برای ما می‌شود، چون گروه باعث می‌شود که من اجتماعی به من اجتماعی نشده در گروه منتقل شود، بنابراین همسازی هویت نیز شکل می‌گیرد، یک جداسازی هم داریم زیرا من جزو این گروه هستم و دیگری عضو  آن گروه است، اینجا جداسازی بین امر خوشایند و امر ناخوشایند رخ می‌دهد.

پا که قبلاً به عنوان ابزار خشونت بود اما این پا در فرآیند عقلانی‌سازی قانون‌مند شده است و به جای لگد زدن براساس مهارت در درون یک سیستم قانونی خود را نشان می‌دهد.

وی درباره اینکه چرا در ورزش‌های گروهی فوتبال جذاب‌تر از بقیه ورزش‌ها می‌شود، ادامه داد: در سال 1863 که فوتبال قانون‌گذاری می‌شد، دو قانون جالب منع گرفتن توپ با دست و دیگری منع لگد زدن و لگد کوبیدن به پای حریف تعریف شد؛ قبل از فوتبال پا صرفاً برای راه رفتن بود، ورزش‌های دیگر بیشتر براساس مهارت دست بود، اما اینجا دست تبدیل به تابو می‌شود. هیچ ورزشی تقریباً مثل فوتبال نیست که در آن، عنصر دست نهی شده باشد و نقش اصلی را عنصر پا بازی ‌کند که قبل از فوتبال و دویدن و راه رفتن، این بار می‌تواند نشان از مهارت و جادوگری باشد.

حجت‌پناه یادآور شد: چنان‌که الیاس به آن اشاره می‌کند، پا که قبلاً به عنوان ابزار خشونت بود اما این پا در فرآیند عقلانی‌سازی قانون‌مند شده است و به جای لگد زدن براساس مهارت در درون یک سیستم قانونی خود را نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: قانون دیگری که به جذابیت فوتبال کمک کرده است فضا و زمین بازی است. طول زمین فوتبال 100 الی 110 متر و عرض آن 68 الی 75 متر است، زمین‌های غیررسمی می‌تواند که ابعاد بزرگ‌تری هم باشد. در نتیجه، این یک فضایی را در اختیار ورزش فوتبال قرار می‌دهد که دیگر ورزش‌ها آن را ندارند.

وی خاطرنشان کرد: فضای زمین فوتبال فضای بهینه‌ای است که به جذابیت آن می‌افزاید و تماشاگران می‌توانند کنار هم بنشینند و بازی را ببینند. فضای بازی به هزاران نفر اجازه می‌دهد این ورزش را تماشا کنند. یکی از دلایلی که روی فوتبال سرمایه‌گذاری می‌کنند میدان دیدی است که فضای زمین برای تبلیغات ایجاد می‌کنند، هیچ ورزشی مثل فوتبال چینی میدان دیدی ندارد.

حجت‌پناه با بیان اینکه ما ورزش‌هایی مثل راگبی و بیس‌بال داریم که زمین آن هم اندازه زمین فوتبال است.، اضافه کرد: توپ راگبی بیضی شکل و متفاوت از توپ فوتبال است، از دست استفاده می‌کند و و این یعنی توپ را با دست می‌توانند بگیرند و مسافتی را بدوند و این یعنی تنوع صحنه‌ها خیلی کمتر می‌شود، به چند تصویر استاندارد تقلیل پیدا می‌کند و در بیس‌بال نیز وضعیت به همین شکل است، اما توپ فوتبال کروی شکل است و توپ کروی شکل یعنی اینکه توپ هیچ قضاوتی نمی‌کند و بی‌طرف است و آن چیزی که تعیین می‌کند توپ به کجا برود و در چه زوایه قرار بگیرد مهارت بازیکنان است، در حالی در راگبی و بیس‌بال شکل توپ هم تاثیرگذار است.

وی افزود: به قول ژاکو فرانس فوتبال یک نماد و کلسیون کاملی است از  تمام ویژگی‌های جامعه صنعتی و مدرنیته است، برای فوتبال باید تاکتیک و تدارک داشت، برنامه‌ریزی داشت و خیلی عوامل عقلانی باید باشند تا یک تیم پیروز شود.

دبیر گروه جامعه‌شناسی کشورهای اسلامی انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه فوتبال این پتانسیل را دارد که همگانی باشد، اظهار کرد: در بسکتبال بلندقامتان می‌توانند بازی کنند، در برخی از رشته‌ها باید وزن زیادی داشت یا قد کوتاهی داشت، برای ژیمناستیک باید قد کوتاه بود، تا موفیقت حاصل شود، فوتبال یک ویژگی دارد که هر کسی با هر ویژگی فیزیکی بتواند در آن موفق باشد.

وی با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های متمایز کننده فوتبال با سایر ورزش‌ها زمان مشخص آن است، گفت: یکی دیگر از ویژگی‌های متمایز کننده فوتبال در دو زمان 45 دقیقه‌ای است و زمان آن مشخص است،

حجت‌پناه در پایان گفت: در فوتبال امید هست، تیم کامرون در 1990 آرژانتین (قهرمان جهان) و همچنین تیم سنگال در افتتاحیه 2002 تیم فرانسه قهرمان را در افتتاحیه جام جهانی شکست داد، اما خیلی بعید به نظر می‌آید که تیم بسکتبالی از آسیا یا آفریقا یا حتی اروپا تیم بسکتبال آمریکا را شکست دهد، فوتبال در ذاتش امید است و چرخش توپ به شکلی است که همیشه امید را زنده نگاه می‌دارد.