پیام‌های مواضع روحانی

سخنان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در جمع سفرا و رؤسای نمایندگی‌های خارج از کشور پیام­‌های اساسی را خطاب به رهبران کشورهای جهان در خود مستتر داشت. پیام‌هایی که باید امیدوار بود به‌درستی مخاطبان خود را بیابد و با آسیب کج‌فهمی مواجه نشود.

به گزارش عطنا، صادق زیباکلام، پژوهشگر و تحلیل‌گر سیاسی و استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در تحلیل سخنرانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در جمع سفرا و رؤسای نمایندگی‌های خارج از کشور و پیامدهای آن یادداشتی در روزنامه ایران نگاشته است، که آن را با هم می‌خوانیم:

سخنان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در جمع سفرا و رؤسای نمایندگی‌های خارج از کشور پیام­‌های اساسی را خطاب به رهبران کشورهای جهان در خود مستتر داشت. پیام‌هایی که باید امیدوار بود به‌درستی مخاطبان خود را بیابد و با آسیب کج‌فهمی مواجه نشود.

در سخنرانی دیروز حسن روحانی یک عبارت بیش از دیگر عبارت‌ها خودنمایی کرد و آن بیان این نکته به ترامپ بود که «جنگ با ایران مادر جنگ‌ها و صلح با ایران مادر صلح‌ها است». این عبارت بیش از آنکه بخواهد از موضعی تهدید‌آمیز بیان شود؛ مؤید رویکرد صلح‌جوی ایران است.

روحانی بابیان این جمله تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران برای صلح آماده است، اما برای صلح، قواعد، شرایط و الزاماتی دارد. به‌عبارت‌دیگر، روحانی گفت ایران به دنبال جنگ و درگیری نیست و صلح را به جنگ ترجیح می‌دهد، اما درعین‌حال این‌گونه نیست که انتظار داشته باشید وقتی ما را تحت‌فشار قرار می‌دهید، ما هم‌دست‌های خود را بالا ببریم و تسلیم شویم یا شرایط دفاع از خود را نداشته باشیم.

اتمام‌حجت روحانی با ترامپ و اشاره دوباره او به بستن تنگه هرمز در برابر تهدید به جلوگیری از فروش نفت ایران نیز دیگر وجه بارز سخنان روحانی بود. موضع‌گیری‌ای که تأثیرات داخلی و خارجی خاص خود را دارد.

در درون کشور چنانکه شاهد بوده‌ایم شخصیت‌های اصولگرا و نیز فرماندهان نظامی از نوع موضع‌گیری روحانی استقبال کردند. درنتیجه از حیث ایجاد نوعی همگرایی داخلی این نوع موضع‌گیری مؤثر بود؛ اما باید به وجه تأثیرات خارجی سخنان روحانی با قدری تأمل و ظرافت نگریست.

رئیس‌جمهوری تلاش کرد با ترامپ اتمام‌حجت کند، اما رویکرد او در این سخنرانی به‌گونه‌ای بود که چه‌بسا نگرانی‌هایی برای میانه‌روهای اروپا، به‌ویژه سران آلمان، فرانسه یا رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا ایجاد کند. مسلم است که امروز اروپا از مواضع ضد ایرانی ترامپ حمایت نمی‌کند، اما این امر به معنای همراهی تام و تمام آنان با هر نوع رویکرد ازجمله رویکردهای واجد خصلت‌های تندروانه نیست.

این واقعیت مسلم و سخن درستی است که بگوییم «نمی‌شود ایران در محاصره اقتصادی و بحران باشد یا نتواند یک بشکه نفت صادر کند، اما خلیج‌فارس و خاورمیانه درنهایت ثبات و امنیت باشد.» این خطاب روحانی به ترامپ نیز مسموع است که «شما نمی‌توانید هر جور که دلتان می‌خواهد با ایران رفتار کنید، اما درعین‌حال انتظار داشته باشید در خاورمیانه آب از آب تکان نخورد.» اما بیان این سخنان منطقی همچنان نیازمند در نظر گرفتن ظرافت‌هایی است.

این پیام باید به صورتی مخابره شود که کار را برای ترامپ سخت‌تر کند و دست او را برای تشدید فضای مخرب علیه ایران محدودتر کند. نه اینکه به نفع ترامپ باشد و بر لب‌های نتانیاهو یا پادشاه عربستان لبخند بنشاند؛ زیرا ایران در مسیر دشوار پیش روی خود، بیش از هر چیز باید تلاش کند از ریختن آب به آسیاب ترامپ خودداری کند. این «آب به آسیاب ترامپ نریختن» یعنی نه‌تنها به ترامپ اعلام کنیم ایران پرچم سفید بلند نکرده و برای کنار آمدن با تو التماس نمی‌کند، درعین‌حال به‌گونه‌ای عمل یا سخن نگوییم که موجب انبساط خاطر مخالفان ایران شود.

ازاین‌رو، از روحانی انتظار می‌رود هنگام بیان چنین سخنانی، تلاش کند میان خرسند کردن اصولگرایان و جلب همراهی میانه‌روهای اروپا یا میان دوگانه تندروی و منافع ملی، توازن برقرار کند.

البته روحانی این نکته را در سخنان خود و به‌طور ویژه در مورد کشورهای منطقه مدنظر داشت. او سعی کرد بر این نکته تأکید کند که سیاست ایران در قبال کشورهای منطقه، حتی کشورهایی که روابط خوبی با ایران ندارند، متفاوت از سیاست ایران با امریکاست.

او تأکید کرد که ایران خواهان بهبود روابط با امارات، بحرین و عربستان است. این سخن البته سخن جدیدی نیست و مدت‌هاست که از سوی او یا وزیر خارجه تکرار می‌شود. اگرچه رویکرد دولت مبنی بر «منطقه قوی، به‌جای قوی‌تر در منطقه» تاکنون عملی نشده است و چرایی آن را باید در همگن نبودن موضع‌گیری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی که از سوی تریبون‌های مختلف از هر دو سو ابراز می‌شود جست‌و‌جو کرد.

فارغ از این چند نکته، روحانی در سخنان خود نشان داد که سیاست خارجی ایران درک و توانایی این را دارد که بتواند از شکاف‌های موجود در عرصه روابط بین‌الملل بهره بگیرد. چنانکه او در سخنان خود تأکید کرد باید باوجود همه دشواری‌های پدید آمده در دوره ترامپ از فرصت‌های پدید آمده به‌واسطه او در کاخ سفید هم بهره بگیریم.

این یعنی ایران می‌تواند با ادامه سیاست‌های معقول و معتدل خود و گسترش ارتباط با اروپا کار را برای امریکا، نتانیاهو و سعودی‌ها برای منزوی کردن ایران دشوارتر کند و با حفظ موضع صلح‌جویانه خود جنگ را در صفحه شطرنج دیپلماسی به نفع خود تمام کند.