در جامعه شبکه‌­ای یک «قدرت به توان 2» داریم

استاد ارتباطات دانشگاه تهران گفت: بحث قدرت در کتاب «قدرت ارتباطات» کاستلز که محور کتاب است یک نوع قدرت به توان 2 است.

به گزارش عطنا، جلسه نقد و بررسی کتاب «قدرت ارتباطات» اثر مانوئل کاستلز ، ترجمه حسین بصیریان‌جهرمی با حضور دکتر هادی خانیکی، حسینعلی افخمی، اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی و مسعود کوثری، استاد ارتباطات دانشگاه تهران، سه‌شنبه ۲۱ شهریورماه در «پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات» برگزار شد.

در بخشی از نشست، مسعود کوثری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در سخنانی با بیان اینکه در این کتاب مفهوم قدرت یک نوع «قدرت به توان 2» است، گفت: اگر کمی به این مفهوم توجه کنیم، به دلیل اینکه ریشه تعریف قدرت در غرب وبری است و تعریف وبرو تعریف رابطه‌ای از قدرت (relational) است. در این تعریف، قدرت عبارت است از تحمیل خواسته خود بر دیگری به رغم خواسته او و حتی  اگر او هم نخواهد.

وی افزود: البته تاریخ اندیشه سیاسی به وبر گره می‌خورد و در غرب یک نوع دوگانه ایجاد می‌شود. طوری که غرب می‌گوید قدرت من مشروع است و کشورهایی که در مقابل غرب هستند یک نوع قدرت نامشروع دارند که این یک مفهوم کلیدی است.

 استاد ارتباطات دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: پارسونز در نظریه سیستم‌­های اجتماعی اشاره کرد که قدرت توان مثبت جامعه است یعنی جامعه بدون قدرت توان انجام کاری را ندارد و قدرت ظرفیتی است برای انجام امور جامعه.

وی در این باره ادامه داد: فوکو هم حرف پارسونز را پذیرفت و معتقد بود قدرت یک ظرفیت مثبت برای جامعه است، رابطه‌ای بودن در ذات قدرت است، در حقیقت قدرت اساسا رابطه‌ای است و در جامعه شبکه‌ای یک قدرت به توان 2 داریم که مبتنی بر رابطه است.

کوثری با بیان اینکه جامعه‌شناسان از 1970 بحث جامعه شبکه‌ای را قبل از پیداش آن مطرح کرده بودند، گفت: بحث آنها این بود که جامعه بدون مفهوم رابطه­‌ قابل فهم نیست و تصاویری کلی که مارکسیست‌­ها و غیرمارکسیست‌­ها از جامعه داده بودند برای آنها قابل فهم نبود و لذا یک تعریف رابطه‌ای می‌خواستند؛ مفهومی که بعدها به مفهوم «جامعه شبکه‌ای» انجامید.

وی افزود: البته در دهه 80 که اینترنت پیدا شد مفهوم قدرت خیلی قوی­تر از آن قدرت در مفهوم سنتی ظاهر شد. چون در جامعه سنتی اساسا آن قدرت در بین توده مردم شکل نگرفته است و حتی توده مردم و جاهای دیگری است.

کوثری ادامه داد: از آن طرف مفهوم قدرت کنترل هم مطرح است. هنگامی که دیوید لیون در دهه 90، دو یا سه عنوان کتاب درباره جامعه نظارتی نوشت در واقع مفهوم چشم سراسربین فوکو را گرفت و جامعه نظارتی را ساخت؛ جامعه­ای که مثلا cctv که در سراسر شهر است و بعید نیست در سه چهار سال دیگر هر پستویی بروید cctv باشد بنابراین در این روند جامعه نظارتی بسیار وسیعی شکل می­‌گیرد.

وی افزود: بنابراین مفهوم قدرت به توان 2 و کنترل به توان 2 یک مفهومی است که در ذات این قدرت شبکه‌­ای نهفته است که البته کاستلز به آن زیاد نپرداخته است، ولی از مفاد بحث برمی‌آید که قدرت به توان 2 و کنترل به توان 2 وجود دارد و اعمال می­‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در بخش­ دیگری از سخنان خود اظهار کرد: کاستلز از اندیشه گیدنز الهام گرفته است و قبل از کاستلز او درباره اینکه «چگونه با مخاطبان محدود ارتباط برقرار کرده و محصول خود را با توجه به یک گروه خاص طراحی کنید» مطرح کرده بود.

کوثری اضافه کرد: کاستلز به بحث تأثیر شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات جدید پرداخته است و بحث سیاست‌گذاری در شبکه های اجتماعی را نیز مطرح کرده است، اما اینکه آیا باید وارد سیاست‌گذاری در این حوزه شویم یا نه خود سوال مهمی است.

وی افزود: پاسخ من به این پرسش آری است؛ به  این دلیل که شرایط موجود ما را به سیاست‌گذاری جدید رسانه وارد می‌کند، اینکه یک رسانه از کجا شروع می‌شود و به کجا می‌رود، امروزه اهمیت زیادی دارد.