نظریه‌ مخالف دین بدون نقد تدریس نشود/ اسلامی کردن علوم انسانی به معنای بستن درها به روی دیگر اندیشه‌ها نیست

آیت‌الله سبحانی با بیان اینکه اسلامی کردن علوم انسانی به معنای بستن درها نیست، تأکید کرد: اگر نظریه ­ای با مبانی دینی مخالف بود، نباید بدون نقد، جزء مواد درسی دانشگاه قرار گیرد.

به گزارش عطنا به نقل از مهر، اخیراً دیدگاه‌هایی در باب مخالفت با اسلامی شدن دانشگاه‌ها و علوم انسانی منتشر شده است، محمد محمدرضایی، استاد فلسفه دین دانشگاه تهران با آیت الله سبحانی، از مراجع تقلید گفت‌وگویی در باب اسلامی شدن دانشگاه‌ها و علوم انسانی و مخالفت برخی با این امر، انجام داده است و در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است. متن پاسخ آیت الله جعفر سبحانی به پرسش دکتر محمدرضایی را در ادامه می خوانید؛

با عرض تشکر از عنایات جناب­عالی نسبت به مسایل دینی و فرهنگی. اسلامی شدن دانشگاه‌ها را حضرت امام (قدس­ سره) مطرح کردند. مقصود این است که ارزش­های اسلامی در محیط دانشگاه در ابعاد مختلف آن حاکم باشد. محیط دانشگاه، یک محیط علمی و دینی شود. خدای ناکرده، شرایط حاکم بر دانشگاه‌ها، مخالف ضوابط اسلامی نباشد، زیرا هدف از تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام، تربیت انسان‌های الهی است. هدف از بعثت پیامبر مکرم اسلام(ص) اکمال فضایل و مکارم اخلاق است و در قرآن می‌خوانیم اقرا باسم ربک، علم و آموزش باید جهت‌دار باشد و جهت آن اسم رب و توجه به خداوند متعال است. مسلماً اگر فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها، افراد عالم، متدین و متعهد و در خدمت اسلام و مسلمانان باشند، در آن صورت هم خود به سعادت می‌رسند و هم سعادت ملت و استقلال کشور تامین می ­گردد. در نتیجه آنان الگویی برای همه دانشگاه‌ها خواهند بود.

اسلامی کردن علوم انسانی به معنای بستن درها به روی دیگر اندیشه ها نیست

اما اسلامی کردن علوم انسانی، البته به این معنا نیست که تمام اندیشه ها و نظریات اندیشمندان جهان کنار گذاشته و درهای کشور را به روی خود ببندیم و فقط از مدارک اسلامی مسایل علوم انسانی را استخراج نماییم و یک چنین تفسیری کاملاً خطا و مقصود مدافعان این نظر، چنین نیست. بلکه هدف این است که ضمن بهره ­گیری از افکار و نظریات دانشمندان جهان در تمام قلمروهای علوم انسانی اعم از مدیریت، روان شناسی جامعه شناسی و دیگر مسایل فلسفی و اخلاقی و اعتقادی، اگر نظریه‌ای صد در صد با اصول و مبانی و نظریات مسلم دینی مخالف بود، مورد نقادی قرار گیرد، البته بدون نقد نباید جزء مواد درسی دانشگاه قرار داده شوند.

طرح نظریات غربی بدون نقد، مطلوب نیست

اگر ناگزیر از طرح آن هستیم باید استاد مربوطه آن چنان توانایی داشته باشد که بعد از طرح و بررسی آن به نقد آن بپردازد. در غیر این صورت طرح چنین نظریاتی بدون نقد، مطلوب اسلام نیست و جامعه دینی نیز از دانشگاه­ ها می­ خواهند که ذهن جوانان را انباشته از این نظریات نادرست و مخالف اسلام نکنند و اگر هم باید طرح شود همراه نقد و بررسی صورت گیرد و نیز در کنار این نظریات باید، نظریات صحیح که بر اساس مبانی دینی مسلم استوار است مطرح گردد.

برای روشنی مطلب، چند مثال را مطرح می‌نمایم:

۱- در مساله انسان شناسی و در موضوعات مختلف هنوز مساله تکامل انواع و اشتقاق انسان از حیوان به نحوی که داروینسم تشریح می ­کند، در دروس دانشگاهی تدریس می شود. البته بعد از آن، نظریات دیگری مطرح شده است. آیا تدریس این موضوعات بدون نقد و بررسی صحیح است؟ آیا صحیح است که این نظریات ثابت نشده را به اسم علم بما هو علم به ذهن دانشجویان تحمیل کنیم؟ البته مقصود کنار گذاشتن این نظریه از موارد درسی نیست بلکه طرح این نظریه همراه با نقد و بررسی آن می‌باشد. در ضمن باید دیدگاه صحیح اسلامی را نیز در کنار آن مطرح نماییم تا دانشجویان با دیدگاه‌های اسلامی نیز آشنا شوند نه این که یک جانبه فقط همان­ ها را به عنوان دروس دانشگاهی مطرح نماییم.

۲- در باب خاستگاه ایمان و اعتقاد به ماوراء طبیعت، برخی از روان‌شناسان و جامعه شناسان بر مبنای اصول ماتریالیسم، فرضیانی مطرح نموده ­اند که به هیچ وجه صحیح نیست به عنوان نمونه نظریه فروید است که بر مبنای غریزه جنسی، تمایلات انسان به امور ماوراء طبیعت را توجیه می‌کند و حال آن که فلسفه اسلامی برای ریشه یابی این موضوع بر نظریه فطرت تاکید می‌نماید که دلایل کافی و وافی در این مساله وجود دارد، یعنی ندایی که انسان آن را از درون بدون آن که از آموزگاری آموخته یا تحت تاثیر عوامل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی بوده باشد، می­ شنود. اساتیدی که نظریه فروید و امثال آن را مطرح می ­کنند حتماً باید آنها را مورد نقد و بررسی قرار دهند.

۳- در قلمرو اقتصاد هم هنوز دو نظریه به صورت قضیه منفصله مطرح است: گروهی سود را نتیجه سرمایه دانسته و برای عامل فعال سهمی قایل نبوده و یا سهمی کمتر؛ اما در مقابل آن، نظریه عامل و کارگر مطرح بوده که در آمدها و سرمایه مال عامل و کارگر است. نظریه نخست از آن نظریه سرمایه‌داری و نظریه دیگر از آن سوسیالیسم است. در حالی که اسلام برای هر دو نقشی در ثروت آفرینی قائل است و تصویب مضاربه و مزارعه گواهی بر این مطلب است، البته ما این مثال‌ها را به عنوان تقریب به ذهن می ­گویم والا مساله عمیق­ تر از این­هاست.

در پایان از مسئولان محترم به ویژه ریاست جمهوری، شورای انقلاب فرهنگی، وزارت علوم، تحقیقات فناوری، شورای تحول علوم انسانی، و اساتید متعهد دانشگاه­ها درخواست می‌شود نسبت به این موضوع عنایت بیشتری داشته باشد حتی می‌توانند برای تحقق این ایده از اساتید حوزه و عالمان بزرگ که در این رشته­ ها نظریات دارند، بهره‌مند گردند.