کتاب‌هایی که در مطبوعات آگهی شدند

جنبش مشروطه بی‌تردید یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران بود که ابعاد گسترده‌ای داشت و در زمینه‌های مختلف اثرات مهمی بر جای نهاد؛ اثراتی تا امروز هم باقی مانده است. یکی از اثرات در زمینهٔ فرهنگی و چاپ و نشر کتاب بود که در کتابی با عنوان «اخبار و اعلان کتاب و کتابخانه به روایت مطبوعات (از ۱۲۸۵ تا ۱۳۰۴)» توسط مسعود کوهستانی‌نژاد تدوین و منتشر شده است.

به گزارش عطنا، فرزانه ابراهیم‌زاده، روزنامه نگار در روزنامه تاریخ آنلاین به بعد جالب و کمتر آشنایی از تاریخ چاپ و مطبوعات ایران پرداخته است که در پی می‌آید؛

پژوهش در مورد کتاب آن‌طور که در مقدمه آمده یک بحث فرهنگی است: «از این منظر در مقطع زمانی انقلاب مشروطه تا شروع سلطنت رضاشاه حیطه ایران فرهنگی فراتر از چهارچوب‌ها و مرزهای سیاسی ایران بود. در طی سال‌‌های مورد بحث کلنی‌های ایرانی در خارج از کشور فعالیت‌های فرهنگی زیادی به ویژه در عرصه مطبوعات و کتاب داشتند.»

بر اساس تقسیم‌بندی این کتاب عرصه امور مربوط به حوزه کتاب در بخش‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شدند:

دسته اول ایرانیان مقیم شبه‌قاره هند که شامل کشورهای هندوستان،‌ بنگلادش و پاکستان و افغانستان می‌شد: «حضور تعدادی از ایرانیان پارسیان در شبه‌قاره هند کانون مهم فرهنگی و اقتصادی ایرانیان را در آن منطقه به وجود آورده بود. در امور مربوط به کتاب، گزارش‌های زیادی از وجود مطابع و چاپخانه‌ها، انتشارات، مراکز حامی پژوهش‌های زبان‌شناسی ایرانیان در هندوستان وجود دارد.»

پس از این گروه وجود مراکز تشیع در بین‌النهرین و عتبات بود که با توجه به تعداد حضور ایرانیان، این منطقه را در مراودات فرهنگی مهم می‌کرد: «حضور مراجع مذهبی، رفت‌وآمد دائم و بلاانقطاع ایرانیان، مراودات گسترده تجاری و اقتصادی بین ایران به ویژه مناطق غرب و جنوب غرب با بغداد و عتبات از جمله عوامل رونق‌دهنده فعالیت‌های ایرانیان در حوزه به ویژه امور مربوط به کتاب در آن سامان به شمار می‌آیند.»

گروه سوم ایرانیان ساکن قفقاز بودند که ارتباطات بسیار وسیعی با هموطنان خود در مناطق شمالی کشور داشتند: «بخش قابل توجهی از این ارتباطات در چارچوب مسائل فرهنگی و در حوزه کتاب قرار می‌گرفت. دستاوردهای حاصله از فعالیت‌ فرهنگی ایرانیان مذکور بسیار گسترده بود.»

ایرانیان مقیم در استانبول و مناطق شرقی فلات آناتولی هم گروه مهمی بودند که نقش مهمی را در چاپ و نشر ایفا می‌کردند: «ایران و عثمانی از دیرباز روابط گسترده‌ای در کلیه زمینه‌ها با یکدیگر داشتند. اتباع دو کشور، در قلمرو یکدیگر اقامت داشته و فعالیت می‌کردند. اسلامبول مهمترین شهر مشرق زمین در آن روزگار میزبان تعداد زیادی از ایرانیانی بود که دغدغه‌های فرهنگی و علمی داشته و در راه تالیف و تدوین کتاب و مقاله قدم می‌زدند.»

کلنی ایرانیان مقیم مصر و قاهره یکی دیگر از کلنی‌های مهم در حوزه چاپ و نشر بود: «اینان عمدتا تجار و بازرگانان ایرانی بودند که با استفاده از موقعیت ممتاز قاهره که در مجاورت اروپا، آفریقا و بخش جنوبی شبه‌جزیره عربستان قرار داشت فعالیت خود را گسترش دادند. در کنار تجار مزبور، تعداد قابل توجهی از ایرانیان اهل فرهنگ نیز در آن خطه حضور داشتند که دستاوردهای مهمی را در ایران به نمایش گذاردند.»

گروه آخر متاثر از همه کلنی‌های مربوط به ایرانیان، مقیم اروپا و به ویژه اروپای غربی (بریتانیا،‌ فرانسه و …) بودند. جایگاه این گروه از ایرانیان در فعالیت‌های فرهنگی و امور مربوط به کتاب، به مرور زمان افزایش یافت. از فعالیت‌های این گروه آن‌طور که کتاب هم به آن اشاره می‌کند می‌توان به انتشار ایرانشهر و انتشارات مجله کاوه اشاره کرد.

مدارکی که در این کتاب منتشر شده به تفکیک عبارتند از: «کتاب‌، کتابخانه‌ها، قرائت‌خانه، کتاب درسی، نسخه خطی، کتابفروشی، انتشارات و ناشرین، مطابع و چاپخانه‌ها، قوانین، مقالات، نهادها و متفرقه» که بخشی از آن‌ها را ادامه می‌خوانید.

شرحی بر انتشار کتاب مسالک‌المحسنین تالیف طالبوف و محل فروش آن (اعلان مسالک‌المحسنین)

کتاب مسالک‌‌‌المحسنین که گنجی است شایگان و عبارت از دویست و شصت و دو صفحه و به علاوه هجده لوحه از نقش‌های بزرگ را دارا است که تمامی با کاغذ اعلاء و حروف بسیار خوب درشت می‌باشد. پس از یک سال زحمت کشیده و مصارف هنگفت در طبع و رسم و غیر‌ه او متحمل شدن، حاضر گردیده و محض آن که عموم ایرانیان از او بهره برند، قیمتش را بدون جلد به انضمام اجرت پست در تمامی ایران شانزده قران و در خارج ۷ فرانک و در روسیه سه منات است و قیمت بدون استثنا هر کس باید مقدم بفرستد تا فرستاده شود. هر کس طالب باشد یا از اداره چهره‌نما در مصر یا از مشهدی عباس حسن‌اف تبریزی سرای حاج شیخ علی در بادکوبه طلب نماید، کامیاب خواهد شد.

منتشر شده در هفته‌نامه چهر‌ه‌نما، ش ۱۷، س ۳، ۲۰ آوریل ۱۳۲۴ قمری، ص ۱۴

اعلان انحصاری بودن حق چاپ و ترجمه کتاب «سیاحت‌نامه ابراهیم‌ بیگ» به هفته‌نامه حبل‌المتین کلکته و ترتیب انتشار آن

(اعلان)

جمع حقوق طبع و ترجمه سیاحت‌نامه ابراهیم بیگ رسما و قانونا از جانب مصنف به اداره (هفته‌نامه) حبل‌المتین سپرده شده و احدی را حق طبع و ترجمه و هیچ‌گونه تصرفی در آن نیست و هر کس بدون اجازه اداره حبل‌المتین اقدامی در طبع و ترجمه و تصرف او نماید،‌ قانونا از او بازخواست خواهد گردید. هرگاه مصنف نام خود را به جهاتی در کتاب اشاعت نداده، چنانچه در غالب رمان‌های اروپا هم رسم است حق تصنیف او قانونا ساقط نمی‌گردد. جلد دوم سیاحت‌نامه ابراهیم بیگ در اداره حبل‌المتین زیر طبع است از امروز تا اول محروم ۱۳۲۵ هر کس درخواست خریداری بفرستد، دو روپیه قیمت آن مقرر خواهد بود. قیمت جلد دوم ابراهیم بیگ تا ابتدای محرم پیشکی از کسی قبول نمی‌شود، فقط درخواست برای خریداری کافی است.

هفته‌نامه حبل‌المتین کلکته، ش ۱۴، س ۱۴، ۱۷ رمضان ۱۳۲۴ قمری، ص ۱۷

اعلام مشخصات کتاب «فهرست اسامی تجارتخانه‌های آلمانی»

(اعلان)

به شرحی که در کتاب فهرست اسامی تجارتخانه‌های آلمانی که از دفتر سفارت امپراطوری آلمان در تهران موجود است، در جلد اول در صفحه ۸ و ۹ آن کتاب در باب تجارتخانه روبرت ونگ حوزه نمره ۴ تفصیل ذیل قید و ضبط است: مسیو رودلف بانزون تاجر مقیم منامه واقع در جزیره بحرین به وکالت تجارتخانه آلمانی موسوم به روبرت ونگ حوزه و شرکا مامور شده است.

روزنامه ندای وطن، ش ۱۶، س ۱، غره صفر ۱۳۲۵ قمری، ص ۸

اعلان محل فروش قرآن مجید و کتاب قوانین ایران

(اعلان)

کلام‌الله مجید به خط کوفی و نسخ جامع تمام محسنات قوانیه که از مختصات این عصر میمون و قرن همایون است، به زحمات و اقدامات فوق‌الطاقه جناب فخرالاشراف تشکیل یافته و با کمال ظرافت و امتیاز به طبع رسیده و در آخر بازار کلاه‌دوزی، دکان مشهدی رضا صراف تبریزی نزدیک مدرسه مرحوم شیخ عبدالحسین به فروش می‌رسد. قیمت چهار تومان و نیم است.

روزنامه مجلس، ش ۶۰، س۱، ۱۱ صفر ۱۳۲۵ قمری، ص ۴

شرحی کوتاه بر چاپ و انتشار کتاب «یک کلمه» تالیف مستشارالدوله

(متمدنین اسلامیه را بشارت)

کتاب مستطاب یک کلمه تالیف مرحوم میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله تبریزی که حاوی اصول قوانین دول مشروطه و ممالک متمدنه است، بعضی ترقی‌خواهان بلاد اسلامیه محض خدمتگذاری اخوان دینی، تازگی به طبع رسانیده. چون تمام آن عینا موافق قانون شرع انور و مطابق با آیات و احکام قرآنیه و احادیث نبویه و دستور حضرت علوی می‌باشد، ملاحظه آن از برای عموم ایرانیان بسیار لازم و مفید خواهد بود. هر یک از برادران وطنی بخواهند جلو شمس‌العماره به کتابخانه شرافت رجوع فرمایند. قیمت دو قران است. اقل سید حسین کتاب‌فروش تهرانی

روزنامه صبح صادق، ش۱۶، س ۱، ۱۱ ربیع‌الاول ۱۳۲۵ قمری، ص ۴

اعلان انتشار کتابی در رد لوایح (مقالات) شیخ فضل‌الله نوری

(اعلان)

رساله‌ای به تازگی در رد مقالات حاج شیخ فضل‌الله مفصل و مبسوط در ۲۸ صفحه ربعی به طبع رسیده، بهترین مقالاتی است که تاکنون در این خصوص نوشته شده و مطالعه آن برای عموم ملت، خصوص عوام نهایت نافع و مفید است. در همه کتابخانه‌ها برای فروش حاضر است و دوره‌فروشان نیز دارند. قیمت هفت شاهی

روزنامه حبل‌المتین تهران، ش ۱۰۸، س ۱، ۲۵ رجب ۱۳۲۵ قمری، ص ۶

اعلان فروش انحصاری متمم قانون اساسی توسط دفتر مجلس شورای ملی

(اعلان)

(از طرف مجلس مقدس شورای ملی)

چون (متمم) قانون اساسی به اتمام رسید و به صحه همایونی خلدالله ملکه موشح گشته و به گراور و طبع رفته است و انحصار فروش آن مختص به دفتر مجلس شورای ملی است این است که لزوما اعلام می‌شود که هر نسخه از آن که بدون مهر دفتر به فروش رفته باشد در دست احدی دیده شود، ضبط خواهد شد.

روزنامه حبل‌المتین تهران، ش ۱۳۸ س ۱، ۳ رمضان ۱۳۲۵ قمری، ص ۶

شرحی در معرفی کتاب درسی «جغرافیا» نوشته میرزا عبدالرزاق‌‌خان

جغرافیای ابتدایی آقای میرزا عبدالرزاق‌خان مهندس معروف ایران که از هر جانب کامل، خصوص در طبع و حسن خط ترسیم نقشه‌جات که اولین نکته لازم‌الرعایه در کتب جغرافی است و برای شاگردان مبتدی الحق بهتر از کتابی در زبان فارسی تا حال به نظر نرسیده. واقعا آقای میرز عبدالرزاق‌خان وجود محترمی است که از راه خدمت معارف دارای افتخارات گشته و سزاوار است ایرانیان بدان افتخار نماید. خداوند امثال ایشان را در وطن عزیز ما زیاد فرماید.

روزنامه مجلس، ش ۲۷ ، س ۵، ۱۱ شوال ۱۳۲۹ قمری، ص ۱

گزارشی از ارسال نامه‌ای از حاج میرزا حسن رشدیه به وزارت معارف و اعلام تهیه چند عنوان کتاب درسی از سوی وی

کتب ابتدایی

آقای حاج میرزا حسن رشدیه شرحی به اداره نوشته‌اند که برای دروس ابتدایی چند جلد کتاب مفید تهیه کرده و با یک طرز سهل و ساده که هر مبتدی می‌تواند از آن استفاده کند، خاتمه داده‌اند. مقتضی است که شورای معارف هم در صورتی که مفید بدانند، تعلیمات بدهند که جزو پروگرام مدارس ابتدایی کتب ایشان را تدریس نمایند.

روزنامه عصر جدید، ش ۶۹، س ۳، ۳ جمادی‌الاول ۱۳۳۵ قمری، ص ۳

گزارشی مفصل از مذاکرات جلسه دوم شورای عالی معارف پیرامون کتاب‌های درسی

شورای عالی معارف

خلاصه مذاکرات جلسه دوم

پس از تشکیل جلسه ۱۶ محرم و قرائت خلاصه مذاکرات جلسه قبل، از آقای رئیس معارف سؤال شد که در خصوص فرستادن مامور برای تقویم اثاثیه مدارس منتقله و تعیین شاگردان بابضاعت چه اقدامی شده؟ جواب دادند که مامورین هم شروع به عملیات نموده‌‌اند. از آقای دکتر احمدخان رئیس اداره تالیفات راجع به قضیه متنازع آب‌ها مابین معاون نظام و قویم‌الدوله سؤال شد. جواب دادند به هر یک از این دو کتاب مراجعه و مدرک خواسته شده. قویم‌‌‌الدوله شرح مفصلی به عنوان لایحه دفاعیه نگاشته و یک جلد کتاب تعلیمات اخلاقی و مدنی تالیف مسیو کان فرانسوی منطبع پاریس را هم ارائه داده است. لایحه قرائت و خلاصه‌اش آنکه کتاب حکمت عملی یک سال قبل از طبع کتاب اخلاق جمشیدی جزواتش تهیه شده و بعد از انتشار اخلاق جمشیدی به طبع رسیده است و چند شاهد هم برای این مدعا دارد و علاوه بر مطالب کتاب حکمت علمی از چندین کتاب مختلف اتخاذ شده که از آن جمله کتاب تعلیمات اخلاقی و مدنی مولف فرانسوی مزبور است. ولی معاون نظام این‌طور اظهار داشته که اخلاق جمشیدی فقط از همان کتاب مسیو کان فرانسوی که یکی از مدارک قویم‌الدوله است، اتخاذ و ترجمه شده. پس از مذاکرات لازمه هیات لایحه دفاعیه را کافی ندانسته چنین تصویب نمودند که اولا هر یک از اعضای شورا مراجعه به اخلاق جمشیدی و حکمت عملی نموده و ثانیا رئیس اداره خود را به هیات اظهار نمایند تا ترتیب قاطعی اتخاذ شود.

در خصوص موادی که راجع به ماده ۵-۴ پیشنهادی آقای تدین، می‌بایست رئیس دارلتالیف تهیه نمایند، وعده دادند برای جلسه آینده تهیه می‌شود. در خصوص نظامنامه ورقه امتیاز این‌طور مقرر شد که نسخ متعدده از آن برداشته و توزیع نمایند تا در جلسات آتیه مورد شور قرار داده شود. در خصوص تعیین ملاک فقر و غنا برای شاگردان مجانی و غیرمجانی مذاکره شد و نظر به اهمیت موضوع بقیه بحث به جلسه آتیه محول گردید. جلسه مقارن غروب ختم و جلسه آتیه به روز یکشنبه ۲۰ شهر جاری موکول شد و دستور از این قرار است: تعیین ملاک فقر و غنا برای شاگردان مجانی و غیرمجانی و شور در بقیه مواد پیشنهادی آقای تدین.

روزنامه ایران، ش ۳۲۱، ۲۵ محرم ۱۳۳۷ قمری، ص ۲

اعلان اسامی کتاب‌های جدید چاپ موسسه گنج دانش

اعلان

موسسه (گنج دانش) بر حسب وعده جلد دوم ابامسلم را طبع نموده و به علاوه تاریخ اسلام که برای شاگردان و عامه مردم نافع و لازم است نیز طبع کرده و تقدیم هموطنان عزیز می‌نماید. غنیمت شمارید و از مطالعه این دو کتاب و تئاتر ناپلئون و ناپلئون و اسلام غفلت نکنید.

روزنامه عصر جدید، ش ۵۶ س ۲، ۶ ربیع‌الثانی ۱۳۳۴ قمری، ص ۶

اعلام ساعات بازدید موزه ملی ایران و قرار دادن هدایا به اسم اهداکننده در موزه

موزه ملی

محترما از طرف وزارت معارف به عموم طبقات اهالی دارالخلافه تهران اعلام می‌شود که موزه ملی از تاریخ پانزدهم میزان هفته دو روز ایام یکشنبه و چهارشنبه از سه ساعت قبل از ظهر تا ظهر و از سه ساعت بعدازظهر تا یک ساعت به غروب مانده مفتوح و از کلیه واردین پذیرایی می‌شود.

و نیز هر یک از دوات محترمه یا ارباب صنایع که هدیه به موزه ملی تقدیم نمایند وزارت معارف آن هدایا را با کمال امتنان به اسم خود هدیه‌دهندگان در موزه ضبط و به معرض نمایش خواهند گذاشت. رئیس کل معارف.

***

اخبار و اعلان کتاب و کتابخانه به روایت مطبوعات ۱۳۰۴-۱۲۸۵ شمسی

مسعود کوهستانی‌نژاد

انتشارات موسسه خانه کتاب

چاپ اول، ۱۳۹۵

۷۹۲ صفحه

۸۰ هزار تومان