کاربست «نرم زبان» به‌عنوان زبان ارتباطی و تفاهمی/ فقر دانش عارضه جدی خبرنگاران است

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی در بخش دوم با بیان اینکه مشکل جوامع در حال گذار این است که زبان روزنامه‌نگاران عمدتا پرخاشگرانه و خشن است، گفت: متاسفانه ما در شرایطی هستیم که به دلیل فقر یا عدم عمق دانش، بسیاری از روزنامه‌نگاران فهم و درک درستی از محتواهای تولید شده ندارند و در حوزه دانشی و حرفه‌ای عارضه‌ای بسیار جدی در حوزه رسانه وجود دارد.

به گزارش عطنا، کارگاه یک‌روزه «مسئولیت اجتماعی روزنامه نگاران و شهروند خبرنگاران» به همت معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه با همکاری دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی با حضور محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده ارتباطات، علی شاکر، مدرس ارتباطات و مهدی افتخاری، دبیر شورای ارتقای آگاهی‌های عمومی، اطلاع رسانی و افکارسنجی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه و تیم کارشناسی همراه وی یکشنبه، ۲۰ اسفندماه برگزار شد.

محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی در بخش دوم این نشست گفت: هنر، ادبیات، شعر، داستان، موسیقی، کنسرت و نظایر آن در خدمت تلطیف جامعه است. جامعه‌ای که روح هنر در آن جاری است، نمی‌تواند جامعه‌ای خشن، پرخاشگر، تندخو و عصبی باشد.

وی افزود: روزنامه‌ هم می‌تواند در خدمت بازتولید رفتارهای تفاهمی ‌باشد و سرمایه اجتماعی را ارتقاء دهد و هم می‌تواند در خدمت بازتولید خشونت باشد، بستگی به‌ این دارد که روزنامه در چه گفتمان و بستری عمل می‌کند.

رفتار روزنامه‌نگاران آیینه‌ای است از رفتار دولتمردان است

فرقانی تاکید کرد: رفتار روزنامه‌نگاران آیینه‌ای از رفتار دولتمردان است. یعنی به همان زبانی که دولتمردان با روزنامه‌نگاران سخن می‌گویند، بعدها روزنامه‌نگاران به همان صورت با آنها صحبت خواهند کرد. این بازتولید تفاهم، مدارا، همزیستی، صحبت و احترام باید تبدیل به اصل و اراده ملی شود و رسانه‌ها مهمترین نقش در تشریح و به کرسی نشاندن آن را دارد.

استاد برجسته روزنامه‌نگاری کشور تصریح کرد: ما در جامعه کنونی نیار به «نرم زبان» داریم و مشکل جوامع در حال گذار این است که زبانی که توسط روزنامه‌نگاران، سیاست‌مداران و اقشار دیگر، عمدتا زبان پرخاشگرانه و خشن است. دلیل آن هم این است که در جوامع در حال گذار همه چیز در حال تغییر است و همه ترس از دست دادن آنچه در مطلوبشان است را دارند. ما ناگزیر از کاربست زبان نرم در گفتار، نوشتار و بخصوص فضای مجازی هستیم.

وی ادامه داد: تلویزیون ما بویژه در بخش اخبار و تفسیرهای سیاسی، بازتولید کننده خشونت در رفتار غیرتفاهمی ‌است. تا زمانی که چنین شرایطی وجود داشته باشد، به آن نقطه مطلوبی که به دنبال آن هستیم، نمی‌رسیم.

فرقانی با تاکید بر اینکه زبان عرصه سیاست زبان خشن، غیرتفاهمی ‌و زبان بایدها و نبایدها است افزود: جامعه، امروز به زبان بایدها و نبایدها نیاز ندارد، به زبان «اقناع» نیاز دارد. در این زمینه هم بخش مدیریت جامعه هم رسانه‌ها و روشنفکران در قبال آن مسئولیت دارند.

وی عنوان کرد: ما در این کارگاه به حوزه مهارت‌ها و توانایی‌های حرفه‌ای و دانشی و حوزه اخلاقی می‌پردازیم. در حوزه دانشی متاسفانه ما در شرایطی هستیم که به دلیل فقر یا عدم عمق دانشی بسیاری از روزنامه‌نگاران، فهم و درک درستی از محتواهای تولید شده شکل نمی‌گیرد و در همه ارکان روزنامه‌نگاری اغلاط محتوایی و نگارشی زیادی وجود دارد همچنین رفتار کیلویی برخی از خبرنگاران به‌ این نابسامانی دامن زده است. فقر در حوزه دانشی و حرفه‌ای یک عارضه بسیار جدی در حوزه رسانه است.

فرقانی با بیان اینکه ضریب خطا در رسانه‌های ما خیلی زیاد است افزود: بیشتر روزنامه‌های ما حالت سخنرانی دارند و جای گزارش‌های اجتماعی، تحقیقی، مصاحبه‌های جدی و پر محتوا، مقاله‌های با ارزش، کمرنگ است، این در حالی است که در کشور‌های دیگر به ‌این ابعاد، بیشتر توجه می‌کنند.

سخنران اصلی این کارگاه ادامه داد: فضای مجازی به‌این سطحی شدن دامن زده است. برخی معتقدند نگارش را اهل زبان مشخص می‌کند، این در حالی است که چنین نیست. زبان ابزارِ تفکر است. اگر زبان آسیب دید و از معیار خارج شد، تفکر نابود می‌شود. در روزنامه‌نگاری هر مطلب از چندین فیلتر عبور می‌کند و سبک و سنگین می‌شود و به لحاظ محتوایی چکش کاری می‌شود اما در فضای مجازی چنین دقت و نظارتی وجود ندارد.

ما در جایگاه روزنامه‌نگار، «امانت‌دار» هستیم

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: بحث دیگر در «حوزه اخلاقی» است. ما در جایگاه روزنامه‌نگار، «امانت‌دار» هستیم، امانت‌دار افکار، بیانات، اظهارات و رازهای دیگران هستیم. یعنی آنچه به عنوان منبع در اخبار شما قرار داده می‌شود، به مخاطب تحویل دهید. چه به صورت عمد و چه به صورت غیرعمد، دخل و تصرف در آن صورت نگیرد و کلام منبع از معنای اصلی آن خارج نشود. پس کج فهمی ‌و بدفهمی در قبال اظهارات منبع، خود نوعی «خیانت در امانت» است و از طرف دیگر «تجاوز به حقوق مخاطب» است.

وی افزود: سریال‌هایی که در تلویزیون اسپانسر دارند و پول آنها از جای دیگر تامین می‌شود و قصد و غرض آن در واقع تبلیغات تجاری است و در قالب برنامه‌های عادی منتشر می‌شوند، مصداق بارز نقض اخلاق حرفه‌ای و تجاوز به حقوق حَقه مخاطب است.

وی تصریح کرد: در اصول اخلاق حرفه‌ای گفته می‌شود، هیچ رسانه‌ای حق ندارد آگهی‌ها را آنگونه منتشر کند که مخاطب آن را با مطالب تولیدی آن رسانه، اشتباه گیرد. لذا باید طوری به مخاطب انتقال دهیم که قابل فهم باشد.

مدرس درس «حقوق و مسئولیت‌های اجتماعی روزنامه‌نگاری»، گفت: در هر دو حوزه مهارت و توانایی حرفه‌ای و دانشی و حوزه اخلاقی متاسفانه ضعف وجود دارد.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی یادآور شد: روزنامه‌نگار دوست مردم است و باید باشد اما دشمن دولت نباید باشد و نیست. باید ناظم و ناقد عملکرد دولت باشد. این نظارت و نقد باید استدلالی، عقلانی و تفاهمی‌باشد.

وی افزود: ما رسانه‌ای‌ها، به قول «راجرز فائولر» زبان‌شناس مشهور انگلیسی که در کتاب خود می‌گوید: رسانه‌ها از یک اصل به نام «ایدئولوژی توافق» تبعیت می‌کنند، به‌این معنا که رسانه‌ها عادت به تعمیم، عادت به فراگیر کردن یک امر را دارند، برای اینکه به آنچه می‌گویند، مشروعیت ببخشند و این کار اخلاقی نیست. لذا تا جایی که راه دارد باید از آن فاصله گرفت، در هر خبر باید طیف‌های مختلف موافقان و مخالفان را در نظر گیریم نه یک گفته خاص را عام تلقی و ارئه دهیم.

فرقانی گفت: روزنامه‌نگار نباید عضو باشگاه قدرت باشد و یک بازیگر و کنشگر سیاسی به معنای کنشگر جهت‌دار و موضع‌دار در حوزه قدرت باشد. چرا که باید قدرت را نقد کند. اگر عضو آن باشد هرگز نمی‌تواند اصل نظارت و نقد را رعایت کند. این به معنای آن نیست که کنشگر نباید دانش سیاسی داشته باشد. منظور این است که در کار حرفه‌ای حق ندارد، عضویت در حزب خود را اعمال کند. رفتار حرفه‌ای چنان اقتضاء می‌کند که مستقل از وابستگی‌های سیاسی عمل کند.

تحریف حرف توسط روزنامه‌نگار نقض مسئولیت اجتماعی است

وی افزود: ما اگر روزنامه‌نگاری را از اخلاق و شرافت حرفه‌ای تخلیه کنیم، چیزی بیش از یک تفاله بی‌مصرف نیستیم. روزنامه‌نگاری بدون اخلاق حرفه‌ای معادل جرم و جنایت تلقی می‌شود.

فرقانی با بیان اینکه روزنامه‌نگار حرفه‌ای و اخلاقی می‌تواند نقش مصلح اجتماعی، کنشگر بازتولید کننده تفاهم اجتماعی ظاهر شود گفت: در روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، مفاهیمی‌ وجود دارد که اگر به آنها پایبند باشد، بخش بزرگی از مسئولیت اجتماعی را حل می‌کند. یک اصل، اصل «تعادل» است، طبق این اصل، ما حق نداریم در مورد یک رویداد، فقط دیدگاه یک طرف رویداد را منعکس کنیم، همه عناصر دخیل در رویداد، به نسبت سهمی‌که در آن رویداد دارند، حق بیان، اظهار نظر و حق حضور در گزارش را دارند.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی اصل بعدی را اصل «عینیت» عنوان کرد و افزود: ما در خبر نویسی یک بٌعد به اسم «رویداد اتفاق افتاده» داریم و یک بٌعد، «گزارش از رویداد» است. هیچوقت گزارش از رویداد به طور کامل بر خود رویداد منطبق نیست. هر چه فاصله‌ این دو کمتر باشد، به مسئولیت اجتماعی خود نزدیک‌تر می‌شویم. یعنی گزارش از رویداد، باید حتی الامکان رویداد را به مخاطب انتقال دهد.

فرقانی تصریح کرد: ما در روزنامه‌نگاری یک عادت رایج پذیرفته شده داریم که اخبار، سخنرانی‌ها و نظایر آن را تلخیص می‌کنند، اقتضای زمان و فضا باعث می‌شود، مطالب را خلاصه کنیم. اما کوتاه کردن متن یک مهارت، هنر و در عین حال یک مسئولیت اجتماعی است. این خلاصه کردن باید حرفه‌ای باشد. متاسفانه برخی از اصحاب رسانه ناجوانمردانه از این اصل در جهت مقاصد خود، سوء استفاده می‌کنند.

وی تاکید کرد: دانسته یا ندانسته اگر متن را از زمینه آن جدا کنیم، مصداق دروغ، تحریف و نقص مسئولیت اجتماعی است. چون هر متنی در کانتکس و بستر خاص خود معنی پیدا می‌کند و در زمینه‌های دیگر می‌تواند حتی مخالف متن اولی تلقی شود.

فرقانی در بخش دیگری از سخنان خود به «زبان شاهی» اشاره کرد و افزود: روزنامه‌نگار حرفه‌ای و توانمند کسی است که بتواند معنا و بستر متون شفاهی را در تبدیل کردن به متن کتبی، حفظ و رعایت کند و جغرافیای متن را لحاظ کند. چون متون شفاهی اقتضاعات خاص خود را دارد و با متون مکتوب متفاوت است.

وی  درباره رسانه‌های سنتی اظهار کرد: رسانه‌های سنتی یکی از مهمترین کارکردهای جدیدی که پیدا کرده‌اند، نقش «پالایش و انتخاب» اخبار و اطاعاتی است که در فضای مجازی منتشر می‌شود. یعنی منبع معتبری برای ارزشیابی اطلاعاتی که در فضای مجازی منتشر می‌شود، تبدیل شده‌اند و با مثالی از کودکی که در یکی از شهرهای اصفهان به علت نداشتن پول، بخیه صورت او را باز کرده بودند، اشاره کرد و گفت: به لحاظ اخلاقی، حرفه‌ای و عقلانی وظیفه ما جست‌جوی حقیقت است نه صرفا به منابعی که صحت آنها درست نیست، اکتفا کنیم.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: رسانه‌های سنتی ما نباید به راهی که صحت آنها احراز نشده، وارد شوند و دوم اینکه «شهروند خبرنگاران» هم در قبال جامعه خود و کل بشریت مسئول هستند و تا صحت خبری محرز نشده نباید آن را انتشار دهند.