منشأ خارجی گرد و غبار در ایران

حسن احمدی، استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، عامل اصلی گرد و غبار و منشاء برداشت ذرات ریز از سطح خاک را ساخت بیش از 30 سد روی رودخانه‌های دجله و فرات دانست  گفت: این سدها از سوی کشورهای ترکیه، عراق و سوریه ساخته شده که منجر به خشک شدن این 2 رودخانه شده است.

به گزارش عطنا، گزارشی درباره گردوخاک‌های ایران و منشا آنها به قلم عباس سیدجلالی در روزنامه دنیای اقتصاد به چاپ رسیده است که متن آن به شرح زیر است:

عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران عامل اصلی گرد و غبار و منشاء برداشت ذرات ریز از سطح خاک را ساخت بیش از 30 سد روی رودخانه‌های دجله و فرات دانست.

حسن احمدی افزود: این سدها از سوی کشورهای ترکیه، عراق و سوریه ساخته شده که منجر به خشک شدن این 2 رودخانه شده است.

وی اظهار کرد: در نتیجه این سدسازی‌ها بیش از 2 میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی در عراق بدون استفاده باقی مانده و خود منشأ انتشار ذرات ریز و ایجاد گرد و غبار در عراق و ایران شده است.

وی گفت: همچنین این موضوع موجب کاهش آب تالاب‌ها و خشک شدن نزدیک به 90درصد از مناطق مرطوب و تالاب‌ها در جنوب عراق (هورالعظیم) شده است.

احمدی با اشاره به اینکه زمین‌های کشاورزی وابسته به آب فرات در چند سال گذشته از 20درصد به 12 درصد کاهش یافته است، افزود: این موضوع موجب خارج شدن 696 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی وابسته به آب دجله در شمال‌غرب عراق از چرخه تولید خواهد شد. وی افزود: در اثر کاهش دبی رودخانه‌های دجله و فرات حدود 40 درصد از زمین‌های زراعی از چرخه تولید خارج شده است (در برخی آمارها عدد 70 درصد ذکر شده است) که این موضوع از مهم‌ترین علت‌های تولید گرد و غبار در منطقه محسوب می‌شود.

استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران اضافه کرد: سدسازی در ایران نیز اثرات سوء خود را در مناطق جنوبی کشور به‌جا گذاشته است.

وی یکی دیگر از علل پیدایش گرد و خاک را تغییر اقلیم و چرای بیش از حد دام‌ها در مراتع دانست که موجب از بین رفتن پوشش گیاهی سطح خاک می‌شود.

احمدی ادامه داد: با توجه به مطالعات انجام شده و مشخص شدن مناطق برداشت گرد و غبار و بررسی شرایط اقلیمی و اکولوژی، روش‌هایی مناسب شامل احیای پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن‌های زنده و غیرزنده و همچنین مالچ‌های نفتی و پلیمری برای تثبیت مناطق برداشت و کنترل توفان‌های ماسه‌ای و گرد و غبار پیش‌بینی شده است.

وی در ادامه به راه‌های پیشگیری و کنترل این پدیده اشاره کرد و گفت: این راهکار باید در مناطق برون و درون‌مرزی به‌طور جداگانه انجام شود که در مناطق برون‌مرزی باید کمیته منطقه‌ای با واسطه‌گری کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی و با مشارکت کشورهای عراق، سوریه، کویت، عربستان، ایران، ترکیه و در صورت لزوم مصر تشکیل شود.

وی اضافه کرد: با توجه به مطالعات گام نخست و مشخص شدن مناطق برداشت گرد و غبار و بررسی شرایط اقلیمی و اکولوژی، باید از روش‌های مناسب که شامل احیای پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن‌های زنده و غیرزنده و همچنین مالچ‌های نفتی و پلیمری برای تثبیت مناطق برداشت و کنترل گردوغبارها استفاده کرد.

نخستین پدیده گرد و غبار در ایران از سال 1367-1363 در جنوب‌غرب ایران گزارش شد که در آن دوره تمام و سپس در سال 1384 دوباره ظاهر شد و سال بعد از آن فروکش کرد و مجدد از سال 1386 افزایش یافت.

این استاد دانشگاه به کنترل مناطق درون‌مرزی نیز اشاره کرد و گفت: در داخل کشور به‌دلیل خشکسالی‌های چند سال اخیر و همچنین ساخت سد درمسیر رودخانه‌های منطقه که موجب خشک‌شدن خورها و همچنین خشک شدن تالاب هورالعظیم، رسوب‌های بستر به‌وسیله باد، حمل و موجب ایجاد توفان‌های ماسه‌ای و گردوغبارها در محدوده‌ای از استان‌های جنوبی و جنوب‌غرب کشور شده است.

وی تصریح کرد: از این‌رو با توجه به مطالعات گام نخست و مشخص شدن مناطق حساس و با در نظر گرفتن شرایط منطقه باید با ایجاد پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن زنده و غیرزنده و بهره‌گیری از انواع مالچ برای کنترل توفان‌های ماسه‌ای استفاده کرد.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری‌اسلامی ایران در ادامه به تاریخچه پیدایش نخستین پدیده گرد و غبار در ایران اشاره کرد و گفت: عنوان ریزگرد که به پدیده گرد و غبار اطلاق می‌شود، عنوانی اشتباه است زیرا ریزگرد در مناطق کنار دریا که حالت شرجی دارند در هوا ایجاد می‌شود درحالیکه در محدوده زندگی ما پدیده گرد و غبار و گرد و خاک که در اثر فرسایش بادی است، ایجاد می‌شود.

وی افزود: نخستین پدیده گرد و غبار در ایران از سال 1367-1363 در جنوب‌غرب ایران گزارش شد که در آن دوره تمام و سپس در سال 1384 دوباره ظاهر شد و سال بعد از آن فروکش کرد و مجدد از سال 1386 افزایش یافت.

احمدی اظهار کرد: پدیده گرد و غبار در 22 استان حتی تا تهران و استان‌های مازندران و گیلان مشاهده شده است.