حقوق بین‌الملل، حقوق بشر، بهداشت و آموزش از مقوله‌های مهم صلح‌سازی/ تو مگو همه بجنگند و ز صلح من چه آید

در نشستی با حضور اعضای هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی تاکید شد: داشتن صلح پایدار و ماندگار مستلزم شناخت مشکلات و درمان آنها به صورت کامل و همچنین پرداختن به توسعه اقتصادی، عدالت اجتماعی، توسعه دموکراسی، خلع سلاح و احترام به حقوق بشر از ناحیه عاملان ایجاد صلح و عاملان حفظ صلح است.

به گزارش عطنا، نشست تخصصی «از صلح‌بانی تا صلح‌سازی» با حضور اعضای هیئت علمی به مناسبت 29 ماه می، روز جهانی حافظان صلح ملل متحد، شنبه، 13خردادماه به همت انجمن ایرانی روابط بین‌الملل و گروه حقوق عمومی و بین‌الملل در تالار دفاع دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این نشست، محمدرضا ضیائی بیگدلی، استاد برجسته حقوق بین‌الملل گفت: هدف از این نشست، بحث بر روی حقوق بین‌المللی صلح باشد و اینکه آیا امروزه مثل دیدگاه پروسیوسی می‌توانیم صحبت از حقوق بین‌الملل جنگ و حقوق بین‌الملل صلح بکنیم و اینکه ابعاد آن به چه ترتیبی است.

«جهانی‌سازی» تمامی حوزه‌ها را متحول ساخته است

در ادامه، مجیدرضا مومنی، عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل با بیان اینکه صلح و توسعه به عنوان دو مفهوم و مقوله مهم برای سیاست‌مداران و حتی دولت‌ها در سیاست خارجی آنها جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است، اظهار کرد: امروزه پرداختن به روند صلح و صلح‌بانی جایگاه ویژه‌ای را در سازمان ملل و سازمان‌های منطقه‌ای و کشورها پیدا کرده است. هر چند اساس صلح‌بانی، نیروهای مسلح هستند اما بازیگران جدیدی مثل مدیران دولت‌سازی، کارگزاران حقوق بشر و دیگر بازیگران که امروزه نقش و جایگاه آنها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است دخیل هستند.

مومنی تاکید کرد: برای اینکه روند صلح در قالب توسعه و تحقق توسعه را ایجاد کنیم نیازمند درک و فهم مشترک از این فرآیندهای بین‌المللی هستیم.

او با اشاره به اینکه آیا صلح پایدار امکان‌پذیر است یا خیر، گفت: از منظر روابط بین‌الملل شاید پاسخ به این سوال منفی باشد اما از منظر حقوق بین‌الملل این امکان وجود دارد و مسیر برای تحقق مقوله صلح و صلح پایدار رو به پیشرفت است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: وقوع اتفاق‌های مهم در عرصه بین‌الملل، امید را برای رسیدن به صلح پایدار افزایش داده است، صلح و توسعه تجلی این تحولات محسوب می‌شود و مطالعه فرآیند مقوله توسعه در سازمان ملل این تحول را نشان می‌دهد که صلح و توسعه از یک روند تک‌بعد بالا به پایین به یک روند چند بعدی همکاری‌‌جویانه رسیده است.

مومنی افزود: سیاست بین‌الملل واقعیت امروز جامعه بین‌الملل است اما نباید ناامید شد، جهانی‌سازی در ابعاد نظام بین‌الملل، تمامی حوزه‌ها از جمله صلح، توسعه، اقتصاد، سیاست و دیگر ابعاد جامعه را متحول ساخته؛ صلح پایدار باید در افکار مردم نهادینه و آموزش داده شود.

«فرهنگ‌ها» عاملی مهم برای تحکیم صلح

در ادامه ضیاءالدین صبوری، عضو هیئت مدیره و دبیر انجمن ایرانی روابط بین‌الملل، گفت: 11 دسامبر 2002، مجمع عمومی ملل متحد قطعنامه‌ای را با درخواست دولت و سازمان حافظان صلح اکراین به تصویب رساند که پیشنهاد شده بود روز 29 می را به عنوان روز بزرگداشت حافظان صلح ملل متحد مقرر کنند.

صبوری ادامه داد: این روز یادآور تاسیس سازمان نظارت بر آتش‌بس سازمان ملل در سال 1948 در خصوص جنگ عراق و اسرائیل به عنوان نخستین ماموریت حفظ صلح است.

او با بیان اینکه فایده برگزاری این نشست، تکریم و گرامی‌داشت یاد آنهایی است که در راه حفظ و پاسداشت صلح جان خود را از دست دادند، اظهار کرد: بر طبق گزارش سازمان ملل تا سال 2015، سه هزار و 358 نفر جان خود را از دست دادند که میانگین سالانه، پنجاه نفر می‌شود که البته باید سال‌های 2016 و 2017 را هم اضافه کرد.

صبوری افزود: خاستگاه قانونی این مناسبت و نامگذاری، ماده 34، 39 و40 منشور، فصل 6 یا ادامه فصل 7 است؛ دو نسل از این حفظ صلح می‌گذرد که نسل اول ناظر به استمرار و الزام نیرو بین ارتش‌ها و نیروهای متخاصم است و سه عنصر رضایت، بی‌طرفی و عدم توسل به زور را به همراه داشته و تضمین کرده است.

او همچنین نسل دوم را این چنین بیان کرد: نسل دوم بعد از پایان جنگ سرد است که ماموریت‌ها ترکیبی از نظامی وغیرنظامی بوده مثل انهدام سلاح‌ها، کمک به بازگشت پناهندگان، کمک‌های بشردوستانه، تحقیق در مورد رعایت حقوق بشر ضمن اینکه تحول در واژگان آن ابتدا معطوف به حفظ صلح و سپس ایجاد آن و در نهایت صلح‌پروری یا صلح‌سازی است.

دبیر انجمن ایرانی روابط بین‌الملل با بیان اینکه ما به دنبال صلح‌سازی هستیم، گفت: از صلح‌بانی تا صلح‌سازی روند تحولات حافظان ملل متحد مسیری است که دشواری‌های زیادی به خود دیده و این تحول بیانگر این است که پس از توقف مخاصمات و انعقاد قرارداد صلح میان متخاصمان باید اقداماتی برای تحکیم صلح صورت گیرد.

وی افزود: داشتن صلح پایدار و ماندگار مستلزم شناخت مشکلات و درمان آنها به صورت کامل و همچنین پرداختن به توسعه اقتصادی، عدالت اجتماعی، توسعه دموکراسی، خلع سلاح و احترام به حقوق بشر از ناحیه عاملان ایجاد صلح و عاملان حفظ صلح است.

صبوری تصریح کرد: تحکیم صلح، پیوند بین دولت‌های درگیر برای نیل به منافع متقابل یا بازسازی نهادها یا زیرساخت‌هایی است که در اثر آن جنگ‌های داخلی و بین‌المللی که اثرات و تبعات آن بر ملت‌ها و کشورها تحمیل شده از هم پاشیده است؛ از جمله انتقادی که به نظام ملل متحد وارد است واکنشی عمل کردن آن در بسیاری از حوزه‌ها از جمله حیطه صلح است.

او ادامه داد: پی بردن به اهمیت و ارزش پیشگیری، نظام ملل متحد را به فکر چاره‌اندیشی انداخت از همین رو در بلندمدت برای احیای زیرساخت‌ها، پیشرفت و توسعه اقتصادی و اجتماعی، نهادسازی، ایجاد و توسعه دموکراسی و رعایت حقوق بشر باید تدبیری اندیشیده می‌شد تا جنگ‌ها دیگر اتفاق نیفتد.

صبوری اظهار کرد: براساس پژوهش‌هایی از سازمان ملل، بیش از نیمی از کشورهایی که از مناقشه خلاصی یافتند بعد از پنج سال از انعقاد توافق صلح، دوباره درگیر مناقشات شدند از این رو به لحاظ تاریخی، هیئت عالی دبیرکل سابق، شش دسته تهدید را شناسایی کرده است.

وی افزود: اکنون تهدیدها صرفاً تهدیدهای نظامی نیست و تهدیدهای اجتماعی و اقتصادی از قبیل فقر، آلودگی‌های محیط زیستی، بیماری‌های واگیر و همچنین مخاصمات بین دولت‌ها از جمله نسل‌کشی، تولید و گسترش سلاح‌های شیمیایی، بیولوژیکی و هسته‌ای و جرایم سازمان‌یافته نیز پدیدار شده‌اند.

دبیر انجمن ایرانی روابط بین‌الملل با اشاره به اینکه یک تحقیق توسط بانک جهانی بیانگر این است که حملات 11 سپتامبر منجر به اضافه شدن ده میلیون فقیر به تعداد فقیرهای جهان شده است، گفت: اگر این آمار صحت داشته باشد می‌توانیم به عمق و فاجعه پیامدهای ناشی از عدم صلح و تهدیدهای آن پی ببریم.

او با بیان اینکه فرهنگ‌ها عاملی مهم برای تحکیم صلح هستند، اظهار کرد: تبادل فرهنگی باعث پویایی فرهنگ‌ها و شناخت جوامع از یکدیگر و تسهیل روابط ملت‌ها و دولت‌ها و در نهایت بستر مناسب برای صلح و امنیت جهانی است ضمن اینکه باعث کاهش تقاطع‌ها و نقاط اتصال تنازع‌ها و درگیری‌ها می‌شود.

صبوری ادامه داد: با ناکارآمدی شیوه‌های قدرت‌محور در حل و فصل منازعات که برگرفته از رویکردها و رهیافت‌های رئالیستی و نورئالیستی  است امروزه دولت‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده از ابزارهای فرهنگی و مقوله فرهنگ بهترین و کارآمدترین شیوه برای اجرای سیاست خارجی و کسب منافع ملی است.

او تاکید کرد: بعد فرهنگی می‌تواند از یک طرف به امپریالیم فرهنگی از رویکرد منفی که نتیجه آن جنگ نرم و برخورد تمدن‌ها است و از طرف دیگر به دیپلماسی فرهنگی از رویکرد مثبت که نتیجه آن حفظ صلح و ایده گفت‌و‌گوی تمدن‌ها است منجر شود.

نقش موثر «زنان» در صلح‌بانی

همچنین آرامش شهبازی، عضو هیئت علمی گروه حقوق عمومی و بین‌الملل در ادامه با بیان اینکه تحول مفهومی در صلح اتفاق افتاده، گفت: دیگر صلح در نقطه مقابل جنگ یا منازع قرار گرفتن نیست بلکه امروزه تهدید‌ها علیه صلح به قدری گسترده شده که تغییرات اقلیمی و انواع بیماری‌ها و امراض واگیردار و حتی حملات تروریستی و اقدامات سازمان‌یافته دیگر را در برمی‌گیرد.

شهبازی اظهار کرد: عملیات حفظ صلح ملل متحد هر چند متحول شده و تا حدی از خواستگاه اولیه خود فاصله گرفته اما اقدام مجوز توسل به نیروی نظامی از جمله اقدام بی‌سابقه از طرف شورای عالی ملل متحد برای جمعیت نظامی بود که علیه مردم دموکراتیک کنگو عمل می‌کردند.

او ادامه داد: بعد از اینکه تعداد قابل ملاحظه‌ای از مردم کنگو از بین می‌روند شورای امنیت ملل متحد، هزینه تشکیلاتی این گروه را که یک و دو‌دهم میلیارد دلار بود را در قطعنامه مارچ 2017 و قطعنامه 2348 از نظر بودجه، تعداد نیرو و پرسنل به یک‌سوم تقلیل داد، شاید علت عمده این معضل عدم برقراری ارتباط این نیروها با مردم غیرنظامی در جمهوری دموکراتیک کنگو باشد.

شهبازی در خصوص موضوع زنان و صلح‌بانی در چارچوب ملل متحد، بیان کرد: جدی‌ترین توجه سازمان ملل متحد به مقوله زنان و حفظ صلح به سال 2000 و تصویب قطعنامه 1325 برمی‌گردد؛ تعداد قابل ملاحظه‌ای از قربانیان در متخاصمات مسلحانه، آسیب‌دیدگان تجاوزات جنسی هستند.

وی افزود: تجربه نیروهای حافظان صلح ملل متحد در غزه، لیبی، سومالی نشان داده است که آنچه آسیب جدی به مفهوم صلح و صلح‌بانی و صلح‌سازی وارد کرده اقداماتی است که به تبع مخاصمه، گریبان مردم غیرنظامی را در وضعیت جنگی یا پس از آن گرفته است.

شهبازی به دلایل حضور و مشارکت بیشتر زنان در عملیات حفظ صلح اشاره کرد و گفت: ارتقای دسترسی زنان بومی و آسیب‌دیدگان به خدمات عمومی، ارتقای روابط عمومی فعال در زمان مخاصمه و پس از آن، کمک به کاهش آسیب‌های خشونت جنسی در زمان جنگ، و از طرفی حذف رویکرد سنتی مبتنی بر نگاه مردانه و جنسیتی به مقوله صلح از جمله دلایل توجیه حضور و مشارکت زنان در عملیات حفظ صلح است.

او ادامه داد: وجود یک سری ویژگی‌ها در مفهوم صلح‌بانی از جمله اصل منع تبعیض میان نیروهای حافظ صلح، منع تبعیض میان زنان و مردان در صلح‌بانی، اصل توازن جنسیتی در پست‌های مدیریتی، اصل کارآمدی که استفاده ار کلیه منابع انسانی فعال برای حضور در عملیات صلح را انشاء می‌کند و اصل جامعیت که به قابلیت انجام اقدامات اشاره دارد باعث می‌شود که حضور و مشارکت زنان را خواستار شویم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه حضور و مشارکت زنان، نیازمند فرهنگ‌سازی در چارچوب ملل متحد است، گفت: در سال 1993، تنها یک درصد پرسنل دارای یونیفورم ملل متحد، زنان بودند، در سال 2012 و در زمان عملیات نظامی این آمار به سه درصد، در زمان حفظ صلح به ده درصد و در سال 2016 به سی درصد رسیده است.

وی تاکید کرد: صلح‌بانی و صلح‌سازی لازم و ملزوم یکدیگر هستند، صلح‌بانی برای ساختن صلح و صلح‌سازی تکلیفی برای صلح‌بانان است ضمن اینکه امیدواریم مشارکت جدی‌تر زنان در این مقوله نه تنها در خانواده ملل متحد بلکه در فرهنگ جامعه بین‌المللی، بیشتر تثبیت شود.

«دموکراسی» عامل تقویت‌کننده صلح و صلح‌بانی

حمید صالحی از دیگر اعضای هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل، اظهار کرد: بعد از حادثه هیروشیما توجه بشریت و یکی از محورهای فلسفه وجودی سازمان ملل به سمت صلح و دوستی رفت، طبق گزارش ارائه شده به سازمان ملل از سال 1945 تا 1991 که شامل 2340 هفته می‌شود فقط سه هفته در دنیا جنگ نبوده است.

صالحی به شعر مولانا (تو مگو همه بجنگند و ز صلح من چه آید/ تو یکی نه‌ای، هزاری! تو چراغ خود برافروز) اشاره کرد و گفت: گوهر صلح یک گوهر نایاب است و با توجه به اینکه در قرآن و همه ادیان به آن توجه شده است اما باز هم در جهان این مقوله مهم را نمی‌بینیم.

او تاکید کرد: مشکل اصلی و بنیادی به عنوان مانع اصلی تحقق صلح و صلح‌بانی، نظام بین‌الملل آنارشیک یعنی هرج‌و‌مرج و نبود ضمانت اجرایی قوانین بین‌الملل است.

صالحی با بیان اینکه دموکراسی نقش مهمی در ایجاد صلح دارد، عنوان کرد: عمدتاً کشورهایی که دموکراسی را سرلوحه حاکمیت، سیاست و سیستم خود قرار داده‌اند به سمت جنگ نمی‌روند اما کشورهای اقتدارگرا یکی از متولیان و شروع‌کنندگان جنگ در دنیا هستند.

کاهش بودجه صلح‌بانی سازمان ملل متحد توسط «ترامپ» را تبریک می‌گویم!

در ادامه نشست، پوریا عسکری، عضو هیئت علمی گروه حقوق عمومی و روابط بین‌الملل، کاهش بودجه صلح‌بانی سازمان ملل متحد توسط ترامپ را تبریک گفت و اظهار کرد: کشورهایی که جنگ‌افروز هستند و سیاست و اقتصاد بین‌الملل را در دست دارند، سلاح می‌فروشند و امکانات زیادی برای به راه انداختن جنگ و دعوا در بین گروه‌ها و کشورها دارند در نهایت با تحریم و فشار، جنگ را تبدیل به صلح شکننده می‌کنند.

او ادامه داد: حفظ صلح یا (peacekeeping) کلمه فریبی است که در ادبیات و ترمینولوژی سازمان ملل متحد جا افتاده و این فریب تا امروز ادامه پیدا کرده است، عملیات حفظ صلح چیزی که لازم دارد مجوز شورای امنیت سازمان ملل متحد نیست بلکه رضایت دولتی است که قرار است در آن عملیات صورت گیرد و اگر رضایت نباشد شورای امنیت طی قطعنامه‌ای نیروهای خود را می‌تواند گسیل کند.

عسکری با اشاره به عملکرد نیروهای حفظ صلح خاطرنشان کرد: این نیروها عملیات اجرای صلح را انجام می‌دهند وبدون اینکه مجوزی داشته باشند به زور متوسل می‌شوند.

او به دو قطعنامه‌ در قالب فصل شش که هیچ شباهتی به حفظ صلح ندارند اشاره کرد و گفت: در یکی از قطعنامه‌ها عبارت «عملیات تهاجمی هدفمند» و در قطعنامه دیگر واژه «عملیات» آن هم به صورت فعال به کار رفته است، به عبارتی این عملیات‌ها عملیات فصل هفتمی هستند که در قالب فصل شش کار خود را پیش می‌برند.

عسکری افزود: گزارشی در ماه ژوئن 2016 سازمان ملل متحد منتشر شده است که می‌گوید «قدرت» باید در راس عملیات حفظ صلح قرار گیرد پس سیاست و قدرت را محور حفظ صلح می‌داند به این دلیل است که کاهش بودجه این عملیات را تبریک می‌گویم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه گفتمان حفظ صلح گفتمان فرسوده‌ای است، یادآور شد: مفهوم حفظ صلح همواره به مفهوم جنگ گره خورده است، بعد منفی صلح نبود جنگ است در حالی‌که صلح مثبت زمینه‌ساز صلح واقعی همراه با حاکمیت خوب، اقتصاد و توسعه پایدار و همچنین احترام به حقوق بشر است، صلح‌سازی حرکت به سمت صلح مثبت و حفظ صلح، صلح منفی شکننده است.

حقوق بین‌الملل، حقوق بشر، بهداشت و سلامت و آموزش از مقوله‌های مهم صلح‌سازی

در پایان این نشست، سیدقاسم زمانی از دیگر اعضای هیئت علمی گروه حقوق عمومی و روابط بین‌الملل، گفت: در منشور سازمان ملل متحد از همان سال 1945 صلح‌بانی و صلح‌سازی به صورت توامان مورد توجه قرار گرفتند لذا شورای امنیت براساس مواد 24، 25 و 39 منشور ماموریت صلح‌بانی و شورای اقتصادی- اجتماعی، مجمع عمومی و شورای قیمومت در مسیر صلح‌سازی قرار گرفتند.

زمانی با بیان اینکه یکی از عوامل دستیابی به صلح پایدار، اجرا و اعمال یکپارچه غیرگزینشی و مناسب حقوق بین‌الملل است، اظهار کرد: بعد ایجابی و مفهوم مثبت صلح فراتر از فقدان مخاصمات مسلحانه به امحای کلیه انواع خشونت مستقیم، سیاسی، ساختاری، اقتصادی یا فرهنگی در بخش‌های عمومی یا خصوصی برمی‌گردد که متضمن توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی همه ملت‌ها به ویژه برای رعایت حقوق بشر است.

او سایر مقوله‌های مهم صلح‌سازی را چنین برشمرد: بهداشت و سلامت (ریشه‌کن کردن بیماری‌های واگیردار و گرسنگی)، آموزش (شرط ضروری برای ایجاد فرهنگ صلح آنچنان که یونسکو تاکید دارد که پایه‌های جنگ در افکار و اندیشه‌های افراد است)، حقوق بشر (علت و معلول صلح‌سازی است).

زمانی افزود: بنابراین صلح‌‌بانی و پاسداری از صلح بر وجود صلح مبتنی است، حقوق بین‌الملل که البته مخاصمات مسلحانه را نیز پوشش می‌دهد در نهایت حقوقی صلح‌ساز قلمداد می‌شود و توسعه روابط بین‌المللی و کانالیزه کردن آن روابط در قالب نظام حقوق بین‌الملل، بنیاد صلح پایدار را تشکیل می‌دهد.