گرجی: قانون اساسی اجازه استقلال دانشگاه‌ها را داده است

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در نشستی در دانشگاه علامه مطرح کرد: تولید فکر و اندیشه در دانشگاه نامستقل دشوار و حتی ناممکن است، دانشگاهی که هیئت امنای آن «دولت‌ساخته» است و از بالا برای قانون‌گذاری دستور می‌گیرد هرگز نمی‌تواند مستقل باشد و نباید هم از آن، انتظار تولید محتوای مستقل و علمی داشت.
به گزارش عطنا، علی‌اکبر گرجی اَزَندَریانی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در نشستی در نخستین همایش ملی «استقلال دانشگاه‌ها؛ چالش‌ها و راهبردها»، سه‌شنبه 26 بهمن‌ماه، در آمفی‌تئاتر دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی مقاله‌ خود را با عنوان «آسیب‌شناسی استقلال دانشگاه‌ها» ارائه کرد.

گرجی درباره نقش دولت (حاکمیت) در استقلال دانشگاه‌ها اظهار کرد: نقش دولت در صیانت از استقلال دانشگاه‌ها صرفا و صرفاً باید به قانون‌گذاری و نظارت محدود باشد، اما متاسفانه در این قسمت دانشگاه‌های ما فاقد استقلال هستند، هیئت امنای ما که در بالاترین جایگاه قانون‌گذاری هستند، به نظرم، هنوز فاقد استقلال‌ هستند و بافت هیئت امنای دانشگاه بافت حاکمیت‌ساخته است و بنابراین با چنین هیئت امنایی که از بالا دستور می‌گیرد نباید انتظار دانشگاهی آزاد و مستقل را داشت.
او افزود: در دانشگاه نامستقل و با ساختار وابسته نباید انتظار تولید و عرضه‌ محتوای آزاد را داشت. بنابراین استقلال ساختاری در کنار استقلال کارکردی و محتوایی معنا می‌یابد.

این استاد دانشگاه در باب استقلال محتوایی تصریح کرد: استقلال محتوایی به این معناست که دانشگاه‌ها در تنظیم و انتخاب محتوای مطالب و برنامه‌های آموزشی و پژوهشی خود آزاد باشند و سایه اقتدار و نهادهای پیدا و پنهان حکومتی بر آنها سنگینی نکند.
از منظر مفهومی و در یک تعریف کلی، می‌توان استقلال نهادها و موسسات آموزشی، از جمله دانشگاه‌ها را به معنای عدم وابستگی آنها به دولت(حاکمیت) و تاثیرناپذیری فعالیت‌های متعارف آنها از انواع فشارهای مدیریتی، سیاسی یا مالی بیرونی دانست.
او با بیان اینکه استقلال محتوایی با آزادی علمی نسبت وسیعی دارد، اضافه کرد: بی‌تردید تضمین آزادی علمی و تحقق نهضت آزاداندیشی در دانشگاه‌های ایران، متضمن اعتلای استقلال محتوای و آموزشی است.

دانشگاه نامستقل خردمند تولید نمی‌کند

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه اظهار کرد: اول و آخر سخن من در این بحث اندک، این است که از دل دانشگاه نامستقل، خردمندی به‌خصوص در حوزه علوم انسانی بیرون نخواهد آمد.

او ادامه داد: تولید اندیشه، به‌ویژه در حوزه علوم انسانی، در نهادهای علمی نامستقل دشوار و در مواردی غیرممکن است، چراکه دانشگاه ناآزاد یا دانشگاه آزاد صورتگرا، هرگز نمی‌تواند مرزهای دانش را درنوردد.

گرجی با اشاره به اهمیت مفهوم استقلال در دانشگاه‌ها، این مفهوم را چنین تعریف کرد: استقلال به معنای خوداتکایی، خودمدیریتی و خودبسندگی است و هنگامی که از مستقل بودن یک شخص حقیقی یا حقوقی سخن به میان می‌آید، باید این استقلال یک تعینی در عالم بیرون داشته باشد و تعین هم این است که در نخستین گام، این شخص قدرت تصمیم‌گیری مستقل داشته و بتواند خودگردان باشد.

وی افزود: اگر دانشگاه یا هر نهادی نتواند این خودگردانی را در عرصه‌های مختلف داشته باشد، این نهاد از اساس با استقلا فاصله بسیار دارد.

او در تعریف استقلال از منظر حقوق عمومی هم خاطرنشان کرد: از منظر حقوق عمومی، استقلال را می‌توان در برخورداری گسترده از صلاحیت‌های گزینشی جست‌وجو کرد. صلاحیت‌هایی که پر شده از اختیار و حق انتخاب از بین گزینه‌های متعدد است. در مفهوم سلبی، استقلال مبین آن است که انسان یا نهاد مستقل، فارغ از فشارها، تحمیل‌ها، مداخلات و تنگناهای بیرونی به اداره امور اختصاصی خود می‌پردازد و می‌دانیم در دانشگاه‌ها، اولین امور اختصاصی، تولید فکر و اندیشه است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در تشریح خودبسنده بودن دانشگاه گفت: خودبسنده بودن دانشگاه به معنای بی‌توجهی به شرایط محیطی و فرو رفتن در کنج انزوا نیست، چراکه انسان یا نهاد خودبسنده در عین استقلال با قدرت جذب و فهم خویش از محیط اطراف تاثیر پذیرفته و گاه بر آنها نیز تاثیر می‌گذارد.

گرجی در ادامه به تعریف استقلال از منظر مفهومی و کلی پرداخت و یادآور شد: از منظر مفهومی و در یک تعریف کلی، می‌توان استقلال نهادها و موسسات آموزشی، از جمله دانشگاه‌ها را به معنای عدم وابستگی آنها به دولت (حاکمیت) و تاثیرناپذیری فعالیت‌های متعارف آنها از انواع فشارهای مدیریتی، سیاسی یا مالی بیرونی دانست.
وی تاکید کرد: در رویکرد ماهوی، منظور از استقلال مؤسسات آموزشی فقدان سانسور ساختاری یا محتوایی در برنامه-های آموزشی و پژوهشی آنهاست.

گرجی باذکر مثالی اضافه کرد: بارها و بارها شاهد بودیم برای تصویب یک موضوع رساله دکتری یا پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استادان هشدار می‌دادند که این موضوع را نپذیرید که فردا نیایند در دانشگاه را تخته کنند! لذا با این وضعیت که یک نوع هراس و نگرانی در پرداختن به برخی مسائل به‌خصوص در حوزه علوم انسانی وجود دارد، استقلال نمی‌تواند موضوعیت داشته باشد.

در بطن استقلال، آزادی نیز نهفته است

این استاد دانشگاه با اشاره به پیوند بین استقلال و آزادی، در این زمینه اظهار کرد: در بطن مفهوم استقلال، مفهوم آزادی نیز نهفته است. در این معنا، انسان یا نهاد مستقل و ذی‌حقی مورد توجه است که فارغ از الزامات عرضی از آزادی‌هایی برخوردار است و می‌تواند به صورت کنشگرانه در محیط پیرامونی خود تاثیرگذار باشد.

وی افزود: از این منظر اضلاع سه‌گانه استاد، دانشجو و کارکنان دانشگاه را می‌توان به عنوان کنشگران داخلی دانشگاه در نظر گرفت و در مسئله استقلال دانشگاه‌ها و به صورت کلی‌تر در حکمرانی دانشگاهی، باید به روشن کردن نقش هرکدام از سه ضلع یاد شده بپردازیم.

گرجی ادامه داد: بنابراین، حکمرانی دانشگاهی که استقلال و آزادی دانشگاهی ذیل این مفهوم بررسی می‌شود، اساساً بدون شناسایی و تضمین حقوق و آزادی‌های این سه گروه امکان تحقق نخواهد داشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در بخش دیگری از سخنانش عنوان کرد: نظام حقوقی و سازوکارهای مدیریتی حاکم بر دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در ایران در ارتباط با اضلاع سه‌گانه یادشده، از آسیب‌های ساختاری، محتوایی، هنجاری، مالی-اداری و رفتاری رنج می‌برد و وجود این آسیب‌ها مانع کارآمدی و کامیابی مؤسسات علمی در نیل به اهداف خود می‌شود.

استقلال ساختاری یعنی خودبنیادی از لحاظ مالی و اداری

گرجی در ادامه، در توضیح مفهوم استقلال ساختاری هم گفت: این مفهوم به این معنا است که دانشگاه از لحاظ مالی و اداری خودبنیاد باشد و بتواند بدون دخالت دولت (حاکمیت) به رتق و فتق امور مالی و اداری، استخدامی و سازمانی خود بپردازد.
وی تاکید کرد: برخورداری از شخصیت حقوقی مستقل و عدم وابستگی سازمانی به دولت و نهادهای خارج دانشگاه می‌توان از نشانه‌های استقلال ساختاری دانست.

او در این‌باره اضافه کرد: در چنین حالتی، دانشگاه از دارایی‌های مستقل و مخصوص به خود ارکان تصمیم‌گیری اجرایی و اداری مستقل برخوردار است، شاید بتوان در رویکرد ساختاری دانشگاه را به یک بنگاه خصوصی تشبیه کرد که دست بازتری در تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و حتی استخدام دارد ولی حتی دانشگاه آزاد اسلامی ما هم در استخدام نیروهای خود دست بازی ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در جمع‌بندی سخنان خود، تصریح کرد: نظام حقوقی ما، به‌ویژه قانون اساسی در جای‌جای خود از هر گونه نفی استبداد فکری و اقتصادی سخن گفته است، بنابراین به نظر نمی‌توانیم برای نامستقل نگه داشتن دانشگاه‌ها به قانون اساسی استناد کنیم، چراکه قانون اساسی اجازه استقلال دانشگاه‌ها را به ما می‌دهد.