دکتر هادی خانیکی: رسانه در جهان سوم می‌تواند به ابزار تاریکی تبدیل شود

دکتر هادی خانیکی، در نشست اندیشه و تجربه روزنامه‌نگاری محمدحسنین هیکل که در تاریخ ۲۲اردیبهشت۹۵ در دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد گفت: هیکل رابطه میان سیاست و وسایل ارتباط جمعی را در سراسر جهان و خصوصا جهان سوم پیچیده می‌داند و  معتقد است دانش در این کشورها تقلیدی و نوگرایی پدیده‌ای عاریتی است، از این رو حتی وسایل روشنایی از جمله رسانه‌ها در دست ما می‌تواند به ابزارهای تاریکی تبدیل شود.

به گزارش عطنا و به نقل از شفقنا، دکتر خانیکی در سخنرانی خود با عنوان «گفت‌وگو در میانه‌ی اندیشه، سیاست و مطبوعات» با اشاره به وجوه شخصیتی هیکل گفت: در شناخت هیکل و نقش او باید به سه ویژگی یا انگاره توجه شود: هیکل سیاست‌ورز، هیکل تاریخ‌نگار و هیکل روزنامه‌نگار، که من به دلیل حوزه‌ی تخصصی خودم به هیکل روزنامه‌نگار می‌پردازم و از آن جا به ضرورت گفت‌وگو میان جهان ایرانی و جهان عربی از دید هیکل اشاره می‌کنم.

بدون روزنامه‌نگار رویدادها تاریخی نمی‌شوند

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نکته اول  این است که چرا روزنامه‌نگاران می‌توانند در سامان دادن به گفت‌وگو مهم باشند. این بحث در جامعه شناسی و به‌ویژه در جامعه شناسی سیاسی از مباحث مهمی است که به نسبت بین اندیشمند و سیاست‌مدار می‌پردازد. روزنامه‌نگاران نزدیک‌ترین شاهدان در مهمترین رویدادهای زندگی بشری هستند. روزنامه‌نگار کسی است که از نزدیک در صحنه حضور دارد و بدون حضور او رویدادها تاریخی نمی‌شوند. بنابراین اگر در این میان روزنامه‌نگار قرار گیرد می‌تواند گفت‌وگو با سیاستمدار را تسهیل کند. گفت‌وگو هم به میدان نیاز دارد و هم به روایت، روزنامه‌نگار در تعریف کلاسیک خود به عنوان چشم طوفان محسوب می‌شود، و از آن جایی که طوفان را نمی‌توان از بیرون دید بنابراین راویان منفعل یا ناظران دور از کنش نمی‌توانند مسئله را بفهمند و بر سر آن گفت‌وگو کنند.

حسنین هیکل در طوفان‌های منطقه حضور داشت

خانیکی تصریح کرد: حسنین هیکل از روزنامه‌نگاران نادر دوران ما و همانند چشم طوفان است، او در طوفان‌های منطقه و مصر و در تاریخ معاصر حضور دارد و برای همین روایت‌های او اصیل و معنادار است؛ به همین سبب از میان انگاره‌های سه‌گانه‌ی مطرح درباره او، هیکل ترجیح می‌دهد او را روزنامه‌نگار بدانند.

هیکل مسئله‌ی روزنامه‌نگاری معاصر را چیرگی منافع شخصی و خاص بر منافع عمومی و عام می‌دانست و می‌کوشید با نوشتارها و گفتارهای مؤثر دنیای بسته و غیریت ساز را به سوی جهان‌های گشوده و گفت‌وگویی باز کند. وی رابطه میان سیاست و وسایل ارتباط جمعی را در سراسر جهان و خصوصا جهان سوم پیچیده می‌داند و معتقد است دانش در این کشورها تقلیدی و نوگرایی پدیده‌ای عاریتی است؛ از این رو حتی وسایل روشنایی از جمله رسانه‌ها در دست ما می‌تواند تبدیل به ابزارهای تاریکی شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: هیکل معتقد بود فرد و انسان باید لحظه را دریابد چرا که برای درک سرنوشت‌ها و نقطه‌های بزرگ تحول ضروری است. قهرمانان هیکل را می‌توان شش تن دانست. در کشمکش انسان و لحظه برای استقلال و پیشرفت «محمدعلی پاشا» و «جمال عبدالناصر»، در کشمکش برای هوشیاری و بیداری «عرابی پاشا» و «مصطفی کمال» و در کشمکش برای اعتلای عقل و اندیشه به «طهطاوی» و «عبده» توجه دارد. او به فهم تاریخی توجه دارد و همین فهم است که او را فرد مؤثری در پنجاه سال اخیر کرده است.

هیکل میان مطبوعات و سیاست راهی نزدیک یافته بود

دکتر خانیکی در ادامه به نقش هیکل در گفت‌وگو اشاره کرد و گفت: او متفکری عملگرا بود که در این دوران به گفته خودش میان مطبوعات و سیاست راهی نزدیک و ممکن یافته بود. او روزنامه‌نگاری کنشگر بود که مدام در پی یافتن و تحقق اندیشه‌های کاربردی برای برون رفت جامعه مصر، جهان عرب و دنیای اسلام از بحران‌های پیچیده‌ی سیاسی و فکری بود. به همین اعتبار اگر فقط یادداشت‌های مطبوعاتی هیکل را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم او در مسائل روز خودش دیدگاه‌های بسته را باز می‌کند. و با همین دید دنیای عرب را به دنیای ایرانی پیوند می‌زند و از اولین کسانی است که در جهان عرب به مسئله ایران پرداخته است و آن را در کتاب خود با عنوان «ایران در دهانه‌ی آتشفشان» ارائه کرده است.

از سویی هیکل در شناخت انقلاب اسلامی نیز وامدار نگاه عربی-ایرانی نمی‌شود و حتی به مسئله شیعه و سنی توجهی ندارد. رویکرد همدلانه هیکل به انقلاب اسلامی ایران و استقبال از راهبرد گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و تلاش‌های نظری و عملی او در این میدان‌ها، بخش مهمی از همین بینش و کنش است.

دکتر خانیکی در ادامه به تجربیات خود در برخورد با هیکل اشاره کرد و گفت: هیکل اندیشه‌ی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را پارادایمی برای خروج جهان کنونی از تصلب و کاهش تنش‌های میان غرب و جهان اسلام می‌دانست، برای همین هیکل مسئله گفت‌وگوی اندیشه‌ها را در دو دیدار خود با رئیس جمهور اسبق کشورمان مطرح کرد. یک بار در قطر و یک بار هم در باغ خود در حاشیه قاهره که در آن دیدارها من هم به عنوان مسئول موسسه بین‌المللی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها حضور داشتم. در ۱۰ فروردین ۸۶  هیکل برای گفت‌وگوی میان نخبگان و روشنفکران مصری با حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمد خاتمی در باغ شخصی خود نشستی را سامان داده بود که به مسئله‌ی گفت‌وگو و نقش آن در حل برخی مسائل پرداخته شد و زمانی بود که هنوز این تنش‌های دنیای عرب و ایران رخ نداده بود.

 هیکل معتقد بود رجال سیاسی نباید صرفاً به مباحث نظری محض بپردازند بلکه باید راجع به مشکلات مهم جهان عرب و اسلام در درون خود و در ارتباط با دنیای غرب گفت‌وگو کنند و راه حلی عقلانی و به ‌دور از بحران پیدا کنند. از نظر او در این میان رسانه‌ها در فراهم کردن یا بستن فضای گفت‌وگو بسیار مؤثر هستند. به زعم هیکل ما ابتدا باید یاد بگیریم در جهان اسلام با خویشتن گفت‌وگو کنیم تا این امر ما را قادر به گفت‌وگو با جهان غرب (دیگری) ‌کند. از همین منظر تجربه هیکل نیاز به بازخوانی دارد، چرا که او یک پای در سیاست، یک پای در دانشگاه و یک پای در رسانه داشت. به نظر من هیکل را می‌توان بهانه‌ای برای گفت‌وگوی بیشتر اندیشمندان و متفکرانی از ایران و جهان عرب قرار داد.

دکتر خانیکی در پایان گفت: روزنامه‌نگار تنها کسی است که می‌تواند واسط بین سیاستمدار با دیگر حوزه‌ها باشد. به نظر من چهره‌هایی که هم دانشگاهی هستند و هم به نوعی روزنامه‌نگار از ورود به عرصه سیاست پرهیز نمی‌کنند و هیکل این گونه بود. ویژگی هیکل این بود که حتی با وجود تجربه وزارت در دوران ناصر، برای همیشه در عرصه سیاسی باقی نماند و از موضع اپوزیسیون، حرف خود را به دولت می‌گفت و به عبارتی برای خودش جایگاه خلق کرد، و روزنامه‌نگاری که بتواند برای خود جایگاه خلق کند، می‌تواند مؤثر واقع شود.