آزادی‌بیان، سیاسی‌شدن انجمن‌های‌صنفی و تأخر درفناوری؛ موضوعات مهم روزنامه‌نگاری ایران هستند

عطنا- نشست علمی "نظام مسائل ژورنالیسم در ایران" به مناسبت هفته ارتباطات و با حمایت پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی برگزارشد.

در این نشست که سه شنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، دکتر علی اصغر کیا؛ رئیس دانشکده علوم ارتباطات، دکترعباس اسدی؛ مدیرگروه روزنامه‌نگاری، دکتر محمدمهدی مولایی؛ معاون آموزشی و پژوهشی دانشکده و دکتر بهارک محمودی؛ اعضای هیئت علمی گروه روزنامه نگاری دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، با حضور دانشجویان این رشته، به بحث و تبادل نظر پیرامون مسائل مهم روزنامه‌نگاری در کشور پرداختند.

بیش‌تررسانه ها نمی‌دانند چه چیزی را می‌توان گفت و چه چیزی را نباید گفت

دکتربهارک محمودی، در آغاز کلام درباره نظام مسائل روزنامه‌نگاری در ایران گفت: "تنها چیزی که از ابتدای تولد روزنامه‌نگاری در ایران وجود داشته، همین مسئله دار بودن روزنامه‌نگاری است و این مسئله محوری همیشه به طور نظام‌مند وجود داشته است".

این استاد روزنامه نگاری افزود:" اولین نکته‌ای که مربوط به دنیای روزنامه‌نگاری حال است و در پس زمینه ذهن همه‌ی ما وجود دارد و اولین نگرانی و دغدغه ماست، چیزی جز آزادی بیان نیست. همه‌ نگرانی ما، مواجهه با آزادی بیان است که این مسئله، ریشه در تاریخ دارد و در ادوار مختلف به اشکال مختلف خودنمایی کرده است و شکل‌های مختلفی از روزنامه‌نگاری را پدید آورده است".

دکترمحمودی ادامه داد: " آزادی بیان را می‌توانیم در دو شاخه ببینیم:

روزنامه‌نگاری مستقل و روزنامه نگاری وابسته.

اگر روزنامه‌نگاری را به عنوان بنگاه اقتصادی در نظر بگیریم، این که کسی رسانه دارد و درآن تولید محتوا انجام می‌دهد و آن محتوا، به عنوان یک پیام قرار است مخاطب یا به عبارتی مشتری داشته باشد، پس طبیعتاً مسئله آزادی بیان برای رسانه هایی که مستقل هستند و قرار است پول دربیاورند با اهمیت تر می‌شود، چون ممانعت‌های در مجوز انتشار، یعنی این که چه چیزی را باید بگوییم و چه چیزی را نباید بگوییم، مستقیما با حیات و ممات روزنامه و نشریه ارتباط  دارد".

وی افزود: "به همین جهت، اگر روزنامه را یک بنگاه اقتصادی در نظر بگیریم، شاید مهم‌ترین چالش رسانه‌های مستقل در ایران همین مسئله باشد که بسیاری از رسانه‌ها نمی‌دانند چه چیزی را می‌توانند بگویند و چه چیزی را نمی‌توانند بگویند. درواقع، بسترخط قرمزها و نهادهای نظارت کننده برمطبوعات، آنقدرمتنوع شده‌اند که کشف این نکته که این مسئله برای چه نهادی می‌تواند خط قرمز باشد، خود نیازمند یک هوش روزنامه‌نگارانه است که شاید در ادوار مختلف به اشکال مختلف همیشه خود را نشان داده است".

این عضو هیئت علمی گروه روزنامه نگاری تاًکید کرد: " الان با توجه به ورود تکنولوژی‌های نوین به روزنامه، شکل آن متفاوت شده است و آنجایی این تفاوت‌ را به ما نشان می‌دهد که رسانه‌های مستقل یا رسمی، برای این که خبری را منتشر کنند، مجبورند ازتمام اصول روزنامه‌نگاری تبعیت کنند و به همین خاطرممکن است از فضای داغ خبررسانی شبکه‌های مجازی دور بمانند".

وی با اشاره مجدد به بخش اول صحبت‌های خود و کالا بودن خبر گفت: " اگر خبر را به عنوان یک کالای اقتصادی در نظر بگیریم و کالا، نه به معنای روزنامه‌نگاری زرد، بلکه به عنوان اخباری که در تقابل با شبکه‌های مجازی منتشر می‌شوند؛ رسانه‌های رسمی، دیگر در این بازار به راحتی نمی‌توانند کالای موردنظر مخاطب خود را عرضه کنند چراکه تا قبل ازعرضه، باید چندین نهاد نظارتی آن را تأیید کرده و از فیلترهایی عبور دهند".

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه بیان کرد: "یک چهره مشهوراینستاگرام، این نظارت‌ بردرست‌نویسی وواقعیت نویسی در شبکه‌ اجتماعی را ندارد و خبر را به عنوان یک کالای مورد پسند مخاطب، بسته‌بندی و منتشر می‌کند. به همین خاطر است که فکر نمی‌کنم کسی در سال‌های اخیر خبری از رسانه‌ رسمی دیده باشد که زیاد بازنشر شده باشد و اگرهم شده باشد، تعداد آن بسیار محدود است. اگرچه این به دلیل محدودیت‌هایی از جمله معتبر بودن خبر است، این رقابت باعث می‌شود رسانه‌های رسمی سهم بازار خود را به تدریج از دست بدهند و هنگامی که این سهم بازار کم شود، آگهی‌دهنگان به این رسانه‌های رسمی نیز کم می‌شوند و حتی آگهی‌دهنگان نیز خود تبدیل به یک دستگاه نظارتی می‌شوند و این یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در روزنامه‌نگاری امروز است. این چالش دقیقا در محتوا و شکل اخبار تاثیرگذار است".

انجمن‌های صنفی به جای طرح مسائل معیشتی، به مسائل سیاسی و جناحی می پردازند

در ادامه این نشست، دکتر علی اصغر کیا؛ رئیس دانشکده علوم ارتباطات و استاد روزنامه نگاری نیز به نکات مهمی در این زمینه اشاره کرد و اظهار داشت: "یکی از مهم‌ترین وجوه توجه کسانی که در روزنامه‌ها کارمی‌کنند، بحث مشکلات صنفی و معیشتی است که در ایران، از طریق انجمن‌های صنفی برای رفع آن تلاش‌هایی صورت گرفته است، اما این تلاش‌ها کافی نیست. وزارت ارشاد نیز برای کمک به مشکلات صنفی روزنامه‌نگاران، از جمله بیمه، معیشت، مشکلات اقتصادی و پرخطر بودن این حرفه، جلساتی تشکیل داده است".

وی با بیان این نکته که "متاسفانه انجمن‌های ما بیش‌تر سیاسی هستند تا صنفی"، افزود: " انجمن‌های صنفی به جای طرح مسائل و مشکلات معیشتی و اقتصادی، به مسائل سیاسی و جناحی پرداخته‌اند و این جهت‌گیری‌ها باعث شده که نتوانند بهبودی ایجاد کنند".

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: "یکی دیگر از مسائل روزنامه‌نگاری، فقدان تسهیلات و همچنین تبعیض در حقوق است. متاسفانه شاهد این هستیم که درحقوق خانم‌ها با آقایان تفاوت وجود دارد و حقوق خانم‌ها بسیار پایین‌تر است".

وی همچنین تأکید کرد: " درزمینه حقوق روزنامه‌نگاری قوانین خوبی وجود دارد، اما در اجرای آن مشکلاتی هست. دردنیا خطرات زیادی؛ ازجمله جنگ، برای روزنامه‌نگاران وجود دارد. درهمین آشفتگی‌های مناطق خاورمیانه، شاهد کشته شدن تعداد زیادی از خبرنگاران بودیم. از این جهت، سازمان‌های بیمه به ما قول داده‌اند که روزنامه‌نگاری را جزو مشاغل سخت و پرخطر قرار دهند. بنابراین، بحث مسائل صنفی و معیشتی در روزنامه‌نگاری بسیارمهم است و می‌تواند اولویت روزنامه‌نگاری باشد. اگر این مسائل حل شود، می‌تواند به آینده و تضمین شغلی روزنامه‌نگار کمک کند".

دکتر علی اصغر کیا افزود: "مشکل دیگر ما این است که کمتر به بحث روزنامه‌نگاری تحقیقی به عنوان یک موضوع مهم پرداخته می‌شود و این به دلیل پرخطربودن آن است، زیرا نهایتاً به افشای حقایقی منجر خواهد شد. با این‌حال وبا وجود مشکلات متعدد برای روزنامه‌نگاری در دوره‌های مختلف، روزنامه‌نگاری توانسته به راه خود ادامه دهد و نقش خود را به عنوان روشنگری و اطلاع‌رسانی ایفا کند".

این استاد روزنامه نگاری به دانشجویان توصیه کرد که از دوران دانشجویی خود به خوبی استفاده کنند و با وجود کمبود امکانات، از آن بهره ببرند.

رسانه‌های ما در پذیرش فناوری تأخُر داشتند!

دکتر محمدمهدی مولایی؛ عضو دیگر هیئت علمی گروه روزنامه نگاری نیز با طرح مسئله از منظر فناوری، به نکته ای مهم اشاره کرد و گفت: " در حوزه رونامه نگاری در ایران، مسائلی وجود داشته است که در سال های اخیر بیش‌تر به چشم می‌آید و آن تأخیر ما در پذیرش فناوری است. این تاخیر در فناوری، هم در سطح سازمان وهم در سطوح فردی، باعث شده است که وضعیت روزنامه‌نگاری امروز ما وضعیت مطلوبی نباشد.

به طور مثال در سطح سازمانی، روزنامه‌های ما بسیار دیر به فضای مجازی وارد شدند. روزنامه های ما تا سالها حتی در سایت هایشان فقط همان نسخه پی دی اف شده از روزنامه را قرار می‌دادند و در ظاهر، سایت داشتند، اما همان هم قابل بهره برداری نبود. این درحالی بود که سایت های معتبر کشورهای دیگر دنیا، در آن زمان درحال تولیدات چندرسانه‌ای از اخبار و وقایع برای فضای مجازی بودند".

این استاد روزنامه نگاری بیان کرد: "در مرحله بعد که استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای مطبوعات بود نیز شاهد آن بودیم - و همچنان نیزهستیم - که به‌غیراز تعداد محدودی از رسانه‌‌ها، اغلب مطبوعات ما حضوری جدی در فضای مجازی ندارند، در صورتی که بخش عمده‌ای از مخاطبان، در رسانه‌های اجتماعی هستند و خودشان رسانه‌های رسمی خود  درشبکه‌های اجتماعی را بازتعریف می‌کنند. بنابراین این رسانه‌ها در برابرهم نیستند که بگوییم رسانه های سنتی یک طرف و رسانه های اجتماعی در طرف دیگر قرار دارند، اما رقابتی بین سلبریتی ها [چهره های مشهور شبکه های اجتماعی] و رسانه‌های رسمی وجود دارد که البته باعث عقب کشیدن رسانه های سنتی نشده و آن ها هم در تلاش برای بازتعریف خود در این فضا هستند".

وی افزود: "پدیده ای که در این سال ها با آن مواجه هستیم این است که خیلی از خبرنگارها اینفلوئنسرشده‌اند که باز هم در بعضی از رسانه‌های بزرگ دنیا یک بخش آن با نظارت و هدایت سازمان رسانه‌ای‌شان اتفاق می‌افتد؛ یعنی راهبرد رسانه‌ای بعضی از سازمان‌هاست که به برخی از خبرنگارها این اجازه را بدهند و حمایتشان هم بکنند که در آن فضا چهره شوند تا باز بتوانند درآن فضای رقابت بین چهره های شبکه های اجتماعی و رسانه های رسمی، حضور داشته باشند؛ ولی در همه این عرصه‌ها ما خیلی با تأخیرعمل کردیم و این باعث شده است که مخاطب را از دست بدهیم".

معاون آموزشی و پژوهشی دانشکده علوم ارتباطات در ادامه گفت: " در روزنامه‌ها و رسانه‌های رسمی ما، متاسفانه بیش‌تر از آنکه نگاه، حرفه ای باشد، سیاسی است که پیامدهای زیادی دارد و کسی که آنجا مدیر است، ملاحظات او حرفه ای نیست. بخشی از ملاحظات حرفه‌ای، بحث پذیرش فناوری است؛ یعنی نگاه آینده‌نگر بلندمدت برموسسه برای بحث های فناوری، نیروی انسانی و اقتصادی باید حاکم باشد و همگام با تحولات حرکت کند، اما چون مدیران این رسانه همزمان با تغییر دولت ها تغییر پیدا می‌کنند و مدت حضور آنها چهارسال است، برای ده سال و پانزده سال آینده ای که خود مدیر آنجا نیستند برنامه ریزی نمی‌کنند".

وی در پایان به این نکته اشاره کرد که دراکثر نقاط دنیا رسانه های رسمی به دلیل رقابت اینفلوئنسرها رو به افول بوده اند اما این عقب افتاده‌گی در کشور ما خیلی بیش‌تر بوده است.

در این نشست، استادان گروه روزنامه نگاری دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، پس از بیان مسائل و مشکلات مهم در روزنامه‌نگاری، به سوالات و دغدغه های مطرح شده از سوی دانشجویان پاسخ دادند و با دادن نویدهایی به آنان، از نگرانی دانشجویان کم کردند.

خبرنگار: زیلان نقشبندی

عطنا را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید:

روبیکا                         روبینو

بله             ایتا