برگزاری نشست علمی «تحلیل گفتمان شناختی برنامه تلویزیونی جهان آرا» در مرکز تحقیقات صداوسیما

عطنا- نشست علمی «تحلیل گفتمان شناختی برنامه تلویزیونی جهان­ آرا»، به همت اداره کل سنجش مخاطب مرکز تحقیقات صداوسیما، شنبه 14 بهمن ماه 1402 با حضور مدیر شبکه افق سیما، مدیران گروه سیاسی و طرح و برنامه این شبکه، عوامل تولید برنامه «جهان­ آرا» و همچنین قائم­ مقام، مدیران و پژوهشگران مرکز تحقیقات برگزار شد.

به گزارش مرکز تحقیقات صداوسیما، در ابتدای جلسه، دکتر آزاده سالمی؛ مدیر گروه علوم شناختی و اثرسنجی اداره کل سنجش مخاطب، با اشاره به تقارن برگزاری نشست با ایام بزرگداشت پیروزی انقلاب اسلامی و تاکید بر اینکه برنامه «جهان­ آرا» یکی از برنامه­ های شاخص صداوسیما با محوریت گفتمان انقلاب اسلامی به شمار می­رود، اظهار کرد: "مطالعات در حوزه اثرسنجی و علوم شناختی نشان می­دهد که هدف از پرداختن به این مباحث در رسانه، برخلاف تصورات قالبی رایج درخصوص علوم شناختی و اثرسنجی، شناخت انواع عوامل تعیین ­کننده در اثربخشی پیام رسانه است. به لحاظ روش­ شناختی نیز پژوهش ­های علوم شناختی به حوزه­ های آزمایشگاهی و عصب­ شناختی محدود نمی ­شوند و زبان­ شناسی شناختی یکی از حیطه­ های اصلی علوم شناختی است که نتایج کاربرد آن در تحلیل گفتمان شناختی برنامه «جهان­ آرا» در این نشست ارائه می­ شود".

صادق یزدانی؛ مدیر شبکه افق سیما در سخنان خود، با تاکید بر اهتمام برنامه «جهان ­آرا» به مجموعه راهبردهای محتوایی سند تحول رسانه ملی که نقد غرب و غرب­زدگی یکی از آنهاست، این برنامه را از مهم­ترین و پیش رو­ ترین برنامه­ های گفت­ وگو محور سیاسی سازمان دانست که متناسب با ماموریت­ های شبکه افق، موضوعات متنوع را از منظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، محل بحث و گفت­ و گوهای صریح و چالشی قرار می­ دهد. این برنامه که حاصل زحمات مدیران و گروه­ های برنامه­ ساز در دوره ­های مختلف است، تلاش می­ کند با نگاهی تحلیلی و در عین حال پیش رو، مسائل و رویدادهای روز و همچنین جریان­ های عمومی کشور را مورد توجه قرار دهد و در راه تبیین حقایق و حل مسائل فعالیت کند. وی با اشاره به تاثیر برند برنامه «جهان­ آرا» بر مباحثی که ممکن است مهمانان مطرح کنند، تاکید کرد؛ رویکرد «جهان­ آرا» این است که نسبت به اتفاقات و موضوعات روز، در خط اول آگاهی­ بخشی فعالیت کند. این رویکرد پیش رو نباید با تحلیل­ ها و اطلاعات تکمیلی که پس از آن منتشر می­ شود، قضاوت شود.

در ادامه، دکتر مهرزاد بهمنی، پژوهشگر مرکز تحقیقات، به ارائه نتایج پژوهش «بازنمایی غرب در برنامه جهان­ آرا با رویکرد گفتمان شناختی» پرداخت. وی توضیح داد در شرایطی که گفتمان لیبرال- دموکراسی غربی و نظام سلطه بر آمده از آن، با بهره ­گیری از ظرفیت­های نرم ­افزاری رسانه­ ها، اقتصاد قدرتمند، نفوذ در سازمان‌های بین­ المللی و قدرت نظامی به عنوان گفتمان مسلط جهانی، به توسعه و استقرار نظام جهان­ بینی خود می­پردازد؛ گفتمان انقلاب ­اسلامی، می­ کوشد با تکیه بر دال­ های هویت­ بخش خود و به پشتوانه ایمان مذهبی، طرحی نو در اندازد و با تاکید بر مفاهیم هویت­ ساز، به منازعه با گفتمان غرب بپردازد. این پژوهش با روش تحلیل گفتمان شناختی (الگوی تئون ون‌دایک) در صدد بود تا نشان دهد که شناخت و باورهای ذهنی مخاطبان، چگونه تحت تاثیر زبان قرار می­ گیرند و نقش رسانه­ ها در ایجاد کلیشه و شکل­ گیری تصویر قالبی در مخاطبان چیست؟ به این منظور برنامه جهان آرا در سه سطح صوری، معنا و استدلال، تحلیل و مشخص شد که نحوه تثبیت و استقرار «گفتمان انقلاب اسلامی» و به حاشیه راندن «گفتمان غرب» در این برنامه به چه نحو است.

دکتر بهمنی با توجه به نتایج پژوهش توضیح داد؛ برنامه «جهان­ آرا» به کمک تمهیدات زبانی همچون واژگان مثبت و منفی، سوژه­ های مثبت و منفی متن، برچسب­ها و قیود متنی، ساخت ­زبانی، صورت­ های گفتمانی، استعاره­، کنایه، معانی­ ضمنی، مقوله ­بندی، ایجاد فاصله، توصیف، استناد، ابهام، حسن­ تعبیر و... در چارچوب مربع ایدئولوژیک ون‌دایک به تصویرسازی از غرب می­ پردازد تا به این شیوه، شناخت مخاطبان را تحت تاثیرقرار دهد و از رهگذر آن اهداف گفتمانی برنامه را که در چشم­ انداز گفتمان انقلاب اسلامی تعریف شده است، محقق سازد. وی در همین زمینه اضافه کرد؛ تصویر ارائه شده از غرب در برنامه «جهان آرا»  بر انسان­ محوری و تضعیف ارزش­های الهی، دموکراسی و انقیاد سوژه در کشورهای غربی، امپریالیسم، جهان­ گستری و تروریست ­پروری این نظام متمرکز است. در این برنامه نظام ­سلطه به عنوان «دیگری» در تقابل با تمدن نوین اسلامی، تمدنی شکست­ خورده معرفی می­شود که گفتمان انقلاب اسلامی، نظم و چهارچوب بنیادی آن را در جهان و منطقه به چالش کشیده و یکی از عواملی است که افول و زوال تدریجی گفتمان غرب را موجب شده است.

در ادامه، عوامل برنامه به تبیین دیدگاه­های خود پرداختند. محمد مهدی قادری، تهیه­ کننده فصل دهم «جهان­ آرا» و از سردبیران فصل­ های پیشین، با اشاره به اهتمام برنامه به بررسی سریع، صریح و صادقانه موضوعات روز و مسائل محل ابتلای جامعه و تاکید بر رویکرد تحلیلی و آگاهی­ بخش آن با محوریت گفتمان انقلاب اسلامی، توضیح داد «جهان­ آرا» هیچ­گاه به دنبال دفاع کورکورانه از مواضع و دیدگاه­های خاصی نبوده است و طیفی از دیدگاه­ ها را ذیل گفتمان انقلاب اسلامی پوشش می­ دهد؛ در عین حال، توانایی و ظرفیت همه افراد در تبیین و دفاع از این گفتمان، یکسان نیست و این امر، لزوم تفکیک قائل شدن بین سخنان میهمانان برنامه را با موضع مجری و بخش­ های تولیدی برجسته می­ سازد.

مهراد نجفی، سردبیر برنامه «جهان­ آرا» نیز تاکید کرد این برنامه، مخاطب خاصی دارد و با برنامه­­ های متعدد دیگری که مخاطبان عام را مد نظر قرار می­دهند، متفاوت است. هویت «جهان­ آرا» در پی­گیری گفتمان اصیل انقلاب اسلامی تعریف می­ شود و در این مسیر، موضع خنثایی ندارد و انتخاب مهمان­ ها متناسب با هویت برنامه صورت می­ گیرد. در عین حال در برخی از قسمت­ها، به ­ویژه در مناظره­ ها، مهمانانی از طیف­های فکری و گفتمان ­های متفاوت به برنامه دعوت شده­ اند. همچنین گاه از زبان مجری، پرسش­ هایی مطرح می­شود که با دیدگاه سیاسی او متفاوت است، اما برای طرح پرسش­ها و دیدگاه­ های رقیب، ضرورت دارد.

محمدرضا باقری مجری فصل جدید برنامه، با تشکر از مرکز تحقیقات و مجری و تیم تولید فصل­ های هشتم و نهم که پژوهش معطوف به مطالعه آنها بود، پیشنهاد کرد، فصل جدید برنامه نیز مورد مطالعه قرار گیرد.

علی گنجی؛ مدیر گروه سیاسی شبکه افق نیز در سخنان خود تاکید کرد: وقتی انقلابی رخ می ­دهد، فیلسوفان برجسته، آن را می­ سرایند و توصیف می­ کنند، اما مظلومیت انقلاب اسلامی این است که چنین اتفاقی برایش رخ نداده. برنامه «جهان­ آرا»، فرصتی است تا انسانِ برساخته ی انقلاب اسلامی، خود را توصیف و تشریح و در مقابل گفتمان­ های قدرتمندی که سعی دارند آن را سرکوب کنند، از خود دفاع کند. انسان انقلابی، خیالی و شعاری نیست؛ بلکه به­ شدت انضمامی، فعال و تاثیرگذار در جهان است. امام خمینی (ره)، حاج قاسم سلیمانی و سایر شهدا از جلوه ­های عالی انسان انقلابی هستند. انسان انقلاب اسلامی، ایران­ دوست ­ترین انسان جهان است چون برای یک وجب از این خاک، جان می­ دهد.

در پایان نشست، دکتر سیدعلی موسوی مدیرکل سنجش مخاطب، با آرزوی توفیق برای همکاران در شبکه افق تاکید کرد: این شبکه پرچم دار بسیاری از فعالیت­ های دشوار، در دوره­ ای است که به فرموده رهبر معظم انقلاب، فتنه در بخش­ های مختلف جامعه و زندگی رسوخ کرده است.

عطنا را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام