راه تشخیص اخبار جعلی در رسانه‌ها

عطنا - اصطلاح اخبار جعلی، موضوع جدیدی نیست، ولی گفتمان معاصر به‌ویژه رسانه‌هایی که پوشش جهانی دارند، اخبار جعلی را به عنوان پست‌های ویروسی مبتنی بر گزارش‌های ساختگی تعریف می‌کنند و مطالعات اخیر نیز خبر جعلی را خبری می‌دانند که عمده خبر قابل تأیید نبوده و خوانندگان را گمراه می‌کند یا انگیزه اصلی با پس زمینه‌سازی در تولید اخبار جعلی است.

معمولاً یک انگیزه مالی و ایدئولوژیک باعث تولید اخبار زرد یا ویروسی می‌شود که باعث افزایش بازدید یک محتوا شده و درآمد تبلیغاتی ایجاد می‌کند. موضوع اصلی این است که معمولاً افراد، خبر را به عنوان خروجی کار یک روزنامه‌نگار حرفه‌ای می‌بینند که اطلاعاتی مستقل، قابل اعتماد، دقیق و جامع ارائه داده است. به گفته محققان، عنصر اصلی در تعریف روزنامه‌نگاری، رعایت استاندارد و مسئولیت حرفه‌ای است که دارای یک موقعیت تاثیرگذار در جامعه است. پس این روزنامه‌نگار است که با قضاوت ذهنی خود، اخبار را از منظر اجتماعی ساخته و تصمیم به ویرایش و یا حذف اطلاعات از آن خبر می‌کند.

البته ناگفته نماند که فشارهای بیرونی از جمله دولت، ناظرین و آگهی‌دهندگان نیز می‌تواند بر این پروسه تأثیر بگذارد، حال آن که اخبار جعلی به دلیل گستردگی زیادی که در حیطه‌های مختلف دارند در هر موضوع به صورت خاص خود تعریف می‌شوند و به عنوان مثال در حوزه فروش، افرادی برای یک محصول، مواردی را به غلط نوشته تا آن محصول بهتر خریداری شود و یا در حوزه سیاست برای همراهی افکار جمعی، اخباری را به غلط منتشر کرده تا به مقاصد سیاسی خود برسند و تمامی این اخبار شاید دارای نویسنده و منبع مشخصی نباشند.

این موضوعات، دستمایه گروهی از پژوهشگران کشور از دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌الملل قشم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی شده است تا در خصوص آن مطالعه‌ای را انجام دهند. آن‌ها در این مطالعه، راه‌های تشخیص اخبار جعلی در رسانه‌ها را از دیدگاه متخصصان و حرفه‌ای‌های علوم ارتباطات بررسی کرده‌اند.

این محققان بدین منظور به مدت ۱۷۲۰ دقیقه و در ۱۵ مصاحبه، نظرات خبرگان حوزه علوم ارتباطات، رسانه و خبررسانی را جمع‌آوری کرده و با استفاده از تکنیک‌های آماری، این داده‌ها را تجزیه و تحلیل کرده‌اند.

نتایج بررسی‌های این پژوهش نشان داد که تشخیص اخبار جعلی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ایران بیش از هر چیز نیاز به تشکیل پایگاه داده‌ای جهت مقایسه و الگوبرداری شیوه‌های نگارش خبر جعلی و تشخیص آن دارد و باید پژوهش‌های بیشتری درزمینه تحلیل محتوا به زبان فارسی صورت گرفته تا درک بهتری از الگوهای نوشتاری خبر جعلی به زبان فارسی به دست آید.

به گفته کریم شعبانی، پژوهشگر علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌الملل قشم و همکارانش در این تحقیق، «طبق ارزیابی‌های ما، مشخص شد که اولویت اول نیاز کشور ایران به وجود آوردن پایگاه داده‌های معتبر در جهت مقایسه و تشخیص خبر جعلی بوده و بدون مقایسه با پایگاه داده، هیچ الگوریتم یادگیری ماشین و دیگر الگوریتم‌ها قابلیت تشخیص خبر جعلی را از واقعی نخواهند داشت».

آن‌ها می‌گویند: «در اصل سازوکار تمامی الگوریتم‌ها برای تشخیص اخبار جعلی، مبتنی بر مقایسه یک خبر با خبرهای جعلی و همچنین خبرهای درست بوده و به عناصر زبانی نیز وابسته است. اگر پایگاه داده وجود نداشته باشد تا بتوان با استناد به آن خبرهای جعلی را نسبت به واقعی و مثلاً زبان فارسی مقایسه کرد، در نتیجه نمی‌توان خبر جعلی را نیز تشخیص داد».

بر اساس این نتایج، حتماً باید متخصصان بسیاری در این حوزه پژوهش خود را متمرکز کرده و پژوهش‌های گسترده‌تری را انجام دهند.

به بیان شعبانی و همکارانش، «یکی از کمبودهایی که در این پژوهش به چشم آمد، نیز همین کمبود متخصص در حوزه تشخیص خبر جعلی و کمبود دانش نظری و پژوهش در این حوزه بوده است، زیرا تحلیل و تشخیص، وابستگی زیادی به زبان و فرهنگ هر کشور دارد».

این نتایج علمی پژوهشی را فصلنامه «مطالعات رسانه‌های نوین» وابسته به دانشگاه علّامه طباطبائی منتشر کرده است.