مساله تربیت با اخلاق پیوندی ناگسستنی دارد

محسن قاسم‌پور گفت: تربیت با اخلاق پیوند ناگسستنی دارد، در بخش مفاهیم کتاب «درس‌نامه اخلاق خانواده» یکی از کلیدواژه‌های مهمی که باید بیشتر به آن پرداخته می‌شد، مسأله تربیت است که امیدوارم در چاپ‌های بعدی مدنظر قرار گیرد.

نشست نقد و بررسی کتاب «درس‌نامه اخلاق خانواده» دوشنبه (۱۹ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲) با حضور حجت‌الاسلام عنایت شریفی (نویسنده کتاب)، محسن قاسم‌پور (منتقد) و زری پیشگر (منتقد) و مهرعلی لطفی (دبیر نشست) در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

در حال گذار از پارادایم‌های سنتی و ورود به عرصه‌های جدید در بحث خانواده هستیم

محسن قاسم‌پور در بخش ابتدایی این نشست با اشاره به اینکه مخاطبان اولیه کتاب «درس‌نامه اخلاق خانواده» دانشجویان هستند، بیان کرد: این کتاب در حقیقت دو کلیدواژه بنیادین و اساسی دارد؛ اخلاق و خانواده. بنیان مستحکم خانواده به خاطر ارزش‌های اخلاقی است. اگر خانواده به‌عنوان کوچکترین نهاد اجتماعی از استحکام برخوردار باشد، تأثیرات اجتماعی آن را می‌بینیم. 

وی افزود: نویسنده سعی کرده با به‌کارگیری روش‌های جدید مدنظر در تکنولوژی آموزشی، کتاب را در پنج فصل و ۱۴ درس‌گفتار ساماندهی کند. نثر ویراسته و روان کتاب، ویرایش جدی و دقیق، استفاده از منابع فراوان (اعم از تفسیری، معرفتی، دینی و روایی) و آوردن آیات قرآن در بخش‌های مختلف کتاب به‌عنوان موید و سندی برای گفتارهای مطرح شده، از محسنات این اثر است. با توجه به اینکه موضوع کتاب هم دینی و هم اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی است، نویسنده در کنار منابع ذکر شده از منابعی در حوزه‌های جامعه‌شناختی و روان‌شناختی نیز بهره برده است. مولف سعی کرده بر گستره وسیعی از آثاری که در این زمینه نوشته شده، گذری داشته باشد و امانتدارانه به این آثار ارجاع و در برخی موارد به نقد و تحلیل بپردازد. 

استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی گفت: از آنجا که تربیت با اخلاق پیوند دارد، در بخش مفاهیم کتاب یکی از کلیدواژه‌های مهمی که باید بیشتر به آن پرداخته می‌شد، مسأله تربیت است که امیدوارم در چاپ‌های بعدی مدنظر قرار گیرد. ارائه تصویری روشن و نسبتا جامع از نظام اخلاقی و تعریفی از نظام اخلاقی قرآن نیز جایش در این اثر خالی است. همچنین نویسنده می‌توانست در کنار مباحث اخلاقی مطرح شده در کتاب، به موضوع جایگاه خانواده و جایگاه اخلاق در دیگر ادیان ورود کرده و نظریات و بحث‌های اخلاقی حکمای گذشته را ارائه کند. در کل برخی مفاهیم که از زیرساخت‌های اصلی کتاب هستند، باید تکمیل شوند. 

وی در ادامه به معضلات مهم خانواده‌های ایرانی در روزگار فعلی اشاره کرد و گفت: موضوعاتی مانند معیارهای انتخاب همسر، مهارت‌های انتخاب همسر و تک فرزندی به‌عنوان یکی از معضلات مهم در خانواده‌های ایرانی به‌ویژه در یکی دو دهه اخیر، به‌طور خلاصه در کتاب مطرح شده است. در بحث تربیت فرزند، اشاره و پرداختن به برخی مقولات مهم است؛ ازجمله اینکه چگونه عمل کنیم تا فرزندان قدرت حل مسأله یا قدرت «نه گفتن» داشته باشند. به موضوع کارآمدی خانواده که نقش اجتماعی مهمی دارد نیز خیلی خلاصه اشاره شده است. تبیین وظیفه حکومت و حکمرانی در تحکیم خانواده نیز نباید فراموش شود. همچنین موضوعات مرتبط با مسأله طلاق همچون نیاز فرزندان بعد از طلاق، موانع ازدواج و مسأله اشتغال زنان نیز از مباحثی است که باید بیشتر مطرح و درباره آن‌ها راهکارهایی نیز ارائه شود. 

قاسم‌پور در پایان با تأکید بر اینکه به بحث کارآمدی خانواده و اثر آن در مسائل فرهنگی و اجتماعی باید بیشتر پرداخته شود، بیان کرد: اکنون در حال گذار از پارادایم‌های سنتی و ورود به عرصه‌های جدید در بحث خانواده هستیم که در این اثر و دیگر آثار این حوزه باید پرداختن به چرایی و ارائه راهکارهایی در این زمینه مدنظر قرار گیرد. امروزه خانواده نهادی است که مورد بیشترین هجوم قرار می‌گیرد، لذا لازم است در زمینه مباحث مرتبط با خانواده، بین متخصصان حوزه‌های مختلف همکاری و تبادل نظر بیشتری صورت گیرد. 

لزوم ارائه راهکارهای تربیتی و جامعه‌شناسی در زمینه تحکیم خانواده 

زری پیشگر، استادیار دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این نشست، کتاب «درس‌نامه اخلاق خانواده» را اثری مفید دانست که اطلاعات خوبی به دانشجویان ارائه می‌دهد. وی در ادامه با اشاره به برخی کاستی‌ها و ابهامات کتاب گفت: در صفحه ۱۰ و همچنین در صفحه ۲۰ کتاب در ذیل عنوان جلوگیری از فساد اخلاقی، روایتی از امام رضا (ع) تکرار شده که فکر می‌کنم این روایت برای محیط دانشگاه تا اندازه‌ای چالش‌برانگیز است. برخی عنوان‌های کتاب مانند «بازداشت و نگهداری از گناه» و «جلوگیری از فساد اخلاقی» می‌توانستد در ذیل یک عنوان قرار گیرند، چون به‌نظر دارای مفهومی مشابه هستند. همچنین استفاده از برخی واژگان همچون «کرنش» در ارتباط با مساله معیارهای انتخاب همسر، شاید بار معنایی منفی برای دانشجویان داشته باشند و بهتر است از واژگان دیگری به‌جای آنها استفاده شود. 

وی افزود: در زمینه برخی موضوعات مطرح شده در کتاب، نیاز به توضیحات بیشتر وجود داشت؛ از جمله اینکه در ارتباط با موضوع «بی‌میلی نسبت به فرزندآوری»، مسأله اقتصادی یکی از انگیزه‌ها و دلایل مهم بوده که در این اثر اصلا اشاره‌ای به آن نشده است. همچنین با توجه به این موضوع که مخاطبان این کتاب دانشجویان هستند، مولف می‌توانست در کنار راهکارهای عقیدتی و معرفتی در زمینه تحکیم خانواده، راهکارهای تربیتی و جامعه‌شناسی نیز ارائه دهد.  

 این نویسنده و استاد دانشگاه با اشاره به برخی دیگر از کاستی‌های این کتاب، بیان کرد: در صفحه ۱۰۲ کتاب نیاز است که حدیث نقل شده در پاورقی، ترجمه شود. در صفحه ۱۳۴ کتاب در موضوع ممنوعیت همجنس‌گرایی، بحث کیفر و مجازات مطرح شده که در این اثر جایش نبود. همچنین موضوع مطرح شده در ارتباط با ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی، یک بحث حقوقی و خارج از بحث کتاب است. 

هدف ما آگاهی‌بخشی است

حجت‌الاسلام عنایت شریفی؛ نویسنده کتاب «درس‌نامه اخلاق خانواده» در بخش پایانی این نشست، با بیان اینکه شکی نیست هر کتابی به‌جز کتاب خدا، جای نقد و بررسی دارد و تمام کتب بشری به‌گونه‌ای قابل نقد هستند، گفت: این کتاب حاصل تجربیات سال‌های تدریس و گفت‌وگو، بحث و تبادل‌نظر با دانشجویان است. 

وی در ادامه با تأکید بر اهمیت مبحث اخلاق کاربردی، افزود: در دنیای غرب، درباره بحث اخلاق کاربردی کتاب‌هایی نوشته شده و مکاتبی وجود دارد. باید به این نکته توجه داشت که اخلاق کاربردی به معنای کاربست اخلاق در زندگی نیست، بلکه دانشی است که به معضلات، مشکلات و مسائل نوظهور و جدید با رویکرد اخلاقی ورود می‌کند. اخلاق کاربردی، معضلات را شناسایی و راهکار اخلاقی ارائه می‌دهد. لذا در این کتاب ابتدا معضلات خانواده‌های ایرانی را شناسایی و دسته‌بندی کرده و در ادامه با تأکید بر آیات و روایات، راهکارهایی اخلاقی برای حل آنها ارائه دهم. به‌عنوان مثال اکنون بحث حجاب در کشور ما تبدیل به یک معضل سیاسی شده است. اینجا حقوق و همچنین اخلاق به‌معنای عام نمی‌تواند کارساز باشد، بلکه در اینجا اخلاق کاربردی ورود پیدا می‌کند تا با کاربست یک سری قوانین و مقررات این مشکل را حل کند. حال در پاسخ به این پرسش که چه کسانی باید در حوزه اخلاق کاربردی ورود پیدا کنند باید گفت که صاحبنظران، متخصصان و صاحبنظران این حوزه باید وارد میدان شوند تا این معضلات را حل کنند.  

دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: خانواده، موضوع همه علوم است و هر علمی از رویکرد خود به آن ورود پیدا می‌کند، اما رویکرد من، اخلاق کاربردی است. سعی کردم از مسأله تحقیق خارج نشوم. به برخی مباحث اگر ورود پیدا می‌کردم، شاید به نوعی خروج موضوعی از کتاب بود. مسائلی همچون طلاق نیز بیشتر مباحث حقوقی است که شاید جایش در این کتاب نباشد، اما در زمینه مسأله فرزندآوری موافقم که جای بحث و پردازش بیشتری داشت.