مهم‌ترین دستاوردهای معنوی عرفه

عطنا - عرفه روز نیایش با خداست؛ روزی با عظمت که در آن به دعا و خواستن از خداوند تأکید بسیاری شده است. بنا به فرموده امام سجاد(ع) این روز، روزی است که در آن درهای رحمت الهی باز بوده و خداوند عطای خود را بر مردم گسترانیده و بر همگان تفضل فرموده است، به همین خاطر توبه در آن مقبول و دعا به اجابت خواهد رسید.

در عظمت و بزرگی روز عرفه و قبولی توبه در آن، همین روایت بس که امام صادق(ع) فرمود: «کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، برای او بخششی در مواقع دیگر سال نخواهد بود جز اینکه در عرفه حاضر باشد».

به منظور درک بیشتر این روز بزرگ با حجت‌الاسلام دکتر عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، از اساتید نام آشنای حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم.

عرفه، روزی برای پذیرش توبه

حجت‌الاسلام بی‌آزار شیرازی با بیان اینکه عرفه روز شناخت است، می‌گوید: عرفه روز توبه و تضرع به جانب خدا و اعتراف به گناهان است. روزی که از برکات آن، انسان تصمیم به ترک گناه گرفته و خدای بزرگ به برکت اهل‌بیت پیامبر(ع) توبه گناهکار را می‌بخشد. عرفه روزی است که انسان در آن متوجه خودش شده و پس از خودشناسی به خداشناسی می‌رسد. در نقلی آمده آدم و حوا پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکی، در این سرزمین یکدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه عرفات و این روز عرفه نام گرفته است. در شب عرفه، جبرئیل مناجاتی را به حضرت آدم(ع) آموزش داد که چگونه به طور عملی توبه کرده و به سوی خدا و بهشت الهی بازگردد. مناجاتی که نقش بسزایی در قبول توبه او داشت. این درس را آدم نبی‌الله(ع) به همه فرزندان خود تا روز قیامت آموخته‌ و پیامبران پس از او مانند حضرت ابراهیم(ع) و پیامبر اکرم(ص) و سایر ائمه(ع) نیز آن را سال به سال احیا کرده‌اند تا اینکه نوبت به ما رسیده است.

ادب بندگان خاص خدا؛ راز قبولی توبه

این استاد حوزه و دانشگاه تأکید می‌کند: داستان آدم و حوا چندین نوبت در قرآن کریم بیان شده و درسی جالب و آموزنده دارد. خداوند در این داستان می‌فرماید دو نفر گناه کردند. شیطان به جهنم رفت زیرا وقتی گناه کرد، آن را به خدا نسبت داد و براساس آنچه در آیه۳۹ سوره حجر آمده، گفت: «قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِين» شیطان گفت: «خدایا چنان‌که مرا به گمراهی و هلاکت کشاندی من نیز در زمین هر باطلی را در نظر فرزندان آدم جلوه می‌دهم تا از یاد تو غافل شوند و همه آن‌ها را به گمراهی و هلاکت خواهم کشاند». شیطان به‌خاطر استکبار خود به جهنم رفت اما آدم و حوا گناه را به خود نسبت دادند. براساس آنچه در آیه ۲۳ سوره اعراف آمده، آن‌ها گفتند: خدایا ما بر خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نبخشی و به ما رحمت و رأفت نفرمایی از زیانکاران خواهیم بود. به خاطر همین ادب، خداوند آن‌ها را به بهشت بازگرداند.

نویسنده کتاب دعای عرفه، شناخت و خودسازی اظهار می‌کند: این نوع مواجهه درس بزرگی برای ما انسان‌ها دارد. برخی افراد روحیه شیطانی داشته و همواره گناهان خود را به دیگران نسبت داده و بدی‌های خود را به دیگران فرافکنی می‌کنند، اما بندگان خاص خدا گناه را به خود نسبت می‌دهند. 

خداشناسی و خودشناسی؛ دستاورد عرفه

او عنوان می‌کند: یکی از موارد این ادب که در دعاهای عرفه، به‌خصوص دعای عرفه امام حسین(ع) می‌بینیم، ادبیات بسیار زیبای آن است که باید آن را فرابگیریم. این روزها تلقی اغلب مردم این است دعا را خوانده و حاجات دنیوی را از خداوند بخواهیم و برای به اجابت رسیدن آن دعاها افرادی را واسطه قرار دهیم تا گناهان ما آمرزیده شده و به حاجات دنیوی خود برسیم، اما دعای عرفه امام حسین(ع) به ما می‌آموزد منظور از این دعا، شناختن خود و پس از آن شناختن خدای خود است. همچنان که اميرالمؤمنين(ع) فرموده است: «مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ» هر که خود را بشناسد خدای خود را می‌شناسد.

 این پژوهشگر سیره اهل‌بیت(ع) یادآور می‌شود: باید درباره این جهان شناخت پیدا کنیم. خداوند بزرگ، پیامبرانی را برای ما فرستاد تا ما را ادب، اخلاق، فتوت، جوانمردی و دیگر صفات والای الهی بیاموزند. همچنان که در دعای عرفه امام حسین(ع) سعی بر این است که انسان‌ها به‌طور عملی خود را با اسما، صفات نیکوی الهی و منبع کمالات متخلق سازند؛ همچنان که آمده است «تخلقوا باخلاق الله».

دکتر بی‌آزار شیرازی در پایان می‌گوید: دعای عرفه به ما می‌آموزد چگونه توبه و بازگشت به سوی خدای مهربان داشته باشیم، آن هم توبه‌ای عملی. به همین دلیل حجاج بیت‌الله الحرام غروب از صحرای عرفات پس از اینکه به درگاه خدا توبه کرده و دعای عرفه را خواندند، به صحرای مشعرالحرام و بعد مکه مکرمه به سوی خداوند سرازیر می‌شوند. این شعارها همان توبه عملی است. از محرمات احرام می‌آموزیم صفات نکوهیده را از خود دور کنیم. به آینه نگاه نکرده و خودبینی را فراموش کنیم و... در آیین حج و دعاهای وارد شده برای آن، درس‌های عظیمی نهفته است. اگر به مفهوم عمیق آن و نه الفاظ توجه کنیم و در این راه، خود را فراموش کرده و دیگران را ببینیم به بهشت الهی بازگشت کرده‌ایم.