سرزمین رویاها

عطنا - افغانستان سرزمینی که به قلب آسیا معروف است؛ سرزمینی که سایه تروریسم سالها بر آن سایه فکنده است، بیشتر از نیم قرن پیش در سال 1946 آمریکایی ها وارد این سرزمین و استان هلمند شدند تا با ساختن سد بر روی رود هیرمند به اصطلاح پنجره توسعه را بر این کشور جهان سومی باز نمایند.

سرزمین هلمند که در نوشته های اوستایی نیز به ان اشاره شده است در جنوب این کشور و هم مرز با پاکستان قرار دارد. اکثر ساکنان این منطقه از قوم پشتون هستند . این قوم 35 درصد جمعیت افغانستان را تشکیل می دهد و احمد شاه درانی سردار نادر شاه افشار و بنیان گذار کشور افغانستان نیز از این قوم بوده است.

در آن برهه تاریخی حکومت افغانستان پادشاهی بود و ظاهر شاه به مدت 40 سال در این سرزمین سلطنت میکرد. او توانست صلح را برای مردم خود به ارمغان آورد اما در سال 1351 خورشیدی ظاهرشاه که به قصد درمان به ایتالیا سفر کرده بود ؛ کودتایی توسط داود خان نخست وزیر که پسر عموی او نیز به شمار میرفت صورت گرفت تا سلطنت 225 ساله افغانستان به تاریخ سپرده شود.

سدی که آمریکایی ها بر روی هیرمند ساختند نه تنها باعث توسعه افغانستان نگردید بلکه سبب شد که کشت مواد مخدر در این کشور افزایش پیدا کند. یکی از اقدامات داود خان به عنوان رئیس جمهور افغانستان کوچاندن قبایل پشتون به سمت هلمند بود . اما اقدام دیگر که از نظر پژوهشگران پنهان مانده است اعزام دانشجویان افغانستانی به کشور ایالات متحده آمریکا برای ادامه تحصیل است.

دانشجویان افغانستانی بدون توجه به هویت شدیدا سنتی این کشور با افکار انقلابی متاثر از فضای جنگ سرد وارد این کشور شدند و سعی کردند این کشور شدیدا مذهبی را به سوی غرب و شرق رهنمون سازند. این اقدامات در این جامعه که به نوعی تهاجم فرهنگی نیز محسوب میگردید باعث گردید در سال 1978 حزب کمونیست خلق افغانستان توسط حفیظ الله امین و ترکی کودتایی را انجام دهند که به کودتای ثور معروف شد.

یکی از این اقدامات این حزب اصلاحات ارضی بود . این اصلاحات باعث جدال های فراوانی در این کشور شد و حتی باعث جنگ بین روستاها و قبایل نیز گردید. به جرات میتوان گفت شروع جنگ داخلی در این کشور پس از اقدامات شتاب زده این حزب در این کشور به شدت سنتی صورت گرفت. این جدال ها محدود به مردم عادی نماند و انقلابیون در کابل نیز شروع به نبرد با یکدیگر کردند و به نوعی که ترکی توسط امین کشته میشود.

حکومت ترور و وحشت به اندازه ای بود که عده بسیاری توسط حکومت به قتل رسیدند و حتی افراد بسیاری را برای ترویج وحشت به رودخانه هیرمند پرتاب کردند. این اقدامات داخلی و سیاست خارجی امین که به بلوک غرب نزدیک شده بود باعث خشم شوروی شد. سرانجام امین توسط عوامل کا گ ب ترور میشود و به موجب قراردادی که افغانستان با شوروی انعقاد کرده بود به بهانه حمایت از کمونیسم نیروهای شوروی در دی سال 1358 خورشیدی وارد خاک افغانستان شدند.

این جنگ به عنوان جنگ ویتنام شوروی تشبیه شده است و به تله خرس نیز معروف است. با انتخاب ریگان به ریاست جمهوری ایالات متحده امریکا مبارزه با نفوذ شوروی در افغانستان یکی از اهداف غرب در این کشور شد. بدین منظور مجاهدین افغان علیه شوروی مسلح شدند تا آنجا که نزدیک به 600 میلیون دلار کمک به مجاهدین صورت گرفت. بویژه موشک های استینگر که موازنه را به نفع مجاهدین افغان تغییر داد.

این مبارزه حتی در سینما هالیوود نیز ادامه پیدا کرد و صنعت سینما امریکا سعی کرد با تهیه فیلم های عامه پسند افکار عمومی غرب و جهان را برای این نبرد آماده کند. نکته قابل توجه این است که بسیاری از کمک های غرب به مجاهدین توسط سران مجاهدین به سرقت رفت و این میراث به دولت های پس از سرنگونی طالبان توسط غرب نیز سرایت کرد و یکی از دلایل شکست دولت جمهوری اسلامی افغانستان نیز فساد حکومتی بود که سبب شد مردم افغان از این دولت رویگردان شوند.

اما نقش دولت سعودی در این جنگ بسیار پررنگ است ،دولت سعودی پس از واقعه جهیمان؛ از بنیادگرایی فزاینده در کشور عربستان هراس داشت سعی کرد این خوارج عصر مدرن را به کشورهای دیگر" صادر" کند تا از خطر تروریسم در کشور خود مصون بماند و قرعه به نام کشور افغانستان زده شد و بسیاری از بنیادگرایان در این کشور به عنوان فریضه جهاد به افغانستان سفر کردند که یکی از این افراد اسامه بن لادن است که در آینده تبدیل به طراح حملات 11 سپتامبر 2001 گردید.

سرانجام با روی کار امدن گورباچف در شوروی ؛ او دستور عقب نشینی از افغانستان را صادر کرد و نیروهای شوروی با تحمل خسارت های فراوان و عدم رسیدن به اهداف مورد نظر از این سرزمین که گورستان چندین امپراتوری بوده است عقب نشینی کرد. البته باید از نقش یلتسین نیز در این واقعه سخن گفت که او تمایلی برای حمایت از کمونیست های تحت الحمایه شوروی نداشت و یا وفاداری ژنرال دوستم به نیروهای مجاهدین و خیانت به رئیس جمهور  افغانستان  تیر خلاص را به دولت نجیب الله زد و سقوط این حکومت توسط مجاهدین را دامن زد.

 دولت ایران نیز در همان ابتدای اشغال افغانستان توسط شوروی این تهاجم را محکوم کرد و سعی نمود با ایجاد پایگاه های نظامی درون خاک افغانستان به تربیت نیروی های وفادار به خود در این کشور اقدام کند. ایران با تقویت حزب  وحدت اسلامی افغانستان شیعیان هزاره را متحد ساخت  و در المپیک 1980 مسکو  ایران به همراه بسیاری از کشورهای اسلامی و غربی ؛ این رقابت ورزشی را تحریم نمودند.

سرانجام مجاهدین در 8 اردیبهشت 1371 خورشیدی وارد کابل شدند و نیروهای شوروی را شکست دادند. اما این پیروزی سبب جنگ داخلی دیگری در این کشور شد و افغانستان زمین بازی قدرت های منطقه ای گردید و جنگ نیابتی در این کشور بلادیده آغاز گردید. تا آنجا که پاکستان از حکمتیار حمایت میکرد و عربستان سعودی نیز از جریان دعوت اسلامی به رهبری رسول سیاف حمایت مینمود . این جریان پیرو فرقه وهابیت بود که تفکر و ستون فکری حکومت سعودی است.

جالب اینجاست که سیاف با اینکه از حامیان اسامه بن لادن بود پس از سقوط اول طالبان توسط نیروهای غرب پس از 11 سپتامبر 2001 به علت حمایت مادی و معنوی سعودی نه تنها تنبیه نشد بلکه یکی از ستون های اصلی حکومت جدید افغانستان نیز محسوب گردید و حتی در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان با کرزی رقابت کرد. حملات سیاف به مناطق شیعه نشین لکه ننگی بر دامن این گروه وهابی است ؛ هر چند که او در سال 1992 به جنایات جنگی محکوم شد و مدت کمی نیز زندانی گردید.

ایران نیز در این جنگ نیابتی از شورای نظار به رهبری احمدشاه مسعود و جمعیت اسلامی افغانستان به رهبری ربانی حمایت میکرد؛ حتی کشور ذره ای ازبکستان که بعد از انحلال شوروی تبدیل به جمهوری شده بود از ژنرال دوستم حمایت میکرد.

سرانجام طالبان در 24 سپتامبر 1996 وارد کابل شد و با تصرف ارگ ریاست جمهوری و اعدام دکتر نجیب الله امارت اسلامی افغانستان را بنیان نهادند.

در یادداشت فوق سعی گردید که به طور خلاصه تاریخ افغانستان تا حکومت اول طالبان بیان شود. البته در انتها باید متذکر شوم که نقش ارتجاع منطقه و اتحاد نانوشته باغرب در عدم شکل گیری دموکراسی در منطقه نیز یکی از دلایل شکست دموکراسی در کشور افغانستان و یا عراق است . هر چند در افغانستان عدم رشد شهرنشینی وفساد گسترده مالی و اخلاقی در جامعه افغان و عدم انسجام هویت های مدرن نیز از دلایل شکست دولت ها در این کشور است.

نویسنده: احسان عزیزی