ر‌أی‌های خاکستری و انتخابات ترکیه

عطنا - پدیده شبه اقتدارگرایی، تنها در تصمیم گیری در خصوص شیوه برخورد با کشورهای واجد این رژیم ها مشکل ایجاد نمی کند، بلکه چالش‌های تحلیلی در خصوص مسائل و موضوعات مختلف را نیز به همراه دارد؛ چراکه در این نوع رژیم ها، عرصه خاکستری گسترده ای وجود دارد که یک سَر آن به اقتدارگرایی و سَر دیگر آن به دموکراسی تثبیت شده ختم می گردد؛ یکی از موارد این عرصه خاکستری، فرآیند انتخاباتی است که از یکسو فرایندی دموکراتیک است و از سوی دیگر به دلیل عدم رعایت قواعد بازی در خیلی از کشورها، معمولاً به مکانیسمی ضددموکراتیک مبدل شده است.

به بیان دیگر، در اکثر کشورهایی با نظام های سیاسی اقتدارگرا و شبه اقتدارگرا، در فرایندهای انتخاباتی علی رغم رعایت ظاهری قواعد بازی، سیاستمداران صرفاً به انتشار برنامه سیاسی خود اکتفا نمی کنند و با ابزارهای مختلف، تلاش می کنند بر رأی و نظر مردم تأثیر بگذارند و اجازه ندهند آنها به شیوه عقلانی در خصوص حمایت از نامزد مورد نظر خود تصمیم بگیرند.  

رایزن های سیاسی، اداره کنندگان مبارزات انتخاباتی، مؤسسات نظرسنجی از افکار عمومی، گروه های ناظر انتخابات، تبلیغات سیاسی و ... تنها برخی از سلاح های موجود در زرادخانه های رأی گیرندگان بشمار می روند؛ لذا توجه حساب شده و عقلانی رأی دهندگان به برنامه های سیاسی و صلاحیت های نامزدها، اغلب آخرین چیزی است که سیاستمداران خواهان آن هستند. به همین دلیل هم، در این نوع کشورها عرصه خاکستری به جامعه و رأی دهندگان  هم کشیده شده است؛ به این صورت که بخشی از رأی دهندگان به این آگاهی دست یافته اند که سیاستمداران و نامزدهای انتخاباتی با ترفندها و ابزارهای مختلف تبلیغاتی تلاش می کنند رأی و نظر آنها را تحت تأثیر قرار دهند؛ لذا آنها هم رأی و نظر خودشان را تا آخرین لحظه پنهان نگه می دارند و اساساً بخشی از جامعه هم به معضل «تردید» دچار می شوند.

موضوعی که اگرچه عموماً به نفع ساختار حاکم تمام می شود چراکه در این نوع جوامع معمولاً رأی دهندگان به لحاظ روانی گرایش بیشتری به بقا و امنیت دارند و محافظه کاری را به تغییر و دگرگونی ترجیح می دهند اما در برخی مواقع و بزنگاه های تاریخی که فساد و بحران به اوج خود می رسد و یا جامعه با یک نسل جدید مواجه می شود، رأیهای خاکستری به نفع تغییر و دگرگونی شیفت پیدا می کند و رخداد جدیدی را رقم می زند.

به نظر می رسد انتخابات امسال ترکیه هم با رخداد جدیدی مواجه خواهد شد؛ چراکه هم فساد و بحران در همه ابعاد آن بیش از حد افزایش پیدا کرده و برخی رخدادها نظیر وقوع زلزله اخیر مزید بر علت شده است؛ هم ترکیه با نسل جدید مواجه است که بیش از پنج میلیون و پانصد هزار نفر از آنها در انتخابات پیش رو رأی خواهند داد و خواهان تغییر و دگرگونی بنیادین هستند. 

لذا به نظر می رسد تحلیل نتایج انتخابات ترکیه اولاً با توجه شرایط کشور ترکیه که دارای یک نظام سیاسی شبه اقتدارگرا می باشد و رهبران سیاسی آن برای پیروزی در انتخابات عموماً قواعد بازی را رعایت نمی کنند و از همه ابزارهای قانونی و غیرقانونی بهره برداری می کنند؛ دچار چالش است. ثانیاً بخش مهمی از رأی دهندگان که عرصه خاکستری را تشکیل می دهند، انتخابات 14 می 2023 را «اتفاقی تاریخی» قلمداد می کنند که نه تنها سرنوشت خودشان را با آن رقم خواهند زد، بلکه آینده فرایند دموکراتیزاسیون کشورشان هم به آن بستگی دارد. به باور این نسل، بقاء حزب عدالت و توسعه و رجب طیب اردوغان، مساوی خواهد بود با تداوم روند اقتدارگرایی و به تبع آن فساد و اختلاس و بحران و.... تشدید خواهد شد؛ لذا این چالش تحلیلی  وجود دارد که آیا قشر خاکستری نهایتاً چه تصمیمی خواهند گرفت؟ آیا به ائتلافی که متشکل از 6 حزب است اعتماد خواهند کرد؟ آیا [علی رغم همه ضعفها و چالشهای حزب عدالت و توسعه] دستاوردهای جریان سیاسی حاکم را تماماً به فراموشی خواهند سپرد و بر آینده ای نامعلوم قدم خواهند گذاشت؟  و ده ها سؤال دیگر...

شایان ذکر است ترکیه یکی از کشورهای مهم منطقه است که تقریباً بیش از یک دهه است با نظام سیاسی شبه اقتدارگرا مدیریت می شود و رهبران سیاسی حاکم در چند انتخابات اخیر (2015 (پارلمانی)، 2017 (رفراندم)  (پارلمانی- ریاست جمهوری)2018، 2019 (محلی- شهرداری) با اتهام عدم رعایت «سلامت انتخابات» مواجه بودند. این کشور حدود 1 ماه دیگر (14 می 2023/ 24 اردیبهشت 1402) انتخابات سرنوشت ساز دیگر برگزار خواهد کرد. لذا بعید نیست اینبار هم حزب حاکم برای پیروزی مجدد، سلامت انتخابات را رعایت نکند. حال باید منتظر ماند و دید رجب طیب اردوغان اینبار هم علی رغم همه موانعی که وجود دارد باز هم پیروز رقابت انتخاباتی خواهد بود یا اینکه «ائتلاف ملت» به همراه آراء خاکستری بعد از دو دهه، نظم جدیدی را حاکم خواهند کرد. موضوعی که تاکنون نظرسنجی های مختلف ترکیه مؤید آن است و حکایت از برتری کمال قلیچدار اوغلو بر رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری دارد.

نویسنده : دکتر حسن صادقیان تحلیلگر مسائل سیاسی ترکیه و قفقاز