سرعت تغییرات فرهنگی از تدابیر مدیران سریع‌تر است

عطنا - هفته گذشته نخستین همایش ملی وضعیت اجتماعی ایران به همت دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی و با همکاری سازمان امور اجتماعی و مرکز ملی رصد اجتماعی برگزار شد. در جریان برگزاری این همایش، پنل نارضایتی، و اعتراضات نیز با حضور اساتید دانشگاهی برگزار شد.
 
ابوالقاسم فاتحی دهاقانی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این پنل گفت: هر گاه پدیده‌ای رخ می‌دهد، زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روانشناختی آن باید مورد توجه قرار بگیرد. زمانی که یک پدیده در جامعه‌ای رخ می‌دهد، هر یک از گروه‌های روانشناسان، جامعه‌شناسان و... دیدگاه و نگاه خاص خود را دارند.
 
ابوالقاسم فاتحی افزود: اتفاقات اخیر در جامعه را باید ریشه‌ای بررسی کنیم، در اصل ریشه‌های فرهنگی و بنیادی آن باید مورد توجه قرار بگیرد.
 
وی با اشاره به فرایند طی شده از انقلاب ۵۷ تاکنون خاطرنشان کرد: جامعه ما، جامعه منفک نیست، اتفاقات و اقدامات مختلفی را از سال ۵۷ تا به امروز شاهد بودیم؛ در این میان سیاست‌های داخلی نیز موجب رخ دادن اتفاقات بعدی نیز شده است.
 
وی ادامه داد: گاهی ما در خصوص پدیده ای افراط را در پیش می‌گیریم یا اغلب در فهم پدیده‌ها و مسائل اجتماعی نگاه تک بعدی داریم؛ زمانی ما دچار نابسندگی نظری می‌شویم که در بررسی یک پدیده باید این دیدگاه‌ها را کنار بگذاریم.
 
فاتحی عنوان کرد: به طور کلی نسبت به هر پدیده  دو نگاه اجمالی وجود دارد، پدیده به شاخص و معیار تبدیل یا نفی می‌شود؛ زمانی ما نگاه سوگیرانه داریم که حتی ممکن است به قصد خیر خواهی باشد؛ حتی اغلب داده‌های ما کافی نیست که ما را با مشکل مواجه می‌کند.
 
وی با بیان اینکه رسانه‌ها برای تفسیر یک پدیده واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهند گفت: عملکرد رسانه‌‌ها به صورت انفعالی، هیجانی، مدافع و... بوده است. بعضی از رسانه‌ها در خصوص اتفاقات اخیر خارج از حرفه رسانه‌ای خود عمل کردند؛ بعضی از رسانه‌ها انگاره‌سازی را پیش گرفتند؛ انگاره‌سازی شامل بخش‌های مختلف ادراک، انگیزش و کنش است.
 
فاتحی ادامه داد: بخش ادراکی انگاره‌سازی مهم است، چرا که تا شناختی نباشد آدمی به آن مسئله ورود نمی‌کند، و بخش کنشی نیز یک مسئله را به هدف معطوف می‌کند.
 
وی اظهار کرد: رسانه‌ها مسئله را به نحوی ارائه دادند که با فرهنگ ایرانی سازگار نیست؛ در اصل یک آشوب را به خشونت و جنبه‌های جرم و جنایت تبدیل کردند که نشان دهنده طبیعی نبودن مسئله است.
 
او با تاکید بر اینکه رسانه‌ها می‌توانند به یک مسئله بی اهمیت ارزش خبری دهند و برعکس، خاطرنشان کرد: برای اینکه رسانه یک موضوع پوچ و بی‌اهمیت را دارای ارزش خبری کند باید به مسئله پذیرش مردم، عجین بودن با زندگی مردم، تکرار و تداوم و مهم بودن آن پدیده توجه داشته باشد تا به یک مسئله اجتماعی تبدیل شود.
 
فاتحی افزود: اگر افراد در جامعه احساس بی‌تعادلی و بی‌نظمی داشته باشند، نظم سیاسی حاکم اقتدار و اعتبار نداشته باشد آن جامعه چیزی برای ارائه نخواهد داشت.
 
وی دانشجویان و دانش‌آموزان را بزرگ‌ترین سرمایه‌های اجتماعی خطاب کرد و گفت: نباید این قشر را یک عنصر ضد بدانیم. در اصل پوشش یک امر فرهنگی محسوب می‌شود، اما به دلیل دستوری برخورد کردن با این پدیده شاهد بروز و ظهور اعتراضات هستیم.
 
او با عنوان اینکه انتقادات و پیشنهادات باید سازنده، واقع بینانه و... باشد تصریح کرد: ۹۰ درصد مقالات نوشته شده برای این همایش در خصوص آسیب‌های اجتماعی است که این مقالات باید در عرصه عمل بکار گرفته شود.
 
فاتحی خاطرنشان کرد: در حالت کلی ما یک تغییرات و یک تدبیرات اجتماعی داریم که این تدبیرات اجتماعی را به بافت جامعه وصل می‌کنند و تغییرات اجتماعی به سازمان‌های غیر رسمی متصل می‌شود؛ در کشور ما یه دلیل تغییرات فرهنگی و سرعت در این تغییرات، تدبیرات مدیران ما عقب ماند‌.
 
او با اشاره به اینکه ریشه‌های این اتفاقات باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد گفت: مشروعیت حاکمیت از جمله مسائل مهم و اساسی است؛ ما در سیستم کلان خود با بحران مشروعیت روبه‌رو هستیم که باید تدبیر لازم اتخاذ شود.
 
در ادامه عبدالرضا حاجیلری  مدیرکل راهبری و پژوهش معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی افزود: امروزه ما شاهد شکاف میان مردم و دولت هستیم، مردم خود را در سیستم مشارکت نمی‌بینند و همین دلیلی بر فاصله گرفتن از جامعه شده است.
 
وی ادامه داد: عدم رویکرد علمی برای مدیران جهت نظارت بر جامعه وجود ندارد که خود به تنهایی آفت محسوب می‌شود.

وی رعایت نکردن موارد مذکور را منجر به بروز نارضایتی اجتماعی دانست و گفت: دشمن از شرایط و بستر ایجاد شده برای پیش برد برنامه‌های خود بهره می‌برد.
 
حاجیلری اضافه کرد: جامعه باید دائما درحال تغییر و  تحول باشد، در نتیجه ساختارها باید با این تغییرات اصلاح شود تا برطرف کننده نیازها باشد.
 
وی عنوان کرد: ما باید مشکلات را در نظر بگیریم و اقدامات لازم را در پیش بگیریم، چرا که با منفعل بودن مجموعه اداری و حکومتی دشمن شرایط را به نفع خود در دست می‌گیرد.

روابط اجتماعی، مرکز بحث در مورد سرمایه اجتماعی است

در ادامه پنل سرمایه اجتماعی، فرصت‌ها و چالش‌ها با حضور اساتید دانشگاهی در محل تالار همایش‌های وزارت کشور برگزار شد.

در این نشست دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، توسعه اجتماعی کشور را ماموریت اصلی وزارت کشور دانست و گفت: مولفه اصلی توسعه کشور همبستگی اجتماعی است.

غلامرضا غفاری با اشاره به اینکه کار سرمایه اجتماعی از سال ۸۰ در این کشور آغاز شد افزود: سه وضعیت را جوامع انسانی تجربه کرده اند. مرکز بحث سرمایه اجتماعی، روابط اجتماعی است؛ در اصل افراد سرشناس زمانی از سرمایه اجتماعی صحبت کرده‌اند که این روابط اجتماعی دچار اختلال شده است.

وی خاطرنشان کرد: گاهی در وضعیتی قرار می‌گیریم  که به بقا و حفظ وضع موجود می‌اندیشیم؛ در واقع آنچه که ارزش دارد حفظ وضع موجود است.

او وضعیت دوم را عدم حفظ وضع موجود دانست و تصریح کرد: در چنین وضعیتی ما با اختلال و بی‌نظمی در عرصه‌های مختلفت روبه‌روایم که باعث بروز نابرابری و مسائلی از این قبیل می‌شود؛ یک چنین وضعیتی را آنارشی می‌گویند، وضعیتی که همه چیز در حال فرسایش و زوال است که هیچ رابطه‌ای شکل نمی‌گیرد.

غفاری ادامه داد: حالت سوم مبتنی بر تراکم روابط است؛ ما با گسترش روابط مواجه هستیم. در این وضعیت که ما بسط روابط را داریم، نگاه آن جامعه به وضعیت واقع‌گرایانه است و نسبت به آن پدیده تامل بیشتری نیز دارد؛ در چنین حالتی سخن از گرمای اجتماعی مطرح است که جامعه بهره‌مند از انرژی می‌باشد که از عهده کنترل آن انرژی برمی‌آید و جوامع دائما در حال ابداع و آزادسازی انرژی هستند.

وی انسجام در یک جامعه را عاملی برای گرمای اجتماعی دانست و اضافه کرد: در تحت چنین شرایطی ما با افرایش منابع و خلق فرصت‌های جدید مواجه هستیم؛ در واقع فرصت‌ها را باید خلق کنیم، در اصل تا زمانی که این تلاش و تکاپو نباشد و روابط بسط یافته‌ای شکل نگیرد جامعه پویا وجود نخواهد داشت.

او وضعیت سوم را مطلوب همگان دانست و گفت: همگان به دنبال ایجاد و تشکیل جامعه پویا هستند؛ کسانی که در حوزه تقویت سرمایه اجتماعی ورود کرده‌اند دو مسیر را برای این امر در نظر گرفته‌اند، ما در حالت اول مسیرهای عام را که برای همه جوامع می‌باشد داریم و در دسته دوم مسیرهای خاصی قرار دارد که متناسب با شرایط خاص مانند شرایط فرهنگی، اجتماعی، بومی و.. است.

غفاری بیان کرد: ما برای حفظ سرمایه اجتماعی باید تلاش جدی داشته باشیم چرا که از حساسیت شدیدی برخوردار است. 

وی عنوان کرد: در جایی که با فقر و نابرابری روبه‌رو باشیم، فقر و نابرابری که بر آن افزوده شود یا ثابت بماند ما شاهد ارتقای اجتماعی نخواهیم بود.

او عدالت، جمهوریت، آزادی و استقلال را نکات اصلی و کلیدی انقلاب اسلامی دانست و خاطرنشان کرد: ما پس از بررسی این چهار عنصر، می‌توانیم ارزشیابی سرمایه اجتماعی را داشته باشیم.

غفاری با اشاره به اینکه از سال ۱۳۵۵ تا سال ۱۴۰۱ مسئله عدالت با ضریب جینی یک خط هموار است ادامه داد: در جامعه‌ای که نقدینگی بالا باشد، اعتماد افراد پایین است؛ همچنین مشارکت سیاسی که شامل ۱۳ دوره انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی را داشتیم که شاهد کاهش مشارکت و حضور افراد پای صندوق‌ها هستیم، همین مسائل سرمایه اجتماعی را دچار اختلال می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: در حوزه حکمرانی ما مشکلاتی را داریم، گفتمان‌ها را برای بهبودی شرایط باید به ساحت عمل بیاوریم؛ تجربه ثابت کرده که کشورهایی که سرمایه اجتماعی بالایی دارند، سیاست مطلوب جامعه را اختیار کرده‌اند.

او در ادامه نشست گفت: از سال ۹۸ بطور متمرکز تمام امکانات را بسیج کردیم تا نتایج تحقیقات سرمایه اجتماعی منجربه اعمال و اتخاذ سیاست شود.

ابوتراب طالبی دانشیار گروه جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی در دانشگاه علامه طباطبائی با عنوان اینکه حدودا ۲۴۰ اثر در خصوص سرمایه اجتماعی منتشر شده است افزود: از این تعداد پژوهش، تعداد ۸۴ اثر واجد شرایط معیارهای علمی و فراتحلیل بود.

وی خاطرنشان کرد: این تحقیقا به ۵ حوزه فقر و اقتصاد، حقوقی و قضایی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم شده که هر یک به مسائل مختلف و شاخه‌های متنوعی قابل تفکیک بود.

او با عنوان اینکه روند سرمایه اجتماعی تا سال ۱۴۰۰ وضعیت مطلوب را نداشت بیان کرد: ما وضعیت را به سه سطح خرد، میانی و کلان تقسیم کردیم که هدف ما بررسی و تمرکز بر سطح خرد نبود؛ در این تحقیقات مشخص شد که در خصوص برخی از نهادها اعتماد نسبی بالایی وجود داشت.

طالبی اظهار کرد: برای هر یک از این ۵ شاخه نشست‌های نصفه روزه در ۵ روز برگزار کردیم و نتایج تحقیقات و نشست‌ها در قالب یک‌ گزارش آماده شد.

وی تصریح کرد: در همین ۵ حوزه راه‌حل‌هایی ارائه شد، و هدف این بود که این نتایج در اتخاذ سیاست‌ها دیده شود. بحث سرمایه اجتماعی مهم است و باید بیش از مسائل دیگر مورد توجه قرار بگیرد.

او با بیان اینکه منابع اقتصادی و نیروی انسانی منجر به توسعه می‌شود گفت: برخی کشورها این دو سرمایه را داشته‌اند و دارند اما به توسعه نرسیدند و تنها دلیل آن مسئله سرمایه اجتماعی است؛ این امر نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی باید مورد توجه قرار بگیرد.

رضا صفری شالی عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی نیز در این نشست گفت: امنیت شاکله اصلی سرمایه اجتماعی است، اگر احساس امنیت نباشد مشارکت و روابط اجتماعی شکل نمی‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه امنیت در سرمایه گذاری ریشه اجتماعی و روانشناختی دارد اما خروجی آن اقتصادی است خاطرنشان کرد: ایجاد و احساس امنیت از ابعاد اصلی سرمایه اجتماعی است.

وی بیان کرد: برنامه‌ها باید فرایند محور باشد چرا که جوامع دائما در حال تغییر و تحول هستند و همین زنگ خطر برای جوامع محسوب می‌شود.

صفری شالی اضافه کرد: براساس تحقیقات صورت گرفته در سال ۱۳۹۷، اعتقاد به نمایندگان مجلس در حد اعتماد به بنگاه‌های املاک بوده است؛ مردم براساس پنداشت‌های خود رفتار می‌کنند هر چند که این نگرش‌ها غلط باشد.

وی ادامه داد: مقایسه اجتماعی در کشور ما گسترش یافته است؛ همین مقایسه‌ها موجب ضعف در روابط مردم و مسئولان می‌شود؛ از نگاه دیگر این مقایسه منجر به کاهش اعتماد نیز شده است.

او با اشاره به اینکه عدالت چند شکل دارد عنوان کرد: در کشور ما دو بعد از عدالت با چالش روبه‌رو است، یکی از مسائل دسترسی به منابع و دیگری نابرابری است.

صفری شالی گفت: در کشور ما و بسیاری از کشورهای دیگر، سرمایه اجتماعی افقی شکل گرفته است؛ یعنی سرمایه‌های اجتماعی که در گذشته مبتنی بر پیوندهای خویشاوندی، سنت و.. بوده و امروزه بر اساس دغدغه‌ها است؛ حاکمیت در این شرایط باید با فرصت‌ها آشتی کند و نهایت بهره را از این فرصت داشته باشد.

در ادامه نشست، علیرضا حدادی جامعه شناس در خصوص الگوهای سنجش محاسباتی سرمایه اجتماعی داده‌ها و اطلاعاتی را ارائه داد.

وی در این نشست رسانه‌های داخلی و تاثیر عملکرد رسانه‌ها بر امیدواری اجتماعی را بررسی کرد و گفت: امید اجتماعی، روابط و تعاملات اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. زمانی که امید اجتماعی کاهش یابد تاثیر زیادی بر تعاملات خواهد داشت که دلیلی بر کاهش سرمایه اجتماعی می‌شود.

سپس دکتر پدرام خاطرنشان کرد: اقدام، تفاهم، شادی، ارتباط، جمع‌گرایی و خلق مثبت از جمله مولفه‌های امید اجتماعی است.

وی با عنوان اینکه رسانه‌ها تاثیر بسیار بالایی بر اعتماد دارند افزود: رسانه‌ها کارکردهای مختلفی دارند که یکی از مهم‌ترین آنها ایجاد، افرایش یا کاهش همبستگی اجتماعی است؛ از دیگر کارکردهای رسانه‌ها انتقال باورها و عقاید و بطور کلی فرهنگ است.

او بیان کرد: آموزش، اطلا‌ع رسانی، آگاهی‌سازی و یکپارچه‌سازی از دیگر کارکردهای رسانه است؛ رسانه کارکرد جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری رل نیز دارد که می‌تواند موجب ایجاد امید اجتماعی شود.

پدرام با عنوان اینکه رسانه‌ها بصورت غیر مستقیم بر امید اجتماعی تاثیر گذار هستند تصریح کرد: رسانه می‌تواند بر ارزیابی از محیط پیرامون، کاهش انزوای اجتماعی و موارد دیگر تاثیر گذار باشد.

وی بیان کرد: رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی خود، بحث آسیب‌های اجتماعی را بزرگ نمایی می‌کنند؛ رسانه باید قدرت انتقادی منصفانه داشته باشد؛ همچنین اطلاع‌رسانی باید با استاندارهای خاص خود منتشر شود.

او گفت: رسانه‌ها باید به مسئولیت اجتماعی خود توجه داشته باشند تا باعث افزایش اعتماد و جلب مشارکت مردم شود، موضع گیری صورت نگیرد و منجر به خشم افراد نشود.

پدرام افزود: براساس نظریه درماندگی آموختگی افراد حاضر تلاش برای مشارکت، بازسازی و... نمی‌کنند که این منفعل شدن افراد در نتیجه نهایی تاثیر گذار است.

وی ادامه داد: سلامت محور شدن رسانه، واقع‌گرایی و واقع‌نمایی رسانه‌ها از جمله راهکارهای ارائه شده است.

او خاطرنشان کرد: امید، اخلاق، آگاهی، معنویت و دین اگر در برنامه‌ها و سیاست‌ها مورد توجه قرار بگیرد در انتقال مفاهیم بسیار موثر است.

وی گفت: در کیفیت سرمایه اجتماعی تغییری ایجاد نشده، اما عمق، شدت و سرعت فضای سایبری را شاهد بودیم.

همچنین کریمی در این نشست افزود: نقش عوامل خارجی بر سرمایه اجتماعی باید مورد توجه قرار بگیرد. در این میان عوامل غیر اجتماعی نیز بر سرمایه اجتماعی تاثیر گذار است.

وی با عنوان اینکه مسئله سرمایه اجتماعی صرفا در حوزه اجتماعی نیست ادامه داد: مسئولیت هر نهاد باید مشخص شود تا بدانیم هر یک از وزارت خانه‌ها در بحث سرمایه اجتماعی چه جایگاهی دارند.