برطرف‌سازی ضعف منبع درسی، از دغدغه‌های پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات/ کلاس سودمند نیازمند پشتیبانی علمی و پژوهشی است

عطنا - دانشگاه علامه طباطبائی با برگزاری یک نشست، به معرفی دستاورهای پژوهشی پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات در یک سال گذشته پرداخت. در این جلسه مهدی مهدوی زاهد عضو هیئت علمی گروه حقوق نهادها و شهروندان دانشگاه علامه طباطبائی و پژوهشگر حوزه مطالعات میان رشته‌ای در حقوق پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات، به بررسی دو کتاب «جامعه شناسی حقوق عمومی» و «روش شناسی آموزش و مطالعات میان رشته‌ای در حقوق» که در سال گذشته تالیف شد پرداخت.

حوزه آموزش و پژوهش مکمل یکدیگرند

وی ابتدا به انگاره غیر دقیقی که راجع به اعضای هیئت علمی پژوهشکده وجود دارد پرداخت و گفت: در حال حاضر تصور اشتباهی راجع به اعضای هیئت علمی پژوهشی وجود دارد که این گروه ارتباطی با حوزه تدریس و آموزش ندارند. این در حالی است که یک کلاس سودمند نیازمند پشتیبانی علمی و پژوهشی است که اغلب اساتیدی که در حوزه پژوهش فعالیت دارند، نگاه دقیق‌تر و رویکرهای تازه‌تر در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند. به طور کلی یک در هم تنیدگی میان حوزه آموزشی و حوزه پژوهشی وجود دارد.

مهدوی زاهد اظهار کرد: کتاب «جامعه شناسی حقوق عمومی» به نوعی برخواسته از رساله دکتری بنده است. این کتاب توضیح می‌دهد که قبل و بعد از حقوق مسائلی وجود دارد و زمینه اجتماعی باعث شکل‌گیری، اصلاح یا بازنگری قواعد حقوقی می‌شود؛ بنابراین حقوق یک پیش زمینه اجتماعی دارد که با قانون‌گزاری پایان نمی‌یابد و زمانی که یک قاعده تبدیل به قانون می‌شود، در جامعه آثار و پیامدهای مثبت و منفی دارد. همچنین «جامعه شناسی حقوق عمومی» به طور خاص مبدا شکل‌گیری و آثار و پیامدهای قواعد خانواده را بررسی کرده است.

وی همچنین در مورد کتاب «روش شناسی آموزش و مطالعات میان رشته‌ای در حقوق» تاکید کرد: یکی از دغدغه‌های بنده در مقطع ارشد، بررسی کاستی‌ها و اشکالات آموزش در حوزه حقوق بود؛ بنابراین این دغدغه را با سفرهای متعدد و مطالعه مقالات گوناگون پیگیری کردم که منجر به تلنگرهای ذهنی شد. این تحقیقات بررسی‌های جدیدی را رقم زد که در قالب این کتاب، تفاوت معنادار و اساسی کیفیت و کمیت آموزش در دانشگاه‌های صاحب نام جهان و آموزش در کشور را توضیح می‌دهد.

تالیف واژه نامه‌ای به سبک استنادی در حوزه علوم سیاسی

سید محمدعلی تقوی، دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی و پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی اسلام و غرب نیز در این نشست به معرفی کتاب خود پرداخت. وی بیان کرد: از دورانی که در فضای آکادمیک مشغول به تدریس شدم، یکی از درس‌های تدریسی بنده زبان تخصصی رشته علوم سیاسی بود و طبیعتا به واژه‌ نامه‌ها و فرهنگ‌های دو زبانه‌ای که در حوزه علوم سیاسی تالیف شده بودند علاقه‌مند بودم.

تقوی تصریح کرد: بسیاری از کتاب‌های مختلفی که ترجمه می‌شوند در قسمت پاورقی یا یه طور مستقل دارای واژه‌هایی هستند که بنده به صورت تفننی شروع به گردآوری واژه‌های علوم سیاسی و معنای آن‌ها در این کتاب‌ها کردم. همچنین در طول سال‌های تدریس خود با عنوان واژه نامه استنادی آشنا شدم. واژه نامه استنادی معادل‌هایی که دیگران انتخاب کرده‌اند را گردآوری می‌کند و مبتنی بر ادبیات پژوهشگر یا مترجم حوزه‌های مختلف است؛ بنابراین گردآوری این دست از واژه‌ها را به صورت جدی دنبال کردم و محصول آن دو کتاب «واژه نامه استنادی انگلیسی به فارسی و فارسی به انگلیسی علوم سیاسی و روابط بین الملل» حوزه علوم سیاسی شد. در این واژه نامه دست خواننده در انتخاب معادل معنایی باز است و به صورت مستند منبع گردآوری واژه‌ها و معانی آن مشخص شده است. این سبک از پژوهش در برخی حوزه ها وجود داشت و علوم سیاسی از آن بی بهره بود که بنده سعی کردم جای خالی آن را پر کنم.

نقش اساسی کشورهای همسایه نادیده گرفته می‌شود

در این نشست همچنین حمید حکیم، استادیار گروه روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی و عضو بنیاد ملی نخبگان، به معرفی فعالیت‌ها و دستاورهای علمی خود در یک سال گذشته پرداخت. وی بیان کرد: حوزه‌های مورد بررسی و پژوهشی بنده به طور خاص ژئوپلتیک و اوراسیای مرکزی است که در این راستا دو اثر «افغانستان: حکومت پس از طالبان، امنیت و سیاست آمریکا» و «قفقاز» را تالیف کرده‌ام.

حکیم در راستای کتاب ترجمه شده «افغانستان: حکومت پس از طالبان، امنیت و سیاست آمریکا» تصریح کرد: برای هر کشوری در نقشه جغرافیایی، کشورهای همسایه می‌توانند نقش اساسی ایفا کنند و یکی از این کشورهای مهم برای ایران نیز افغانستان است که مانند برخی مناطق پیرامونی، با آن اشتراکات فرهنگی و تاریخی فراوانی دارد و می‌تواند در عرصه سیاسی و اقتصادی برای ما مهم باشد اما علی رغم این اهمیت شاهد کم توجهی نسبت به این همسایه هستیم.

وی افزود: پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات، قطب تعامل با کشور افغانستان است و بنابراین اهمیت این منطقه مورد پژوهش قرار گرفت و نهایتا توسط انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی به چاپ رسید. این کتاب مبتنی بر تاریخ سیاسی کشور افغانستان است و وضعیت سیاسی افغانستان طی دو دهه اخیر را مورد بررسی قرار می‌دهد و به نقش بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در افغانستان می‌پردازد.

حکیم در ارتباط با کتاب دیگر خود با عنوان «تاریخ سیاسی و روابط بین الملل در قفقاز» توضیح داد: این کتاب در مورد منطقه آسیای مرکزی و قفقاز است که باز هم علی رغم اهمیت این منطقه، مانند افغانستان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و آثار چندانی در این حوزه وجود ندارد. بر این اساس تصمیم گرفتم این کتاب را که ماحصل سال‌ها پژوهش است تالیف و همچنین ضعف منبع در این حوزه را نیز برطرف کنم. این کتاب مشتمل بر چند بخش اصلی چون تاریخ سیاسی منطقه آسیای مرکزی است که نگاه درون منطقه‌ای به تاریخ سیاسی قفقاز دارد. همچنین در فصل دیگر به حکومت و سیاست در دوران معاصر منطقه قفقاز پرداخته شده و نهایتا روایط بین الملل در سه سطح محلی، منطقه‌ای و جهانی بررسی شده است و به سیاست‌ها و نقش بازیگران می‌پردازد.

دنیای ذهنی انقلابیون، دغدغه یک مولف

رز فضلی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی نیز در این جلسه به بررسی ابعاد کتاب تالیفی خود پرداخت. وی نقش اصلی خود در این پژوهشکده را مشخصا مسائل مربوط به افغانستان مطرح کرد و اشاره کرد که در دو سال گذشته مجموعه مقالاتی در راستای توسعه ایران و افغانستان منتشر شده و به فعالیت‌های پژوهشی و برگزاری کارگاه و نشست‌ پرداخته‌ شده است.

فضلی به بررسی کتابی که در سال گذشته تحت عنوان «روانشناسی سوژه انقلابی» تالیف کرده است پرداخت و گفت: دغدغه بنده در این کتاب انقلابیون انقلاب سال 57 بود چرا که در انقلاب‌ها، رویدادها و شخصیت‌های برجسته مورد بررسی قرار می‌گیرد و طیفی که نادیده گرفته می‌شوند، جمعیت انبوهی است که در خیابان‌ها حضور دارند. بررسی افکار این افراد و این مسئله که چطور دنیای ذهنی آن‌ها با عرصه عمومی نسبت برقرار می‌کند در بازه زمانی انقلاب سال 57 برای بنده برجسته شد و در قالب این کتاب تالیف شد. این کتاب در دو سطح افکار انقلابیون را بررسی می‌کند؛ در سطح اول با برخی انقلابیون راست و چپ مصاحبه شده است که نسبت داده‌های خام آن‌ را در فضای نمادین انقلاب 57 از رهگذر سینما، سخنرانی و ... بررسی کرده‌ام. همچنین این کتاب سعی می‌کند برشی از حیات ذهنی انقلابیون نه چندان مشهور انقلاب 57 را نشان دهد و نسبت این حیات ذهنی با عرصه عمومی را تحلیل می‌کند.

اخلاق و سیاست، از منظر اندیشمندان مسلمان ایران و غرب

علی عابدی رنانی، استادیار علوم سیاسی پژوهشکده فرهنگ وارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی نیز به معرفی کتاب خود پرداخت و گفت: کتاب «اخلاق و سیاست» منبعی برای درس اخلاق و سیاست رشته علوم سیاسی محسوب می‌شود که طبق سرفصل‌های جدید شورای تحول در علوم انسانی طراحی شده است. این کتاب در سال 1401 به چاپ رسید و از سوی سازمان سمت به عنوان منبع درسی شایسته تقدیر در حوزه علوم سیاسی انتخاب شد.

وی ابعاد این کتاب را مورد بررسی قرار داد و گفت: مسئله اصلی این کتاب استخراج هنجارها و رویکردهای اخلاقی از منظر اندیشمندان اسلامی و غربی است که باید بر کنش سیاسی زمامداران حاکم باشد تا حکمرانی خوب محقق شود. هیچ اندیشمند سیاسی نیست که منکر اهمیت رعایت اخلاق سیاسی باشد؛ حتی اندیشمند چون ماکیاولی نیز به رعایت ظاهری اخلاق توصیه می کند. این امر به خاطر نقش کارکردی اخلاق در حفظ قدرت و نظام سیاسی است.

عابدی رنانی در پایان تاکید کرد: آنچه در این کتاب اهمیت دارد این است که مبانی مختلفی که اخلاق سیاسی بر آن استوار است شناسایی شود. همچنین به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا اهمیت اخلاق سیاسی فقط به خاطر نقش کارکردی آن در حفظ قدرت است یا اصولا اخلاق سیاسی به خاطر نقشی که در سعادت انسان دارد معنی می‌یابد؟ دیدگاه‌های مختلفی در این باره مطرح است که امیدوارم خواننده با مطالعه کتاب حاضر آگاهی اجمالی در خصوص آن‌ها کسب کند. همچنین این کتاب با رویکرد تطبیقی و مقایسه ای موضوع «اخلاق و سیاست» را از منظر اندیشمندان مسلمان، ایرانی و غربی بررسی کرده است. 

گزارش از عطیه ذاکری