واقعیت‌های روابط ایران با چین/ سفر رئیس‌جمهور به پکن چقدر ثمربخش بود؟

عطنا - مصطفی پاکدل مجد، کارشناس مسائل چین با بیان اینکه برای رسیدن به درکی درست از روابط با چین دو مانع وجود دارد، گفت: ما سعی می‌کنیم خود و چین را از بستر پویایی‌ها و تحولات منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی خارج کنیم و فارغ از این بستر و به نحوی ایزوله به تحلیل این روابط بپردازیم.

وی ادامه داد: این موضوع در نهایت ما را به یک تقلیل‌گرایی سوق می‌دهد که نتیجه آن زمانی معلوم می‌شود که وقتی شی جین پینگ به ریاض سفر می‌کند و آن بیانیه مشترک با شورای همکاری خلیج‌فارس را به امضا می‌رساند و از روایت برخی از کشورهای عرب نسبت به حاکمیت بر جزایر سه‌گانه خلیج‌فارس حمایت به عمل می‌آورد برخی از نخبگان سیاسی داخلی از چرایی اتخاذ چنین رویکردی توسط چین دچار شوک می‌شوند.

پاکدل با اشاره به اینکه نگاه ما به مسئله رقابت چین با آمریکا یک نگاه جنگ سردی است، افزود: این موضوع باعث شده تا ما در تبیین و تحلیل رقابت آمریکا و چین یک سردرگمی را تجربه کنیم، ما برخی از مؤلفه‌های رقابت امروزی بین آمریکا و چین را درک نمی‌کنیم چون استانداردهایی که از رقابت دو ابرقدرت در ذهن داریم، هنوز هم استاندارهای جنگ سردی است.

وی اظهار کرد: شاید بیشترین حجم از مبادلات تجاری و اقتصادی بین آمریکا و شوروی حتی در دوره تنش‌زدایی هم به یک‌دهم درصد کل حجم تجارت خارجی آمریکا نرسید، این در حالی است که در سال گذشته نزدیک به 600 میلیارد دلار آمریکا و چین با یکدیگر تجارت دوجانبه داشتند.

این کارشناس مسائل چین در ادامه عنوان کرد: بیش از 15 درصد از حجم تجارت خارجی آمریکا متعلق به تجارت این کشور با چین است و این درهم تنیدگی اقتصادی بین آمریکا و چین الگوی رقابت ابرقدرت‌ها را به شدت تغییر داده است.

پاکدل با بیان اینکه بازیگران میان رده و قدرت‌های منطقه‌ای هم به تناسب این تغییرات در سرشت رقابت بین چین و آمریکا رویکرد خود در تعامل با این ابرقدرت‌ها را تغییر داده‌اند، گفت: تمایز بین قطبیت‌های موجود در نظام بین‌الملل بسیار دشوار است و تمسک و تعلق صددرصدی به یکی از این قطب‌ها در ازای تیرگی روابط با سایرین می‌تواند خیلی هزینه‌مند باشد.

وی با اشاره به اینکه کشورهایی مانند عربستان سعودی به عنوان یک قدرت میان رده، راهبردی را تحت عنوان تعهد به همه در پیش گرفته است، تصریح کرد: در یک سال اخیر که جنگ اوکراین مطرح بود در گفتگوهای سیاسی بین‌المللی شاهد بودیم که عربستان سعودی هم گام با منافع روسیه تلاش می‌کند تا تولید نفت خام اوپک کاهش پیدا کند، موضوعی که از جانب ایالات‌متحده واکنش منفی را برمی‌انگیزد خصوصاً در شرایطی که کشورهای غربی نسبت به قیمت انرژی در بازار جهانی نگرانی‌های خاص خود را داشتند.

این کارشناس مسائل چین ادامه داد: از طرفی عربستان سعودی با دعوت از شین جین پینگ به ریاض، میلیاردها دلار معاهدات و تفاهم‌نامه‌های تجاری و اقتصادی در حوزه‌های مختلف انرژی، صنعت، ترانزیت و زیرساخت به امضا می‌رساند، حتی بنا بر برخی از اظهارات تحلیلگران این نکته مطرح شد که مقامات چینی برای پرداخت یوآن به جای دلار در مراودات بانکی مرتب با خرید نفت از عربستان اعلام آمادگی کردند.

پاکدل با بیان اینکه عربستان سعودی در تنوع‌بخشی به روابط خارجی و مناسبات سیاسی، اقتصادی و تجاری خود با جهان خارجی مصمم است و تأکید دارد، گفت: متأسفانه از این جهت ما دچار بحران هستیم و گزینه‌های روی میز برای ایران نسبتاً محدود است. تحریم‌ها تبدیل به یک مانع کلیدی شده تا ما نتوانیم از ظرفیت‌های خود در توسعه مناسبات با چین به صورت حداکثری بهره ببریم.

وی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران از معدود کشورهای منطقه است که از نظر مواضع و جهان‌بینی سیاسی قرابت بسیار قابل‌توجهی با مواضع جمهوری خلق چین دارد، افزود: با این حال اما این همگرایی سیاسی تاکنون نتوانسته ظرفیت را برای توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری فراهم کند و تحریم یکی از دلایل اصلی آن است، تحریم باعث شده شرکت‌ها و کمپانی‌های چینی نسبت به تعامل با طرف ایرانی محافظه‌کار بشوند.

این کارشناس مسائل چین بیان کرد: موضوع بعدی که چالش‌برانگیز است بحث عدم قطعیتی است که ما در مناسبات بین‌المللی شاهد هستیم به عبارتی پیش‌بینی‌ناپذیری آینده مناسبات ایران با غرب در چهارچوب برجام، موضوعی است که تبدیل به یک چالش شده است.

وی در ادامه اظهار کرد: معلوم نیست که آیا بعد از احیای برجام، ایران همچنان نگاه به شرق را به عنوان محوریت اساسی روابط خود در نظر خواهد گرفت یا نزدیکی به کشورهای اروپایی را بار دیگر در اولویت قرار می‌دهد، این سؤالات باعث شده تا یک عدم قطعیتی در نگرش نخبگان سیاسی چین به ایران به وجود بیاید.

پاکدل در پاسخ به این سؤال که آیا سفر رئیس‌جمهوری به چین پرثمر و موفق بود، گفت: هر سفری باید دوره خود را بگذراند تا مشخص شود که آیا واقعاً توافقاتی که در این سفر سه‌روزه منعقد شد در حیطه عمل هم برای دو کشور سودآور است یا خیر، اما به طور کلی با توجه به اینکه نزدیک به دو سال از امضای توافق جامع 25 ساله بین وزرای خارجه ایران و چین می‌گذرد ما نتوانستیم مفاد این توافق را به عنوان زیرساخت مناسبات راهبردی دو کشور به حیطه عمل برسانیم.

وی ادامه داد: این موضوع درحالی است که کشوری مانند عربستان سعودی که آن‌هم به عنوان شریک جامع استراتژیک چین در کنار ایران قلمداد می‌شود بدون توافق 25 ساله و توافق‌های مشابه امروزه موفق شده تا بیش از 80 میلیارد دلار تجارت دوجانبه با چین را تجربه کند، رقمی که قطعاً ما در میان‌مدت هم به آن نمی‌توانیم برسیم.

این کارشناس مسائل چین با اشاره به اینکه نگرش عربستان سعودی به روابط ایران با چین در چهارچوب بازی حاصل جمع صفر طبقه‌بندی می‌شود، افزود: عربستان سعودی تمایل دارد تا جای ممکن ایران از شبکه اقتصادی منطقه‌ای حذف بشود و جایگاه آن در زنجیره تأمین و ارزش منطقه‌ای تنزل پیدا کند، نمودی از این تلاش‌ها را در اجلاس بغداد 2 در اردن شاهد بودیم.

پاکدل عنوان کرد: در این اجلاس عربستان سعودی صراحتاً از تلاش‌های خود برای اتصال شبکه برق ملی عربستان به شبکه برق ملی عراق پرده برداشت تا بتواند همین وابستگی اقتصادی ناچیزی که بین ایران و برخی از کشورهای منطقه همچنان وجود دارد را به حداقل برساند.