محمدرضا دماوندی: در قفقاز طرح و برنامه بلند مدت نداشتیم / گرفتار نفوذ، بی اطلاعی و وابستگی هستیم

عطنا - همایش پویایی‌های محیط امنیتی جمهوری آذربایجان چهارشنبه 5 بهمن ماه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
 
در این همایش محمدرضا دماوندی با بررسی سیر شکل گیری روابط ایران و ترکیه با باکو گفت:«باتوجه به رفتارها،سخنان وموضع گیری ها به این نتیجه میرسیم که؛استنباط مقامات جمهوری اسلامی ایران از مستقل شدن آذربایجان این بود که این کشور به علت شیعه بودن کاملا در اختیار و دامان ایران قرار میگیرد که این رفتار یا ناشی از بی اطلاعی نسبت به تاریخ است و یا باید اسم آن را نفوذ و وابستگی گذاشت.»
 
دماوندی بعد از بیان اظهارات و موضع گیری های برخی مقامات وقت در ایران ادامه داد:« در سال ۱۹۱۷ دولت وقت ایران متوجه می شود که نام بردن از آذربایجان برای جغرافیای شمال ارس یک توطئه است و در مقابل آن موضع گیری می کند. قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کودتای سه روزه کمونیست ها اتفاق افتاد و کمونیست ها شکست خوردند. این زمانی است که فروپاشی تقریبا محقق شده بود و همه دنیا متوجه شدند که شوروی از بین خواهد رفت. بنابراین؛ همه به سمت ارتباط گرفتن با جمهوری های این کشور از جمله آذربایجان می روند.»
 
او افزود:« در این زمان ، کماکان هدف سیاست خارجه ما ارتباط گرفتن با مسکو و شوروی است. وقتی کودتای سه روزه شکست می خورد، آقای ولایتی در دیدار با سفیر شوروی ‌در تهران، از شکست کمونیست ها اظهار خوشبختی می کند و اعلام می کند که؛ مواضع جمهوری اسلامی ایران تداوم روابط با اتحاد جماهیر شوروی است. یعنی چیزی به نام جمهوری های جدید استقلال یافته هنوز در ذهن مقامات ما شکل نگرفته است.»
 
دماوندی در رابطه با استقلال آذربایجان توضیح داد:« در آبان ۱۳۷۰ باکو اعلام  می کند که رفراندوم برگزار کرده و مستقل شده است و خواهان اعلام و پذیرش استقلال خود در جهان است. ظرف مدت یک هفته بعد از این اعلام، ترکیه اولین کشوری است که استقلال آذربایجان را در ۱۸ آبان ۱۳۷۰؛ تقریبا دو ماه قبل از فروپاشی اعلام می کند. اما جمهوری اسلامی ایران تا ۴ دی ؛ یعنی وقتی که گورباچف فروپاشی جماهیر شوروی را اعلام می کند، دست نگه می دارد و سپس در  بیانیه ای استقلال ۱۱ کشور را می پذیرد که یکی از آنها آذربایجان است. ایران بسیار ساده انگارانه با مسائل برخورد کرده است.»
 
او ادامه داد:« زمانی که استقلال اتفاق افتاد، ایران  صرفا ترجمه های قرآن مجید و تعدادی مبلغ به آذربایجان اعزام کرد. در صورتی که اولین کار ترکیه ؛ انتصاب مشاور اقتصادی برای رئیس جمهور آذربایجان، اجاره بزرگترین هتل باکو به منظور برقراری ارتباط میان تجار ترکیه با آذربایجان و راه اندازی کارخانه تولیدات مشترک با آذربایجان است. بنابراین؛ ترکیه به سمت پاسخگویی به نیازهای روزمره مردم رفته و ایران صرفا به سمت توجه به مسائل معنوی آن هم به شکلی ساده می رود و طبق این رفتارها می توان به دو نتیجه رسید که؛ این سیاست ها یا یک انتخاب آگاهانه  و یا یک واکنش منفعلانه بوده است.در صورت انتخاب آگاهانه، تحلیل روز اول و جمع بندی اشتباه بوده و به خطا رفتیم و اگر واکنش منفعلانه بوده است؛ طرح و برنامه بلند مدت نداشتیم و نسبت به هر اتفاقی واکنشی مناسبت نشان ندادیم.»
 
دماوندی به بیان برخی مواضع و نظرات در این باره به نقل از روزنامه های سال های 1370 و 1371  پرداخت که برخی  به این شرح است: «معاون یلتسین ازعجله ترکیه برای ارتباط با آذربایجان انتقاد کرد و ادعا کرد ترکیه سونیت دارد ، معاون اول رئیس جمهور؛حسن حبیبی، اقدامات ترکیه را کاری  بیهوده و غلط خواند و به مبارزه آنها با اسلام خواهی اشاره کرد، واعظی معاون وزارت امور خارجه به رقابت ترکیه با ایران برای دستیابی به قره باغ اشاره کرد و اعلام کرد که از نظر ایران چیزی برای رقابت وجود ندارد و شیرین هانتر یادداشتی برای مجله ای می نویسد و می گوید: ایده آل غرب آن است که جمهوری های مسلمان الگوی دموکراسی های غربی مانند ترکیه را که کشوری مسلمان است و با اسرائیل رابطه دارد بپذیرد، در غیر این صورت غرب نظام حکومتی کشورهای میانه رو عرب را ترجیح می دهد.»
 
دماوندی افزود:« در عین حال برخی روزنامه نگاران متوجه عمق تحولات شده بودند. از جمله گزارشی توسط روزنامه کیهان در مهر سال ۱۳۷۰ از قفقاز ارائه شد و محتوا اینگونه بود که جمهوری اسلامی ایران علی رغم فعالیت های قابل ملاحظه،  یک توجه کارساز را در خصوص جمهوری های مسلمان به خرج نداده است. این هشدار ها همان موقع هم داده شد و کسی گوش نکرد همانطور که الان کسی توجه نمی کند و با وجود گذشت سال ها رفتار مقامات ما تغییری نکرده است.»
 
وی در پایان به مشکل ارتباط با آذربایجان پرداخت و با ذکر مثالی گفت:« در اخبارما به موضوع گمرک آستارا اشاره می شود و به کامیون هایی که دوماه در صف انتظار برای ورود به خاک جمهوری آذربایجان هستند و گزارش هایی مبنی بر این که تمام مشکل از سمت ما است، در رسانه ها پخش شده و گمرک جمهوری اسلامی ایران را مقصر می دانند. اما به اشکالات ایجاد شده از سوی جمهوری آذربایجان و تعمد آنها برای جلوگیری از تردد کامیون های ما اشاره نمی شود و این ما هستیم که این گزارشات را بیان می کنیم و مشکلات ایجاد شده از سوی آنها را با این توجیه نادیده میگیریم؛ که اگر ما با دولت آذربایجان برخورد کنیم شیعیان در آذربایجان دچار محدودیت می شوند. در صورتی که آنها در تمام این سالها در فشار بودند و چرا ما نباید منافع خود را تعقیب کنیم. آیا باید از منافع خود بخاطر یک توهم گذر کنیم؟»