انگیزه‌ها و پیامدهای توافق گازی روسیه و جمهوری آذربایجان

عطنا - دکتر عفیفه عابدی کارشناس مسائل اوراسیا با اشاره به توافق گازپروم و شرکت سوکار جمهوری آذربایجان برای انتقال یک میلیارد مترمکعب گاز روسیه به جمهوری آذربایجان از 15نوامبر تا مارس 2023، تصریح کرد: از گذشته موضوع استفاده روسیه از جمهوری آذربایجان برای سوآپ گاز و همکاری این دو کشور وجود داشته است، اما این توافق جدید، همزمان با در جریان بودن جنگ اوکراین و تشدید تنش‌ها میان روسیه و غرب، معنای دیگری دارد و به نظر می‌رسد صدور گاز روسیه به جمهوری آذربایجان براساس توافقی پشت پرده انجام شده و یا مبتنی بر توافق ضمنی سه جانبه میان اروپا، جمهوری آذربایجان و روسیه بوده است.

وی ادامه داد: بعد از حمله روسیه به اوکراین، اروپا برای خرید گاز از جمهوری آذربایجان با این کشور به توافقی رسید و اعلام شده بود این صادرات تا دو برابر افزایش خواهد یافت. ضمن اینکه اروپا برای تنبیه روسیه، راهبردهای متنوعی برای تامین انرژی خود درنظر می‌گرفت، با این حال از همان ابتدا به نظر می‌رسید کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه به سادگی و درکوتاه مدت حاصل نخواهد شد. در واقع بر اساس شواهد اخیر می‌توان گفت اروپا برای کاهش هزینه‌ها و پیامدهای سیاسی و اقتصادی تصمیمات خود، تدابیر مختلفی را اتخاذ کرده و یکی از آن‌ها واردات غیرمستقیم انرژی از روسیه است.

تلاش آمریکا برای کاهش تنش‌ها با روسیه در فصول سرد

عابدی با اشاره به اخبار منتشر شده در رابطه با مذاکرات پشت پرده با آمریکا درخصوص جنگ اوکراین و همچنین ترغیب کی‌یف به آغاز گفتگو با روسیه، اضافه کرد: در کوتاه مدت آمریکا تلاش می‌کند خصوصا در فصول سرد، سطح تنش‌ها با روسیه و بحران اوکراین را کنترل کند تا پیامدهای اقتصادی و سیاسی آن برای اروپای غربی افزایش پیدا نکند.

وی به ناگزیری غرب برای دورزدن تحریم‌های روسیه و همچنین هزینه‌های کلانی که اروپا برای مقابله با بحران انرژی متحمل شده است اشاره کرد و گفت: برخی گزارش رسانه‌های غربی از آمار رهیابی نفتکشها حکایت از این دارد که انگلیس نیز در ماه‌های گذشته تحریمهای نفتی روسیه را دورزده و بر اساس اخبار از ماه فوریه تاکنون حداقل 39 محموله نفت روسیه را خریداری کرده است. گرچه این محموله‌ها به عنوان واردات از سایر کشورها و با انتقال کشتی به کشتی ثبت شده‌اند، اما این گزارشها توانسته‌اند ده‌ها محموله نفت روسیه را که از ماه مارس به بنادر انگلیس وارد شده‌اند و مبداء آن‌ها آلمان، لهستان، هلند، فرانسه و دیگر کشورها ثبت شده، ردیابی کنند.

این کارشناس مسائل روسیه ادامه داد: مسکو نیز تلاش می‌کند از فرصتی که ایجاد شده بهره برداری لازم را داشته باشد و با توجه به تحریمهایی که علیه روسیه وجود دارد بیشترین سود را در کوتاه مدت، کسب کند و موقعیت خود را بهبود ببخشد تا برای تحولاتی که بعد از فصول سرد غیرقابل پیش بینی است تجدید قوا کند.
 
تلاش‌های اروپا برای کاهش پیامدهای تحریم‌های روسیه

این پژوهشگر پژوهشکده مجمع تشخیص با بیان اینکه از ماه مارس تاکنون حدود 267 مورد انتقال کشتی به کشتی نفت روسیه در سراسر جهان صورت گرفته است، خاطرنشان کرد: با اینکه انگلیس قرار است از پنجم دسامبر تحریم نفت روسیه را آغاز کند، اما به نظر می‌رسد با روش انتقال کشتی به کشتی این خرید نفت ادامه خواهد داشت.

عابدی ضمن یادآوری اینکه روسیه و غرب به لحاظ راهبردی در تعارض منافع کامل قراردارند، همکاری و توافق آن‌ها در کوتاه مدت را به صورت تاکتیکی عنوان کرد و گفت: اروپا تلاش می‌کند پیامدهای سیاسی و اقتصادی جنگ اوکراین را کنترل کند و روسیه نیز به دنبال این است که با کنترل پیامدها، حداکثر بهره برداری را از فرصت‌های جدید داشته باشد تا بتواند ضمن کنترل سطح تنش‌ها، منافع اقتصادی که به طور سنتی با غرب داشته و موقعیت بین‌المللی خود را حفظ کند و ارتقا دهد.

وی با اشاره به تلاش‌های جمهوری آذربایجان برای افزایش انتقال گاز به اروپا پس از جنگ اوکراین و ایفای نقش فعالانه برای کمک به اروپا در مسیر استقلال انرژی از روسیه، اضافه کرد: وقتی اروپا تصمیم گرفت سطح معاملات گازی خود با روسیه را کاهش دهد، بهترین سناریو کاهش 50درصدی واردات گاز از روسیه تا 5 سال آینده بود. روسیه از طریق خطوط متنوعی گاز به اروپا صادر می‌کرد و جایگزینی این منبع عظیم برای اروپا ساده نبود. مسیرهای انتقال گاز جمهوری آذربایجان به اروپا، به اندازه مسیرهای انتقال گاز روسیه متنوع نبود و در کوتاه مدت نیز باکو به سادگی قادر به جایگزینی با روسیه نیست.

این کارشناس مسائل روسیه افزود: با اینکه جمهوری آذربایجان ظرفیت نسبی رقابت با روسیه را دارد و از طریق روابطش با غرب و ناتو، ممکن است بتواند منافع روسیه در قفقاز جنوبی را تحت تاثیر قرار دهد، اما آن‌ها ملاحظات سیاسی و امنیتی با یکدیگر دارند و مسکو نیز تلاش می‌کند از طریق ابتکارات جدید، روابط خودرا با باکو مدیریت کند و مشکلات منطقه‌ای و بین‌المللی تازه‌ای بر مسائل پیشین نیفزاید. یکی از این راه‌ها استفاده از ظرفیت جمهوری آذربایجان برای تداوم صادرات گاز به اروپا است.

عابدی با بیان اینکه انتقال گاز روسیه به جمهوری آذربایجان گامی برای کنترل سطح تنش از سوی همه طرف‌ها است و هم پوشانی منافع تاکتیکی را دربر می‌گیرد، گفت: اروپایی‌ها تلاش دارند از مکانیسم‌ها و روش‌های مختلفی استفاده کنند تا در معامله گازی با روسیه در موضع ضعف قرارنگیرند.

به گفته این تحلیلگر مسائل روسیه، به نظر می‌رسد عملیات خرابکارانه‌ای که علیه خطوط انتقال انرژی روسیه به اروپا رخ داد، تلاشی در این راستا بود که روسیه را در موضع ضعف قرار دهد و تمایل مسکو را برای ابتکار و توافق دیگری با اروپا افزایش دهد و مسکو امتیازاتی در میز مذاکره واگذارکند. روسیه نیز از فرصت‌ها استفاده می‌کند، همانطور که با استقبال از مرکزیت انرژی بودن ترکیه این پیام را به اروپا و آمریکا داد که می‌توانند از طریق دیگری، همچنان رابطه اقتصادی با یکدیگر را حفظ کنند.