بازندگان سیاسی‌ کردن بازار نفت چه کسانی هستند؟

عطنا - کارشناس ارشد اقتصاد انرژی، کشمکش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و آمریکا را فراتر از نواوپک دانست و با اعلام وضع خطرناک صنعت نفت در عرصه سرمایه‌گذاری می‌گوید: سال‌هاست که دو عضو مهم تولیدکننده نفت اوپک یعنی ایران و ونزوئلا تحت تحریم قرار گرفته‌اند. حالا روسیه هم تحریم شده است. سیاسی کردن نفت و استفاده از آن برای اعمال فشار به کشورهای تولیدکننده نفت جهان مصرف‌کنندگان نفت و انرژی را در همه دنیا زیر فشار قرار داده است.

تصمیم اوپک همچنان در سرتیتر اخبار

کمتر از یک ماه به سی‌وچهارمین نشست وزارتی اوپک و متحدانش موسوم به اوپک‌پلاس باقی مانده است و جهان باز هم در انتظار تصمیم این ائتلاف. تصمیم اوپک‌پلاس در نشست‌ اخیر اگرچه صدای آمریکا را درآورده است، اما تقریباً همه تولیدکنندگان این ائتلاف در برابر انتقاد دولت آمریکا مبنی بر کوته‌بینی این گروه در کاهش عرضه، به‌سرعت واکنش نشان داده و اعلام کردند این اقدامی پیشگیرانه برای واکنش به واقعیت‌های اقتصادی و بازار بوده و هیچ نیت سیاسی نداشته است.

اوپک‌پلاس ماه گذشته تصمیم گرفت هدف تولید را از نوامبر (آبان – آذر) به مقدار ۲ میلیون بشکه در روز کاهش دهد که بزرگ‌ترین کاهش تولید از زمان اعلام کاهش تولید حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز (آوریل ۲۰۲۰) در ابتدای بحران پاندمی کووید ۱۹ به‌شمار می‌رود.

فریدون برکشلی، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی درباره تصمیم سی‌وسومین نشست اوپک‌پلاس که در کمتر از نیم ساعت گرفته شد، می‌گوید: بیش از یک ماه از زمان برگزاری این نشست در وین می‌گذرد، اما بحث و گفت‌وگو درباره آن هنوز در محافل مختلف نفتی و بین‌المللی ادامه دارد. در واقع هنگامی که بیشتر وزیران نفت ۲۳ کشور عضو اوپک‌پلاس در ضرب‌الاجلی دو تا سه روزه برای شرکت در نخستین نشست حضوری پس از آغاز همه‌گیری کرونا در اوایل ۲۰۲۰ به وین دعوت شدند، حدس و گمان‌ها درباره احتمال یک تصمیم مهم قوت گرفت. کارشناسان کشورهای عضو اوپک، چند روز پیش از نشست وزیران نفت اوپک‌پلاس، به این جمع‌بندی رسیده بودند که با توجه به ابهام‌های گسترده و تأثیرگذار بر بازار جهانی نفت، اعضای اوپک‌پلاس لازم است در مورد یک کاهش جدی و حداکثری در سقف تولید، برای سه ماهه آخر ۲۰۲۲ و سه ماه نخست ۲۰۲۳ تصمیم‌گیری کنند.

شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان در حاشیه نشست تغییرات اقلیمی COP۲۷ در شهر ساحلی شرم‌الشیخ مصر به بلومبرگ گفته است: با توجه به ابهام‌های فراوانی که در اقتصاد جهانی مشاهده می‌شود، ائتلاف اوپک‌پلاس در دیدار ماه آینده (چهارم دسامبر)، در سیاست تولید نفت محتاط خواهد ماند. ایده ما، محتاط بودن است. مسئله، مسئول بودن و غافل نماندن از نیازهای بازار است.

امیدی به چین نیست

قیمت نفت پس از تصمیم کاهش ۲ میلیون بشکه‌ای اوپک‌پلاس اگرچه روند معکوس در پیش گرفت، اما توانست در ادامه به نزدیک ۱۰۰ دلار برسد، با این‌ حال پیش‌بینی قیمت نفت برای ادامه سال ۲۰۲۲، همچنین سال ۲۰۲۳ کاری دشوار به نظر می‌رسد.

فریدون برکشلی درباره ارزیابی‌اش از قیمت نفت با تأکید بر این نکته که تصمیم اوپک مبنی بر کاهش ۲ میلیون بشکه در روز از اول نوامبر ۲۰۲۲ منطقی و بر پایه مطالعات کارشناسی انجام گرفت، توضیح می‌دهد: بازار جهانی نفت، دستخوش تحولات مهم و کم‌سابقه‌ای شده است. در واقع شرایط امروز و عوامل غیرقابل‌پیش‌بینی بازار، از شرایط سال ۱۹۷۳ و جنگ اعراب و اسرائیل هم بغرنج‌تر است. یک مصرف‌کننده عمده و اصلی نفت یعنی چین، شرایط اقتصادی پر ابهامی را تجربه می‌کند. سیاست کووید – صفر چین، رشد اقتصادی چین را که در کمتر از یک دهه پیش دو رقمی بود، حالا به اعشار کشانده و در نتیجه تولیدکنندگان نفت، امید چندانی به بازگشت جدی چین به بازار جهانی نفت ندارند. همین حالا هم چین بخش عمده‌ای از خریدهای نفت را برای پالایش و صادرات دوباره به دیگر کشورها، انجام می‌دهد. در سوی دیگر ابهام در عرضه جهانی نفت روسیه هم وجود دارد.

وی ادامه می‌دهد: البته عوامل و پارامترهای فراساختاری هم به‌شدت در جریان است. گران شدن کم‌سابقه دلار، رشد نرخ تورم در نیم‌کره غربی و نگرانی جدی نسبت به شرایط متزلزل بازارهای مالی هم پیش‌بینی قیمت نفت را دشوارتر از همیشه کرده است. احتمال ریزش قیمت به کریدور زیر ۷۰ دلار برای هر بشکه وجود دارد. البته به اعتقاد بنده، اوپک لازم است هنوز از سقف تولید مصوب پنجم اکتبر کم کند. ریسک ریزش قیمت بالاست. چنانچه اوپک‌پلاس، فارغ از شرایط سیاسی و فشارهای آمریکا، استوار عمل کند، قیمت برای باقی‌مانده ۲۰۲۲ و سه ماه نخست ۲۰۲۳ در محدوده ۸۰ تا ۹۰ دلار دوام خواهد آورد.

اوپک و غیراوپک فراخوان دهند

مهم‌ترین دغدغه بازار نفت در میان‌مدت و بلندمدت سرمایه‌گذاری است، اگر سرمایه‌گذاری کافی در این صنعت انجام نشود فاصله‌ای بزرگ بین عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود، تولیدکنندگان نفت بارها و در محافل بین‌المللی نگرانی خود را در این زمینه ابراز کردند و دبیرخانه اوپک نیز به‌تازگی در گزارش چشم‌انداز نفت جهانی اعلام کرده است که با وجود موج گرفتن جهان برای رفتن به سمت انرژی‌ها تجدیدپذیر، اما همچنان تا سال ۲۰۴۵ تقاضای نفت افزایش خواهد داشت و نفت همچنان پرمصرف‌ترین حامل انرژی در جهان باقی خواهد ماند و ۲۹ درصد نیاز جهان به انرژی را تأمین می‌کند. اوپک در گزارش خود آورده است برای اینکه امکان تأمین تقاضای نفت در تا سال ۲۰۴۵ میلادی وجود داشته باشد جهان به ۱۲.۱ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری نفتی نیاز دارد.

کارشناس ارشد اقتصاد انرژی درباره این دغدغه در بلندمدت و کوتاه‌مدت می‌گوید: این موضوع مهمی است. صنعت جهانی نفت در طول یک دهه گذشته کمتر از ۵۰ درصد نیازهای سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی و پایین‌دستی را تجربه کرده است. این موضوع را بارها کارشناسان نفتی در ایران و سایر کشورها مطرح کردند. سال‌هاست که دو عضو مهم تولیدکننده نفت اوپک یعنی ایران و ونزوئلا تحت تحریم قرار گرفته‌اند. حالا روسیه هم تحریم شده است. سیاسی کردن نفت و استفاده از آن برای اعمال فشار به کشورهای تولیدکننده نفت جهان مصرف‌کنندگان نفت و انرژی را در همه دنیا تحت فشار قرار داده است. در کوتاه‌مدت هم‌اینک شاهد شرایط بازار و بحران جهانی انرژی هستیم.

برکشلی تصریح می‌کند: در بلندمدت، وضع از این هم بدتر خواهد بود. سرمایه‌گذاری و بازده مترتب به آن، یک پدیده آنی نیست. احزاب سیاسی در اروپا، موضوع گذار انرژی را سیاسی کردند و با ساده‌انگاری نسبت به موضوع گذار انرژی روبه‌رو شدند. حجم سرمایه‌گذاری بر انرژی‌های نو بسیار بالاست، اما امروز اروپا در شرایط بحران انرژی قرار گرفته است. در کوتاه‌مدت، کار چندانی نمی‌شود کرد. اروپا به سمت صنعت‌زدایی و غیرصنعتی شدن حرکت خواهد کرد، در غیر این صورت شهروندان ناچارند سرمای زمستان را تحمل کنند.

وی تأکید می‌کند: در بلندمدت، اوپک و غیراوپک لازم است به‌طور جدی و فراگیر نسبت به ضرورت سرمایه‌گذاری و توسعه منابع نفت و گاز جهان فراخوان دهند. این فرایند لازم است با بهره اقتصادی همراه باشد. همین حالا شرکت‌های بزرگ نفتی، سود سرشاری کسب می‌کنند، اما این سود را در بخش نفت و گاز سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، زیرا از آینده آن بیمناک‌اند. سود شرکت‌های نفتی نصیب سایر فعالیت‌های اقتصادی می‌شود. در آتلانتیک شمالی هر روز شعار پرهیز از نفت و گاز می‌دهند، بدون اینکه به عواقب آن توجه داشته باشند.

واشنگتن، درکی از خاورمیانه امروز و بازار نفت ندارد

روابط آمریکا با اوپک از زمان بحران نفتی دهه ۷۰ میلادی با فراز و فرود زیادی همراه بوده است، هر وقت منافع آمریکا تأمین نشده است سیاستمداران این کشور، اوپک را با ابزار نواوپک تهدید کردند و بارها و بارها هم کمیته‌ای از کنگره آمریکا لایحه‌ای را ارائه داد که اوپک و کشورهایی که با این سازمان همکاری می‌کنند به‌دلیل افزایش غیرطبیعی قیمت‌های نفت، مورد پیگرد قانونی قرار گیرند، اما هیچ‌گاه به نتیجه نرسیده‌اند. آمریکا پس از تصمیم نشست اخیر اوپک‌پلاس به دفعات نگرانی خود را از این تصمیم اعلام و اوپک‌پلاس را متهم به سیاسی‌کاری کرده است. بازار نفت چقدر متأثر از جنگ غیررسمی عربستان و آمریکا است و آیا آمریکا از ابزار نواوپک برای ایستادگی در مقابل عربستان و اوپک‌پلاس استفاده خواهد کرد؟

کارشناس ارشد اقتصاد انرژی در پاسخ به این پرسش توضیح می‌دهد: بایدن در سفر ژوئیه ۲۰۲۲ خود به منطقه خاورمیانه و در جمع سران کشورهای عضو شورای همکاری‌های خلیج فارس آزادانه خواست تولید خود را کم نکنند و اقدام برای کاهش را به تاریخی پس از انتخابات میاندوره‌ای آمریکا موکول کنند. کشورهای منطقه خلیج فارس اما درخواست پرزیدنت بایدن را بی‌پاسخ گذاشتند. در حقیقت تصمیم اوپک‌پلاس هم شروع کاهش تولید از ماه نوامبر را تصویب کرد. اوپک‌پلاس می‌توانست تصمیم خود را چند هفته به تأخیر بیندازد، اما پیام اوپک‌پلاس محکم و مستدل بود. وظیفه اوپک‌پلاس ثبات بازار و حفظ منافع کشورهای عضو است. افزون بر این تصمیم‌های اوپک و اوپک‌پلاس بر اساس تصویب تمام اعضاست و ربطی به یک کشور ندارد. اگرچه عربستان عضو مؤثری است و بالاترین مقدار صادرات را دارد، البته از نظر تولید کمتر از روسیه قرار دارد.

برکشلی می‌گوید: تردیدی ندارم آمریکا نواوپک را دوباره احیا خواهد کرد. حتی امکان اعمال تحریم‌هایی علیه عربستان و تعدادی از کشورهای اوپک‌پلاس وجود دارد. تحریم‌ها می‌تواند از اینها هم فراتر رود و به تحریم فروش برخی از اقلام تسلیحاتی راهبردی برسد. واشنگتن، درکی از خاورمیانه امروز و بازار نفت ندارد. برانگیختگی اوپک، از بابت سیاست آمریکا مبنی بر اعمال تعیین سقف قیمت برای نفت صادراتی روسیه است. تعیین قیمت برای سقف صادرات نفت روسیه، می‌تواند به بقیه کشورهای اوپک هم تعمیم داده شود. اگر آمریکا و اروپا برای اعمال سقف برای قیمت نفت روسیه موفق شوند، این کار را برای عربستان و یا هر کشور دیگری می‌توانند، اعمال کنند. یعنی تولیدکنندگان نفت، اختیار قیمت‌گذاری روی نفت خود را نخواهند داشت. این بزرگ‌ترین خطری است که اوپک را تهدید می‌کند. بخش مهمی از نگرانی عربستان و اعضای اوپک، منبعث از این سیاستی است که آمریکا در پیش دارد.

وی معتقد است: بازار جهانی نفت در مسیر فعل‌وانفعال‌های مهمی قرار دارد. نواوپک که سمبلیک است و فقط هزینه‌ای برای استخدام وکیل روی دست دبیرخانه اوپک می‌گذارد. کشمکش این سازمان و آمریکا، بیش از اینهاست.