راه‌حلی به جز گفت‌وگو نیست، اما گفت‌وگو نیازمند ملزوماتی است

دکتر علی جنادله درباره چرایی و دلایل پذیرفته‌نشدن اعتراضات این روزهای دانشجویان از سوی مدیریت دانشگاه‌ها گفت: دانشگاه به صورت خاص و جامعه به صورت عام با شرایط و مشکلاتی روبرو هستند. مشکل این است که بستری مشخص برای بیان اعتراض‌ها، نارضایتی‌ها و انتقادها وجود ندارد و افراد نمی‌دانند بر اساس چه قواعد و مقرراتی می‌توانند اعتراض و نارضایتی خود را بیان‌کنند. زیرا معیاری برای مسالمت‌آمیز بودن یا نبودن اعتراضات وجود ندارد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه فقدان بستر مشخص برای بیان اعتراضات سبب می‌شود که مسئولان امر بعضا با توجه به ارزیابی و قضاوتی که نسبت اعتراضات دارند، به کنش‌ها برچسب‌هایی بزنند؛ توضیح داد: عناوین متعدد و گوناگونی به نارضایتی‌ها اطلاق می‌شود؛ راه‌حل برون‌رفت از نسبت دادن‌ها، تعریف و ایجاد یک بستر نهادی مشخص است.  به دلیل فقدان یک بستر نهادی برای بیان اعتراضات و محدودیت‌ها برای طرح دیدگاه‌ها و نارضایتی‌ها در فضای جامعه و دانشگاه؛ رخدادهای اجتماعی، شکل انفجاری به خود می‌گیرد.

وی ادامه داد: زمانی که اعتراضات شکل انفجاری به خود می‌گیرد، مسئولان آمادگی مدیریت‌کردن اعتراضات در زمان کوتاه را ندارند و روش همیشگی خود را برای مواجهه یا تعامل با آن دارند. به این ترتیب برچسب‌هایی که به اعتراضات نسبت داده می‌شود، بیشتر واکنشی است و در واقع هیچ تغییری ایجاد نمی‌کند. به طور قطع، اعتراضات و نارضایتی‌هایی وجود دارد؛ حالا با هر عنوان و برچسبی که آن را می‌خوانند. اما نکته اینجاست که این برچسب‌ها نمی‌توانند واقعیت اجتماعی را تغییر دهند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه توضیح داد: منظور از بستر نهادی برای بیان اعتراضات این است که گروه‌های مختلف فارغ از جریان‌ها بتوانند ایده‌ها، دیدگاه‌ها، نظرات و نارضایتی‌های خود را بیان کنند. اگر امتیازی برای هر گروهی فراهم شود، نمی‌توان آن را بستر نهادی نامید. منظور از بستر نهادی این است فضای مشخصی برای بیان دیدگاه‌ها فارغ از جریان‌ها وجود دارد.

وی با بیان اینکه چنین بستری وجود ندارد و هر جریانی می‌تواند یک برچسب به اعتراضات بچسباند، اظهار کرد: جریان‌ها با توجه به عناوین و صفت‌های اطلاق‌شده، اعتراضات را قضاوت می‌کنند. 

معاون پژوهشی اسبق مرکز افکارسنجی دانشجویان (ایسپا) در پاسخ به این پرسش "برخی از مسئولان دانشگاه‌ها به ضرورت گفتگو اشاره می‌کنند و بر این باور هستند که تنها راه‌حل برای برون‌رفت از شرایط کنونی دانشگاه‌ها، گفت‌وگو است. فارغ از اینکه گفت‌وگو دارای شرایط و ضوابطی است و باید تمام این شرایط در نظر گرفته شود. اما برخی بر این باور هستند، به نظر نمی‌رسد که گفتگو بتواند در شرایط کنونی اثرگذار باشد" اظهار کرد: چاره‌ای جز گفت‌وگو نداریم. پرسش "راه حل جایگزین گفت‌وگو چیست؟" را مطرح می‌کنم. راه‌حل بدیل گفتگو، سرکوب یا آنارشی بی‌حدی است که معلوم نیست که چه سرانجامی دارد. من بر این باور هستم، راه‌حلی به جز گفت‌وگو وجود ندارد اما گفت‌وگو نیازمند ملزوماتی نهادی است که باید فراهم باشد.  

وی درباره تجربه تاریخی درباره بی‌اثر بودن گفت‌وگو گفت: در خاطره تاریخی ما این امر نهادینه شده و رسوخ کرده که گفت‌وگو نتوانسته نتیجه‌بخش باشد. چند دهه است، شاهد انسداد در حوزه‌های مختلف هستیم؛ این انسداد سبب شده که افراد، مفید و اثربخش بودن گفت‌وگو را باور نداشته باشند و به راحتی اثربخش بودن گفت‌وگو را نپذیرند.

به گفته این استاد دانشگاه، زمانی‌که ملزومات گفت‌وگو مطرح می‌شود، متولیان امور و کسانی که در سلسله مراتب قدرت از مراتب بالاتری برخوردار هستند باید بیشتر نشان دهند که به ملزومات گفت‌وگو پایبند هستند و اینکه مابه‌ازاء واقعی باید وجود داشته باشد. منظور این است باید نشانه‌هایی از علاقه به گفت‌وگو از دو طرف وجود داشته باشد اما در حال حاضر، چنین شرایطی وجود ندارد؛ نمی‌توان اقشاری را که در بطن دانشگاه و کف خیابان حضور دارند برای گفت‌وگو اقناع کرد. نارضایتی این قشر ماحصل طردشدگی، کنارگذاشتن، به حاشیه‌بردن و نشنیدن است. طرف مقابل باید سعه‌صدر نشان دهد تا التهاب کاهش یابد و دست به اقدامی نزند که هیجان و خشونت روز به روز شعله‌ور تر شود.

وی با بیان اینکه از سال ۹۶ تا به امروز، اعتراض‌ها و نارضایتی‌هایی از اقشار مختلف جامعه به صورت دوره‌ای شکل گرفته است، تصریح کرد: این سال‌ها، اقشار مختلف به طرق گوناگون نارضایتی خود را بیان کرده‌اند و اعتراضات تا جایی که پتانسیل داشتند، ادامه‌دار بودند. با استفاده از نیروی‌های امنیتی توانسته‌اند که شرایط را کنترل کنند؛ اما انباشت مسائل حل نشده، کم‌کم سبب شکاف گسترده میان اقشار جامعه و سطوح مختلف قدرت می‌شود. بنابراین به عنوان یک استراتژی بلندمدت نمی‌توان به سرکوب اعتراضات نگاه کرد؛ نارضایتی، خاستگاه و حاملان متفاوتی دارد. این احتمال وجود دارد، این حاملان به هم پیوند بخورند؛ به همین دلیل، با روش‌های همیشگی نمی‌توان شرایط را مدیریت‌ کرد.

وی درباره تاثیر ورود نیروهای امنیتی و نظامی به اعتراضات دانشجویی گفت: بر این باور هستم، مصونیت اکادمیک وجود ندارد و به صورت نمادین نشان داده می‌شود که دانشگاه، قوه عاقله جامعه است؛ به همین دلیل، انتظار می‌رود صداها و دیدگاه‌های مختلف آزادانه شنیده شود. اما اگر قرار نیست که به مسائل در دانشگاه‌ها پرداخته نشود، پس کجا باید به مسائل بپردازند؟

این استاد دانشگاه در خصوص ورود نیروهای بیرونی به موضوع اعتراضات درون دانشگاه‌ها، با بیان اینکه ورود نیروی امنیتی و نظامی به دانشگاه‌ها شفاف نیست، توضیح داد: کل نهادها و تمام سطوح باید نسبت به تعرض به دانشگاه‌ها واکنش نشان دهند. به هر حال، از دانشجویان انتظار می‌رود که اعتراض آنها به محوطه دانشگاه محدود شود و به خیابان سَرریز نشوند که دانشجویان نیز این موضوع را رعایت می‌کنند. تا زمانی که تعامل، مواجهه و برخورد مطابق با سازوکارهای درون دانشگاه نباشد و مسئولان برای کنترل اوضاع از سازوکارهای خارج از دانشگاه بهره‌ بگیرند، این موضوع می‌تواند واکنش طرف مقابل را هم در پی داشته باشد یعنی دانشجویان اعتراضات خود را به خیابان می‌اورند و به عرصه دانشگاه محدود نمی‌کنند.

وی ادامه داد: وقتی بی‌قانونی از سوی مامور قانون انجام می‌شود (منظور قانون ممنوعیت ورود نیروهای نظامی و انتظامی به دانشگاه‌ها است) نمی‌توان اننظار داشت که افراد دیگر مقابله به مثل نکنند و  محدودیت‌ها را زیر پا نگذارند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به فقدان مصونیت آکادمیک گفت: یک نماینده مجلس تا زمانی که نماینده است از مصونیت برخوردار است و می‌تواند درباره مسائل مختلف اظهار نظر کند و انتقاد کند. یک فرد آکادمیک هم باید به میزانی از این مصونیت برخوردار باشد که بتواند درباره مسائل مختلف اظهار نظر کند. بحث بر سر بازی با الفاظ "مصونیت آکادمیک" یا "آزادی آکادمیک" نیست بلکه شرایط و ملزومات نهادی برای اعتراض، بیشتر مورد تاکید است. از سال ۹۶ تا به امروز، درگیر اعتراضات و نارضایتی‌هایی هستیم که باید بازنگری‌های جدی درباره سازوکارهای برخورد با آن صورت بگیرد. اعتراض‌ها، بیانگر کج‌کارکردی‌ها و ناکارآمدی‌ها است؛ مسئولان باید از فرصت استفاده کنند و خلاءهای سطوح مختلف را اصلاح کنند.

وی ادامه داد: اگر درباره ضرورت گفت‌وگو به جمع‌بندی رسیده‎‌ایم و درباره تاثیر این مؤلفه اتفاق نظر داریم، باید درباره ملزومات نهادی، گفت‌وگو کنیم. وقتی از گفت‌وگو سخن می‌گوییم، منظور گفت‌وگو در یک جامعه است نه خانواده. گفت‌وگو در جامعه، نیازمند شرایط و ضوابط، حضور همزمان سازمان‌های مردم نهاد (سمن‌ها)، تشکل‌ها، روزنامه‌های آزاد است. اگر مسئولان به این شرایط تن دهند، می‌توانند از اعتراض‌های دوره‌ای و انفجاری جلوگیری کنند. 

دکتر جنادله، با بیان اینکه در ارتباط با اعتراضات درون دانشگاه هم باید تجدید نظرهای اساسی در سیاست برخورد انجام شود، تصریح کرد: اعتراضات دانشجویی بدون تابلو مشخص انجام می‌شود چرا که به تشکل‌های دانشجویی اجازه نداده‌اند که بیانگر اعتراضات و صدای دانشجویان باشند و به صورت رسمی فعالیت کنند. گروه‌ها باید بتوانند در فضای سیاسی اجتماعی دانشگاه‌ها فعالیت کنند؛ در چنین شرایطی، امکان گفتگو فراهم می‌شود. جامعه و دانشگاه، پتانسیل گفت‌وگو به صورت تک به تک را ندارد؛ کاستی‌هایی وجود دارد که باید برطرف شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبائی با اشاره به ضرورت آزادی پس از بیان و تبعات حقوقی آن گفت: به طور طبیعی، کنشگری در تمام جوامع با هزینه‌هایی همراه است. کسانی که دست به کنشگری می‌‎زنند، انتظار دارند با هزینه‌ها و پیامدهایی مواجه شوند. اما گاه هزینه‌ها می‌تواند آنچنان سنگین باشد که افراد را از زندگی عادی ساقط کند. این انتظار وجود ندارد که افراد به دلیل کنشگری با هزینه‌های سنگین مواجه شوند.

وی تاکید کرد: من بر این باور هستم، همه نیروهای اجتماعی چه دانشجویان و چه اقشار دیگر باید برای بیان اعتراض و کنشگری اجازه داشته باشند. بیان اعتراضات باید به شیوه مسالمت‌آمیز انجام شود؛ هرچند که در مواجهه با آن هم از شیوه خشونت آمیز استفاده شود. چاره‌ای جز این نیست که با مسالمت‌ترین شیوه‌ها اعتراضات را پیگیری کرد، چرا که اعتراضات هر چه بیشتر به سمت خشونت گرایش کنند، توجیه بیشتری برای سرکوب خشونت آمیز آن وجود دارد. این موضوع را باید به عنوان یک قاعده بپذیریم و کنشگری‌ها به شکل مسالمت‌آمیز انجام شود.

وی افزود: متولیان امور هم باید نشانه‌ها و سیگنال‌هایی به جامعه ارسال کنند که نشان دهد درصدد فراهم کردن شرایط نهادی گفت‌وگو هستند. هنوز هم دیر نیست؛ مسئولان می‌توانند فضایی برای گفت‌وگو در دانشگاه و جامعه فراهم کنند. این فضا می‌تواند در رسانه‌ها باشد و افراد احساس کنند که زمینه‌ای برای شنیدن صداهای مختلف وجود دارد. ضمن اینکه گروه‌های مختلف باید بازتاب خود را در رسانه ببینند. بخش عمده‌ای از اعتراضات های سال‌های اخیر به واسطه طردشدن و به حاشیه رفتن اقشار و نیروهای اجتماعی است. اقشار مختلف جامعه احساس می‌کنند که نادیده گرفته شده‌اند و بازتابی از خواسته‌ها و صدایشان در تریبون‌هایی که به رسمیت شناخت شده‌اند، وجود ندارد و در بزنگاه‌هایی مثل اتفاقات اخیر خود را نشان می‌دهد.

این استاد دانشگاه در گفتگو با ایسنا گفت: مشکل است که از اتفاقات گذشته درس گرفته نمی‌شود.  از سال ۹۶ تا به امروز، نارضایتی‌ها و ناآرامی تجربه کرده‌ایم، پیش از اینکه تمام این نارضایتی‌ها به هم پیوند بخورد باید اجازه دهیم که مطرح شوند و راه‌حلی برای آن‌ها ارائه شود. موضوع تجدید نظر در سیاست‌ها را بپذیریم و ملزومات نهادی که گروه‌های مختلف بتوانند دیدگاه‌هایشان درباره مسائل بیان کنند، ایجاد کنیم. هر فردی که کوچک‌ترین سرمایه اجتماعی داشته و می‌توانسته با گروهی از مردم ارتباط برقرار کند، حذف شده، نادیده گرفته یا مانعی بر سر راهش قرار داده‌اند. اگر صداهای تاثیرگذار بر دانشجویان را خاموش کنیم، ممکن است که به دنبال صداهای بیرونی بروند.بنابراین باید شرایط ارتباط میان اساتید و دانشجویان باید وجود داشته باشد. 

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان خاطرنشان کرد: بخشی از مبحث مصونیت یا آزادی اکادمیک، متوجه اساتید است که باید با دانشجویان ارتباط برقرار کنند. اگر اساتید بدانند که ورود به کنش‌های دانشجویی هزینه‌ دارد، به موضوع ورود نمی‌کنند. وارد نشدن اساتید به اعتراضات ممکن است که سبب شود دانشجویان به دنبال حامی بیرونی بروند و این مساله مشکل‌آفرین شود. شرایط باید به نحوی باشد که افراد تاثیرگذار به عرصه بیایند و زمینه ارتباط آنها با جامعه فراهم باشد. اگر چنین شرایطی فراهم نشود، در مسیر انسداد، خفقان، آنارشی یا پوولیسم قرار می‌گیریم که نتیجه خوبی برای جامعه ندارد.