در شرایط هجمه‌ سنگین علیه‌ ایران، در روسیه به خوبی معرفی نشده‌ایم

عطنا - نشست «روسیه و فرصت‌های ترجمه معکوس» دوشنبه (14 شهریورماه) با حضور موسی عبدالهی، عضو هیأت علمی گروه زبان روسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران و مریم رونق، عضو هیأت مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی و مسئول کارگروه بین‌الملل این انجمن در سالن مرحوم علی عاشوری خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

موسی عبدالهی در ابتدای صحبت خود درباره روسیه و اهمیت روابط ایران با این کشور گفت: با شنیدن نام روسیه چه‌چیزی به ذهن مخاطبان می‌آید؟ طبق یک پژوهش علمی که در سال 2020 در دانشگاه‌های ایران و روسیه درخصوص سنجش سطح شناخت شهروندان دو کشور درباره یکدیگر انجام دادیم، اکثر افراد به موضوعات سیاست و ورزش اشاره کردند و همدیگر را با این موارد می‌شناختند. آن‌ها تقصیری ندارند؛ بخشی به‌خاطر تبلیغات منفی است و بخش دیگرش به دلیل کم‌کاری ماست که نتوانستیم در فضایی که هجمه‌ای سنگین علیه‌مان وجود دارد خود را معرفی کنیم. این عدم شناخت معضلات گسترده‌ای هم ایجاد کرده است.

وی روابط ایران و روسیه را در سه سطح برشمرد و توضیح داد: ابتدا سطح کلان است که به حوزه سیاست ربط دارد و بین مقامات کشور برقرار است. در این حوزه روابط‌مان به شدت گرم و گواه آن دیدارهای مداوم مقامات در ایران یا روسیه است. سطح دوم، سطح نخبگانی مرتبط به کارشناسان و دانشگاهیان است که به‌خصوص در دو سه سال گذشته روابط خوب شده است و هیأت‌هایی مرتب بین دانشگاه‌های ایران و روسیه رفت‌وآمد می‌کنند و تبادل دانشجو داریم و گفت‌وگوها شکل گرفته است. برخلاف دو سطح قبلی، سطح سوم یعنی سطح اجتماع و مردم عادی واقعا وضعیت خوبی ندارد. چیزهای مثبتی در ذهن یکدیگر نسبت‌ به هم وجود ندارد و شناخت‌شان از هم بسیار کم است. این مسائل چالش‌های بزرگی را برای دو کشور به همراه داشته است. این را هم اضافه کنید که خلاء دانش نسبت به یکدیگر داریم و دشمنان ما علیه‌مان اقداماتی هم انجام می‌دهند. رسانه در تغییر چهره یک کشور در نگاه مردم عادی خیلی تأثیرگذار است.

عبدالهی درباره ضرورت توسعه روابط فرهنگی ایران و روسیه افزود: روابط ما با روسیه نامتوازن است؛ یکی از جنبه‌ها که روابط سیاسی است خیلی خوب و گرم است؛ ولی در سایر عرصه‌ها مثل تبادلات تجاری، ارتباطات فرهنگی و دیدگاه مردم عام ضعیف هستیم. زمانی که جنبه‌های دیگر روابط را با روابط سیاسی گره می‌زنید چون سیاست یک امر متغیر است و امروز دوستیم و فردا دشمن، کل روابط سست می‌شود؛ اما وقتی به روابط دیگری مانند اقتصادی و فرهنگی گره بزنید ثباتش بالا می‌رود. 

این استاد دانشگاه، تاریخ ترجمه آثار فارسی در روسیه را بسیار طولانی دانست و بیان کرد: اولین اثر ترجمه‌ شده «شاهنامه» فردوسی بوده است که در سال ۱۷۹۳ در شهر سن‌پترزبورگ منتشر شد. تاکنون تقریبا ۳۰۰ عنوان کتاب از آثار فارسی در روسیه منتشر شده؛ ولی از آن‌طرف بیش از ۱۳۰۰ عنوان از آثار روسی در ایران ترجمه شده است. تقریبا شش برابر کمتر هستیم. در دوره پهلوی دوم ترجمه آثار روسی موردتوجه قرار گرفت؛ مثل آثار چخوف، تولستوی و داستایوفسکی. چخوف در بین همه نویسندگان خارجی، بالاترین تعداد نشر کتاب را در ایران داراست.

وی توسعه زبان فارسی را بسیار مهم برشمرد و گفت: نیازمند تربیت گویشورانی هستیم که بتوانند در روسیه به فارسی صحبت کنند؛ زیرا ترجمه از فارسی به روسی امری دقیق و دشوار است.

موسی عبدالهی توضیحی نیز درباره نشر کتاب در روسیه ارائه داد و گفت: نشر کتاب در روسیه، فرایند کاملا تجاری دارد؛ به این معنا که نظارتی که در ایران است در روسیه نیست. در این کشور، بررسی محتوای کتاب پیش از چاپ وجود ندارد و چیزهایی که بحث می‌شود فنی است. درباره محتوا نظارت چندانی وجود ندارد؛ ولی اگر دادستانی روسیه احساس کند محورهایی قابل بررسی است مثل افراط‌گرایی و کودک‌آزاری در فرایند توزیع آن کتاب وارد می‌شود.

عضو هیأت علمی گروه زبان روسی دانشگاه علامه طباطبایی بر توجه به سلیقه مخاطبان روس در بحث نشر کتاب تأکید و اظهار کرد: اکنون بخش بسیار بزرگی از آثار ایرانی که به روسی ترجمه می‌شوند کتاب‌های مذهبی‌اند. اقدام درست و خوبی است؛ اما وقتی نظرسنجی‌های روسیه را نگاه و سلیقه خوانندگان کتاب را بررسی می‌کنید متوجه می‌‌شوید که کتب مذهبی آخرین جایگاه را دارد. محبوب‌ترین ژانرهای خوانندگان روس عبارت‌اند از: تاریخ، زندگینامه و رمان‌های تاریخی که تقریبا ۳۰ درصد است، رتبه اول محبوبیت را دارد، کتاب کودکان رتبه دوم است و رمان‌های پلیسی، علمی-تخیلی ، ادبیات کلاسیک نیز رتبه‌های بعدی و در جایگاه هشتم هم کتاب‌های مذهبی قرار دارد.
 
عبدالهی درباره توجه به کتاب‌های کودکان در روسیه گفت: حوزه دیگری که برایم جالب بود داستان‌های ایرانی برای کودکان روسی است؛ مثل مجموعه «شکرستان» که به زبان روسی ترجمه شده است و توانسته‌اند داستان‌های کودک ایرانی را به مخاطب روس معرفی و روس‌ها هم از آن‌ها استقبال کنند. کتاب‌های مصوری که تصویرگری حرفه‌ای دارند؛ چون روس‌ها کتاب‌های مصور را بسیار دوست دارند.

وی درباره توجه بیشتر به ادبیات کلاسیک روسیه نسبت‌به ادبیات معاصر آن در بازار نشر ایران افزود: اکنون مترجمان جوان به آثار معاصر روسیه روی آورده‌اند؛ ولی همچنان ما شاهد حضور پررنگ ادبیات کلاسیک این کشور در بازار کتاب ایران هستیم. علاوه‌بر این، در بحث شعر هم خیلی ضعف داریم. شعر روسی به فارسی خیلی کم ترجمه شده است؛ ولی رویکرد دارد تغییر می‌کند و به سمت ادبیات معاصر می‌رود.

موسی عبدالهی در بخش پایانی صحبت خود، درخصوص آشنایی ناشران روسی با آثار ایرانی از طریق نمایشگاه کتاب تهران بیان کرد: در دو سه سال گذشته استقبال روس‌ها خوب بوده است و غرفه‌های بزرگی گرفته‌اند که بتوانند خود را به مردم ایران معرفی کنند؛ اما این ما هستیم که باید در نمایشگاه‌های آن‌ها شرکت کنیم تا خود را معرفی کنیم؛ برای مثال نمایشگاه کتاب مسکو. این یک روند است و رفته‌رفته می‌توانیم نتایج خوب بگیریم. باید خودمان را به روس‌ها معرفی کنیم؛ چون آن‌ها علاقه‌مندند که روابط‌مان توسعه یابد.