تهران میزبان نشست دیپلماتیک در طراز برد - برد

عطنا - شاید تکراری باشد که در صف موافقان نگاه به شرق بایستیم و درباره ی همکاری های منحصر به فرد با قدرت شرق صحبت بکنیم و یا در طرف مقابل در جبهه ی مخالفان غش کردن به سمت شرقی ها، به مضرات همکاری های ایران و روسیه نگاه کنیم. بنظر می رسد در این مرحله از تاریخ سیاسی معاصر که بحران های مختلفی نظیر جنگ اوکراین بوقوع افتاده و مناسباتی را تحت الشعاع خود قرار داده؛ لازم است اندیشه ورزان بدون در نظر گرفتن ملاحظات جریانات سیاسی که به آن وابسته هستند، نگاهی واقع بینانه به تغییر و تحولات سیاسی و امنیتی منطقه  و جهان داشته باشند. محتوای این گزارش تلاش خواهد کرد همزمان با سفر رئیس جمهور روسیه و ترکیه به تهران برای نشست سه جانبه سوریه، مخاطب را با برخی واقعیت های نگاه مثبت و منفی به بلوک شرق نوین آشنا کند.

آقای سفیر در مسیر دیپلماتیک؟

سفیر روسیه ادعا می کند که کشورش شریک راهبردی  و استراتژیک ایران است و منافع مشترک با ایران دارد. اما سئوالات اصلی آنجایی آغاز می گردد که:

·  آیا در شرایط سخت و بحرانی نظیر آخرین لحظات مذاکرات برای احیای برجام، روسیه همراه دوست و شریکش قرار داشته است؟
·   آیا در شرایط سخت تحریم ها روسیه به فروش نفت ایران کمک قابل ملاحظه ای کرده است؟
·  آیا هنگامی که روسیه در تنگنای فشارهای غرب قرار گرفت حتی با ایران بعنوان رقیب در بازار تجاری منطقه و شرق آسیا برخورد نکرد؟
·  آیا آقای جاگاریان بارها در ایران ناملایمات دیپلماتیک از خود نشان نداده است. از میزبانی در بازسازی تصویر سه نفره تا دستور رسانه ای برای بکاربردن کلماتی برای فاجعه ی ناگوار اوکراین و کنایه هایی در خصوص موازین شرعی و اسلامی در جمهوری اسلامی ایران؟

او دفاع می کند از اقداماتش، در حالی که معتقد است قاب سه نفره در قبال دشمن مشترکی بوده است که آمریکا، انگلیس و شوروی را در کنار یکدگیر قرار داده است.

·  آیا ایشان نباید به این نکته اشاره کند که زمانی که قدرت هایی با ایران دشمنی می کنند، دقیقا کشورهای دوست و همکار، در کجای این فشارها و اقدامات نامناسب قرار داشته و دارند؟
·  آیا روند احداث و بهره برداری نیروگاه بوشهر که با بدعهدی های پیمانکار روس در این پروژه مواجه شده قابل دفاع کردن می باشد؟
·  آیا بدهکار کردن ایران بجای پاسخگویی مناسب در قبال پروژه ناموفق چندین ساله، رفتار مناسب دیپلماتیکی از طرف یک همکار و دوست استراتژیک است؟
·   آیا سفیر روس ها که مدعی است در زمان خارج شدن آمریکایی ها از برجام این اقدام را محکوم کرده اند، می تواند به این نکته اشاره کند که همه چیز برای برهم خوردن احیای برجام دقیقاً از کجا شروع شد؟

مواضع مدافعان و منتقدان نگاه به شرق

روسیه تلاش کرده است کار ایران به شورای امنیت و تصویب قطعنامه ها علیه او نشود(در چند سال اخیر) و انگیزه دارد برجام به نتیجه برسد، اما بنظر می رسد روس ها در در این احیاء طولانی دیپلماتیک، اولویت اصلی را در تامین و حفظ منافع ملی خود می بینند.

 این در حالی است که رجب صفروف مدیر مرکز مطالعات ایران معاصر در مصاحبه ای تامل برانگیز و با ادبیاتی(غیر مطالعاتی و مستعمرانه) با رسانه های فارسی زبان بیگانه عنوان کرده است: ((اگر روسیه نمی خواست، مذاکرات برجامی هم نمی شد)). وی معتقد است که از زمان روی کار آمدن پوتین، تلاش شده است هیچ تحریم و قطعنامه ای از طریق شورای امنیت سازمان ملل به ایران تحمیل نشود و از حق وتو خود نیز در این زمینه استفاده کرده است. لکن نکته قابل تامل اینجاست که بارها روسیه در این شورا رای ممتنع داده و با وجود پایان قطعنامه منع فروش تسلیحات به ایران، هیچ هواپیما و یا تسلیحاتی به ایران نفروخته است. از منظر تاریخی اگر بخواهیم به روسیه تزاری و لنینی نگاه کنیم، دشمن اصلی سرزمین ایران در آن روزها، روس ها بوده اند. صدها هزار کیلومتر از خاک ایران را به اشغال درآورده و بواسطه ی زیاده خواهی ها، با قراردادهای تحمیلی آن ها را از ایران جدا کرده اند. یا در طی دوران دفاع مقدس بگفته مقامات نظامی وقت، روس ها نگاه مثبت به رژیم بعث داشته و یا در مواقعی از تحریم ها علیه ایران حمایت کرده و یا همانطور که گفته شد در قرارداد نیروگاه اتمی بوشهر ضمن بدعهدی های طرف روس، در نهایت حتی ایران را بدهکار خود هم معرفی کرده اند.

روسیه بعد از شوروری، بعد از چندین سال سامانه اس 300 را با قیمتی قابل ملاحظه به ایران میفروشد در حالی که پدافندهای جدیدتری توسط روس ها تولید شده و نیز در بازار دفاعی و تسلیحاتی دنیا عرضه شده و از همه مهمتر دشمنان این آب و خاک به آن ها دسترسی دارند. از زمانی که پرونده هسته ایران به شورای امنیت سازمان ملل رسیده، از 7 قطعنامه ای که در شورای امنیت سازمان ملل صادر شده است (که 6 قطعنامه ی آن اجرایی و دیگری ابلاغی بوده)، روس ها حتی یکبار هم از حق وتو استفاده نکرده اند. هر چند ذکر این نکته ضروری است که این موارد در زمان روسیه مدودفی بوده نه در دوران ریاست پوتین بر فدراسیون روسیه.

روسیه پوتین، قدرت بزرگی است که بارها نشان داده منافع ملی و استراتژیک خود را در مناسبات بین المللی فدای شعارهای رسانه ای خود نمی کند و از بازیگران ضعیف تر(نظیر جماهیر قفقاز جنوبی) برای رسیدن به اهداف استراتژیک خود استفاده می کند.

روس ها امروز بجای همکار استراتژیک در زمینه تجاری بیشتر به یک رقیب تجاری در منطقه تبدیل شده اند. در این شرایط باید دستگاه دیپلماسی بیشتر به حصول تعادل در کسب منافع ملی طرفین توجه و اهتمام کند. همانطور که گفته شد روسیه با توجه به تحریم ها و فشارهایی که در روزهای اخیر از سمت غرب به خود می بیند، بدنبال شرکای تجاری در منطقه و شرق آسیاست که این موجب می گردد، ایران به بازیگری رقیب برای روسیه در بازار این مناطق تبدیل گردد.

فرصت بهره گیری از نشست سه جانبه تهران

از زمان جنگ اوکراین این دومین سفر خارجی رئیس جمهور روسیه است. جمهوری اسلامی ایران که همواره با جنگ مخالف است کوشیده تا بعنوان پایتخت فعال دیپلماسی در منطقه نقش آفرینی کند. این نشست که تاییدی بر این اقدام موثر دستگاه دیپلماسی کشور است، بنظر میرسد صرفا موضوعات سوریه محور انفرادی این مذاکرات نخواهد بود.

به گفته ی یکی از کارشناسان مسائل سیاسی؛ «پس از جنگ در اوکراین، نفوذ ژئوپلیتیک روسیه در اروپا، ایالات متحده و برخی کشورهای آسیای شرقی ... عملاً متوقف شده و روسیه اکنون به دنبال گسترش نفوذ خود در خاورمیانه با مرکزیت ایران است)). با این تفاسیر حالا که از زمان روی کار آمدن رئیس جمهور رئیسی روابط بهتری میان تهران و مسکو برقرار شده؛ مورد انتظار است که ایران از فرصت دیپلماتیک بوجود آمده بهترین بهره برداری را برای تامین منافع ملی بعمل رساند.

زمان بهره مندی از نشست دیپلماتیک و توازن حصول منافع مشترک بین تهران و مسکو

‌ شرایط تحریم‌ در ایران و روسیه شکل متفاوتی نسبت به سال های گذشته گرفته است. خبرها حاکی از آن است که روسیه نفتش را با قیمت پایین‌تر به مشتری‌های در زمان تحریم می‌فروشد و عملا بازار ایران از یک میلیون و نیم بشکه نفت به روزی نزدیک ۳۵۰ تا ۴۵۰ هزار بشکه رسیده است. تحلیل ها نشان  میدهد روسیه مجبور شده بابت تحریم‌های غرب، گاز، نفت و منابع انرژی‌اش را جایگزین منابع انرژی دیگر کشورها با مشتری‌هایی مثل هند، چین و کشورهای دیگر کند.

کشورهای طرف همکار با روسیه که در گذشته توازنی در تقسیم منافعشان وجود نداشته و یا کمتر وجود داشته است، حالا با یک توفیق اجباری برای امتیازگیری از روس ها مواجه شده اند. به گفته ی یک کارشناس سیاسی؛ حالا بنظر میرسد روسیه با نیاز اقتصادی به مذاکرات امروز نگاه می کند و تقویت پول روسیه و فعال کردن کریدور شمال-جنوب تا اقیانوس هند و خلیج فارس به آسیای مرکزی، بیشتر ماهیت اقتصادی به سفرهای اخیر مقامات روس داده است که بدون شک این فرصت مناسبی برای بهره برداری از نگاه مثبت به شرق است.

جمع بندی

روسیه با بعضی کشورها قرارداد همکاری دارد و بنابراین باید بپذیریم نگاه به شرق با وجود در نظر گرفتن شرکای استراتژیک آنان در منطقه، آنچنانکه ما انتظار داریم، بخوبی پیش نمی رود. مطالعه در تاریخ نشان داده است؛ در رقابت شطرنج سیاسی میان دو بازیگر اصلی، همیشه سربازهای کوچک قربانی امنیت مهره های بزرگتر برای طرف سیاه و سفید می شوند.

 اگر با نگاه به شرق و بهره مندی از قدرت و نفوذ روسیه در مناسبات جهانی معتقدیم و آن را ابزاری برای پیشرفت کشور و رسیدن به اهداف عالیه نظام می دانیم(که با توجه به بحران های اخیر این نوع دیپلماسی میتواند یکی از راهکارهای مطلوب باشد)؛ این را باید به سفیر روس ها در تهران و مدیر مرکز مطالعاتشان در مسکو گوشزد کنیم؛ زمانی که منافع ملی جمهوری اسلامی ایران به میان می‌آید، نباید فیلشان یاد هندوستان کند.

نویسنده: سید محمود کمال آرا (زکریا) – روزنامه نگار آزاد 

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام