کتب اندیشمندان برون مرزی از دانشمندان ایرانی، سبب تمرکز ما روی سنت‌های خودمان می‌شود

عطنا - فرشته نباتی، دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در نشست «بازتاب اندیشه های ابن سینا در غرب با نگاهی به کتاب پژوهش هایی در آثار علمی و فلسفی ابن سینا» از اهمیت انتشار کتاب هایی اینچنینی از متفکران برون مرزی در جهت ورود پژوهشگران ایرانی به این نوع مطالعات سخن گفت.

کتاب «پژوهش هایی در آثار علمی و فلسفی ابن سینا»، مجموعه ای از مقالات علمی و پژوهشی است که دکتر جعفرآقایانی چاووشی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف، گروه فلسفه علم، آن را جمع آوری کرده است. همچنین پیشگفتاری از دکتر مهدی گلشنی برای آن نوشته و امسال منتشر شده است. 

فرشته نباتی، که مقاله «تمایز جهت و ماده در منطق دوره اسلامی و اهمیت آن برای موجهات ابن سینا» را در این کتاب ترجمه کرده است، در خصوص همین مقاله، در ابتدای نشست با اشاره به اینکه از قرون وسطی، ابن سینا در بین غربیان بسیار مورد توجه و احترام بوده و یکی از دلایلی که منطق‌دانان آن دوران به موجهات پرداختند، توجه زیاد ابن سینا به موجهات بوده گفت: «به این سبب، منطق موجهات در قرون وسطی بسیار بسط پیدا کرد. در آن دوران، منطق موجهات درست شبیه اتفاقی که در فرهنگ ما رخ داده بود و به خاطر مسائل فلسفی و الهیاتی محترم شمرده می شد و دارای مباحثی جدی بوده است.»

این استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی گفت: «توجه منطق‌دانان جدید به ابن سینا، به صورت بارز همزمان با مطالعات اندیشمند توانمند، «رشر» بود. منطق دانان جدید، توجهشان به کارهای دانشمندانی امثال ابن سینا جلب شد و کارهایی جدی در این زمینه انجام دادند. رشر توجه زیادی به سنت اسلامی داشت. او به طور خاص، به ابن سینا توجه می کرد. بعد از رشر، نویسندگان و متفکرین زیادی روی منطق ابن سینا کار کردند.»

نباتی با تاکید بر اینکه اسد احمد (نویسنده مقاله «پژوهش هایی در آثار علمی و فلسفی ابن سینا») به اندازه تونی استریت معروف نیست، گفت: «اسد احمد، پژوهش‌های خوبی در حوزه منطق ابن سینا انجام داده است. قائدتا این وظیفه اندیشمندان ایرانی بوده که به سنت کشور خودشان بپردازند و کارهای موثری در این زمینه انجام دهند. یا نپرداختن به این مهم، نشات گرفته از کم کاری ما است یا آن که ممکن است از افرادی خارج از این سرزمین، از دور به موضوعات نگاه می کنند، جذابیت های خاص و بدیعی از این سنت را به تصویر بکشند.»

فرشته نباتی، در ادامه از مفید بودن ترجمه این آثار به زبان فارسی سخن گفت و افزود: «با ترجمه شدن این آثار، با رأی و نظر یک اندیشمند غربی مواجه می شویم که می توانیم آن را بپذیریم، نقد کنیم و یا نپذیریم. همچنین نوع برخورد و شیوه کار مولف کتاب برای من بسیار جالب بود. این نگاه می تواند راهنمایی هایی برای مطالعات بعدی ما باشد.»

این استاد دانشگاه افزود: «توجه به ابن سینا بسیار مغتنم است و امثال مولف این مقاله، توجه جدی تری به این دانشمند بزرگ ایرانی دارند و نوع برخوردش با برخوردی که ما در داخل داریم فرق می کند. من برای اینکه در این نشست به صورت ساده در خصوص کتاب صحبت کنم، با نگاه عام شروع به خواندن مقاله کردم. حین خواندن این مقاله با این نگاه، به دو نکته رسیدم؛ اولا اگر مقاله را مطالعه کنید، برخوردی تاریخی دارد و در بستری تاریخی ارائه می شود.»

وی در خصوص اینکه موضوع این مقاله، تفاوت جهت و ماده از نظر ابن سینا است، گفت: «در موجهات تمایزی بین جهت و ماده داریم. ماده کیفیت و نسبت موضوع و محمول در حاق واقع فی نفس الامر است و جهت چیزی است که در گزاره بیان می شود. مولف مقاله سیر تاریخی این مسئله را از ارسطو شروع و پیگری کرده و به فارابی می رسد. این ردگیری تاریخی باعث می شود خواننده نزدیکی بیشتری با مبحث پیدا کند. این دید تاریخی می تواند آموزنده باشد؛ چراکه بررسی های تاریخی در خیلی از کارهای ما غایب است.»

استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در خصوص نکته دوم گفت: «مولف به صورت نظام‌مند و سیستمی به ابن سینا نگاه کرده است. منطق یک سیستم فکری است. اگر این مهم را در نظر داشته باشیم؛ می توانیم در سیستم منطقیِ متفکری همانند ابن سینا وارد شویم و نظریه هایی را مطرح کنیم. این کاری است که اسد احمد انجام داده؛ یعنی تمایزی تاریخی میان ماده و صورت قائل شده است.»

وی افزود: «این نگاه بسیار جالب است و بعد از آن نویسنده از خواننده می خواهد تا با این ایده که تمایز جهت و ماده برای ابن سینا بسیار مهم است -و در تمام قسمت های کتاب می توان آن را رد گیری کرد- سراغ مسئله ای که همیشه در منطق ابن سینا درباره عکس قضایای کلی مطلقه مطرح بوده بروید.»

فرشته نباتی، استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در پایان گفت: «نویسنده سعی کرده بگوید هنگامی که ابن سینا نظر به ماده داشته چه چیزی مد نظرش بوده و وقتی نظر به جهت داشته چه چیزی را ارائه کرده است و این ها کجا با یکدیگر همخوانی دارند. با این وجود، شاید بیشتر از محتوای کتاب، نحوه ورود و خروج نویسنده به مسائل برای خوانندگان جذاب باشد. انتشار کتاب های اینچنینی باعث می شود ما ایرانیان روی سنت خودمان بیشتر فکر کنیم. از نحوه ورود غربی ها به این مسائل، می توانیم به چگونگی فکر کردن آن ها در مورد این موارد مهم دقت کنیم و ما نیز وارد این مباحث و گفت و گوها شویم.»

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام