دسترسی آزاد به اطلاعات و دانش مستلزم تکمیل چرخۀ زیرساختی و دانشی است/ لزوم توجه به منطق دسترسی‌پذیری به اطلاعات

همایش ملی زیست بوم دسترسی همگانی به اطلاعات با حضور اندیشمندان و صاحب نظران این حوزه و به همت کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

به گزارش عطنا، سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در این همایش با اشاره به تاریخچه دسترسی آزاد به اطلاعات گفت: این مسئله موضوعی بین‌­المللی و منعکس کننده نیاز بشریت به دسترسی آزاد به اطلاعات است که در کشور ما در سال ۱۳۸۷ با تصویب قانون «انتشار آزاد اطلاعات» مورد توجه قرار گرفته است.

وی ادامه داد: کمیته اجرایی برای اجرایی‌سازی سند دسترسی آزاد به اطلاعات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأسیس شد.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به مصوبه یونسکو برای «برنامه اطلاعات برای همه» گفت: در این مصوبه ۵ اولویت ذکر شده که اولویت اول آن "اطلاعات برای توسعه" و اولویت دوم "سواد اطلاعاتی" است.

وی با بیان این‌که به نظرم بنیان دسترسی به اطلاعات توسعه دانش عمومی و گسترش سواد اطلاعاتی است، تصریح کرد: "حفاظت از اطلاعات" اولویت سوم این مصوبه بوده است که اگر شبکه ملی اطلاعات در ایران شکل گرفت و در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید، در همین راستا بوده است.

وی با اشاره به تعریف نادرست از شبکه ملی اطلاعات با عنوان "اینترنت ملی" گفت: برخی شبکه ملی اطلاعات را همان "اینترنت ملی" تلقی می­‌کنند، حال آنکه برخلاف این تصور، شبکه ملی اطلاعات زیرساخت داده­‌های ملی کشور محسوب می­‌شود که باید حفاظت شود.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: کشور دارای داده‌های ملی مثل داده ثبت احوال، شبکه بانکی، اطلاعات مرتبط با لایه سامانه موقعیت مکانی و صدها لایه اطلاعاتی و داده‌ای مهم دیگر است که بر بستر شبکه ملی اطلاعات بارگذاری می‌شود، به عنوان مثال شهر تهران بیش از ۱۳۰ لایه داده اطلاعاتی دارد که به عنوان داده‌­های ملی باید از آن حفاظت و حراست به عمل آید، چنانکه تصرف نابه­‌جا در این شبکه ملی می‌­تواند مشکلات زیادی را برای کشور فراهم کند.

عاملی با بیان این‌که شبکه ملی اطلاعات تضمین‌کننده سلامت اطلاعات و دسترسی دائمی به اطلاعات برای ملت ایران است که اهمیت بسیار زیادی دارد، تصریح کرد: "اخلاق اطلاعاتی" اولویت چهارم است که ذیل آن حفاظت از حقوق مؤلف مورد توجه قرار گرفته است و در اولویت پنجم "دسترسی آزاد به اطلاعات" است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اولویت و اهمیت ارتقای دانش عمومی گفت: اتکای انگیزه‌­­ای دسترسی آزاد به اطلاعات، دانش عمومی است و دانش عمومی یعنی قرار گرفتن در فضای رشد و تعالی فردی  و اجتماعی.

وی افزود: این دانش شامل مجموعه اطلاعاتی می‌­شود که یک شهروند برای دسترسی به کیفیت رضایتمندی زندگی به آن نیاز دارد و ارتقای آن می­‌تواند موجب تقویت شهروندی و تقویت چرخه مردم­‌سالاری در جامعه شود.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به ویژگی­‌های فراگیری در فضای مجازی گفت: در فضای مجازی، در معرض گذاردن اطلاعات مرتبط با مردم هدف است و فضای فراگیر مجازی در پیوند با اینترنت همه چیزها و ماهیت غیرمرکزی در همه جا حاضر، محقق می‌­شود.

وی افزود: اینترنت، فضای دسترسی همگان را به صورت فراگیر فراهم می­‌کند و بحث فراگیری (pervasiveness)  بر اتصال دیوایس‌­ها (Devices) به همه پدیده­‌ها تمرکز دارد که به دنبال آن هرچه دامنه اتصال دیوایس‌­ها (Devices) به پدیده‌­ها توسعه بیشتری پیدا کند، فراگیری نیز قلمرو بیشتری به دست می‌­آورد.

عاملی خاطرنشان کرد: در موضوع اینترنت همه ­پدیده­‌ها، بحث اتصال دیوایس­‌ها (Devices) به اطلاعات، اشیاء و انسان­هاست که در واقع به معنای اتصال همه چیزها و همه پدیده‌­ها در مقیاس نانو-بایو است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: این اندازه اتصال به همه پدیده‌­ها دامنه فراگیری از اطلاعات را فراهم می‌­کند که گستره وسیعی را به دنبال می‌­آورد.

عاملی با طرح این سؤال که "پیوندهای فضای فراگیر مجازی و اطلاعات عمومی چیست؟" خاطرنشان کرد: یکی از این پیوندها دامنه فراگیر اطلاعات عمومی به عرصه گسترده­ای از پدیده­های انسانی، ارتباطی و طبیعی است که در فضاهایی چون فضای معماری اینترنتی، بُعد خوش‌ه­بندی و داده‌های لایه ‌­بندی­‌شده و یکپارچگی داده‌های اینترنتی مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: یکی دیگر از قابلیت‌­های پیوند فضای فراگیر مجازی با اطلاعات عمومی تأمین دسترسی آزاد به اطلاعات و دانش است که از دو طریق تأمین می‌­شود؛ یکی از طریق" در دسترس قرار دادن دانش و اطلاعات" و دیگری از طریق "تبدیل اطلاعات به داده و تبدیل داده به خدمات یا هوشمندسازی نظام­‌مند علمی" است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: با وقوع انقلاب دیجیتال فشار بر این بود که مجموعه اطلاعات تبدیل به داده رقومی شود و به دنبال آن موضوع تبدیل داده­‌های رقومی به خدمات و سرویس مورد توجه قرار گرفت که یکی از این خدمات قراردادن اطلاعات در دسترس افراد مختلف بوده است.

وی افزود: دسترسی آزاد به اطلاعات و دانش مستلزم تکمیل چرخه زیرساختی و دانشی است که زیرساخت اجتماعی اطلاعات، زیرساخت فناوری اطلاعات، توجه به مالکیت ذی­نفعان، توسعه وب، محتوا و کاربر نهایی (پشتیبانی امنیتی، دستیاری و حفظ حریم خصوصی) را دنبال می‌­کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به مبحث هوش مصنوعی خاطرنشان کرد: هوش بزرگ اشاره به هوشی است که در آن پیشخوان فناوری به یگانگی می­‌رسد.

وی ادامه داد: با رویکرد دیگری، فناوری یکی شدن به سمت نوعی نانوتکنولوژی مولکولی است که نوعی کوچک­‌سازی فعالیت‌­های بزرگ و ساده­‌سازی پدیده‌­های پیچیده را دنبال می­‌کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اهمیت پیوند اطلاعات عمومی با فناوری هوشمند، گفت: یگانگی فناوری (Technological singularity) در این مفهوم که همه در مغز من و من در مغز همه و همه در یک فضا، خلاصه شده است.

وی افزود: آنچه از مغز آدمی می‌­گذرد؛ خود نوعی فناوری و موضوع واقعیت پیدا کردن در بیرون است که عرصه پیچیده‌­ای را به همراه دارد.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: فضای فراگیر مجازی همه امور را در تبادل موقعیت و ارتباط تعاملی شبکه‌­ای تولید و بازتولید می‌کند که پایه‌های موضوعی آن در معرض تغییر مستمر قرار دادن تولید از مبدأ و مصرف در مقصد است.

وی با طرح این سؤال که با چه مدلی توسعه دسترسی به انتشار اطلاعات را می‌­خواهیم دنبال کنیم؟ گفت: منطق دسترسی‌پذیری به اطلاعات موضوعی است که باید مورد توجه قرار ­گیرد.

عاملی ادامه داد: ما در اطلاعات سه سطح داریم که سطح اول آن سطح عمومی و همان سطح مشترک با همه جهان است، سطح دوم آن همان سطح اختصاصی مربوط به بومرنگ فرهنگ ملی و دینی کشور و سطح سوم آن همان سطح تخصصی مربوط به تخصص‌­ها و رشته‌­های مختلف است.

وی با اشاره به الگوریتم‌­های انتقالی برای ارائه اطلاعات سه سطحی مذکور گفت: ۶ نوع الگوریتم انتقالی در اینجا مورد توجه قرار می­‌گیرد که الگوریتم انتقالی اول، انتقال همه امور خدماتی از فضای فیزیکی به فضای مجازی و الگوریتم انتقالی دوم الگوریتم‌­های انتقالی همه امور اطلاعاتی به فضای مجازی عمومی است که به دنبال آن اطلاعات عمومی باید در اینترنت در معرض همگان قرار گیرد. الگوریتم انتقالی سوم، الگوریتم انتقالی همه امور مرتبط با تأمین امور حقوق شهروندی و حقوق ذی­نفعان است و الگوریتم انتقالی چهارم مربوط به تأمین به روز رسانی برنامه‌­ها و اخبار مرتبط با ذی­نفعان است.الگوریتم انتقالی پنجم تأمین رصد امور مرتبط با همه ذی­نفعان است که مبحث شفافیت دستگاه­‌ها که مدام توسط جامعه مطالبه می­‌شود در این محدوده قرار می‌­گیرد.

عاملی ادامه داد: الگوریتم انتقالی ششم الگوریتم توسعه فراگیر سازمان و توسعه بانک­‌های اطلاعاتی است که با وقوع این ۶ الگوریتم می­‌توان به تحقق جامعه اطلاعاتی دست یافت.

وی خاطرنشان کرد: الگوریتم یعنی تعریف همه فرآیندهای مرتبط با یک موضوع و تعریف تمامی فرآیندهای مربوط به آن که بستر اینترنت قابلیت چنین گستره‌­ای را داراست.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درپایان تأکید کرد: ما کیفیت زندگی را باید بر مبنای زیست بوم جامعه و در محور ارتقای کیفیت بستر زندگی اجتماعی و همچنین تأمین منافع عمومی مورد توجه قرار ­دهیم؛ بنابراین کیفیت متعالی و الهی هدف اصلی پیوندهای داده‌ای و اطلاعاتی است.