افزایش کنشگری در فضای‌مجازی سرمایه‌اجتماعی را کاهش داده است

صاحب‌نظران در هفدهمین جلسه از سلسله جلسات «نقد و اندیشه» موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» را مورد نقد و بررسی قراردادند و راهکارهای آن را به بحث گذاشتند.

به گزارش عطنا و به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، این جلسه با حضور محمد مهدی فتوره چی مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، حسینعلی افخمی استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و سیدمحمدرضا خوشرو، مدیرکل معاونت فرهنگی قوه قضائیه و کارشناس حوزه رسانه و جنگ نرم، برگزار شد.

حیطه اخلاق را نظام های ارزشی فردی تعیین می کند

در ابتدای این جلسه دکتر فتوره چی با بیان اینکه در مورد اخلاق دیدگاه های مختلفی وجود دارد، گفت: اخلاق یک مفهوم نسبی است و مطلق نیست و حیطه ی اخلاق را نظام های ارزشی فردی تعیین می کند و آنچه امروزه نگران کننده است تبعات خودشیفتگی و فردگرایی نمایشی است که تهدیدی بالقوه برای رعایت سجایای اخلاقی است. وی افزود: نتایج برخی پژوهش ها نشان می دهد که کاربران به جنبه زیبایی شناسی و اقتصادی فضای مجازی بیشتر از جنبه های فرهنگ ساز و اجتماعی و... آن اهمیت می دهند.

مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه با گسترش فناوری های نوین ارتباطی ما شاهد شکل گیری یک جهان فرهنگی کم و بیش یکپارچه هستیم که بشدت تحت تاثیر ارزش ها و هنجارهای جامعه جهانی است، خاطر نشان کرد: اگر نسل ما که امروزه منتقد رفتار نوجوانان و جوانان این دوره است در این عصر به دنیا می آمد اغلب به همین شیوه رفتار و کنشکری می کرد.

اخلاق در فضای مجازی دنباله اخلاق در زندگی روزمره است

در ادامه این جلسه حسینعلی افخمی، استاد دانشگاه با بیان اینکه بحث اخلاق در فضای مجازی دنباله اخلاق در زندگی روزمره است و از آن جدا نیست، تصریح کرد: در فضای واقعی، این باورها و هنجارهای ملی است که فرهنگ را می سازد ولی در فضای مجازی فرهنگ جهانی است که حکومت می کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه یکی از بزرگترین مشکلات ما در فضای مجازی فقدان ارتباطات گروهی است، گفت: کاربران ایرانی در بحث ارتباطات فردی مشکلی ندارند ولی برای ارتباطات گروهی آموزش ندیده اند و لذا محور بسیاری از مناقشات همین موضوع است.

در ادامه این بحث سیدمحمدرضا خوشرو با تاکید بر اینکه بین شخصیت اجتماعی افراد و آنچه در فضای مجازی به نمایش می گذارند ارتباط نزدیکی وجود دارد، افزود:نوعی پیوستاری بین این دو فضا وجود دارد. فرد ایجاد کننده اکانت، وقتی وارد این فضا می شود یک فرد غیر واقعی از خودش به نمایش می گذارد و حتی در صورتی که شخص محبوب و معروفی باشد همه زندگی واقعی خود را به نمایش نمی گذارد.

افزایش کنشگری در فضای مجازی سرمایه اجتماعی را کاهش داده است

در ادامه فتوره چی بیان داشت: بر اساس برخی یافته های پژوهشی در حال حاضر در سطح جامعه شاهد گسترش روزافزون شاخص های بداخلاقی های هنجارشکنانه مفسده انگیز منجر به انقلاب جنسی هستیم. وی گفت: تحقیقی(اعظم آهنگر، 1387) در تهران نشان داده است که حدود 85 درصد بانوان در تهران مورد آزار جسمی و کلامی قرار گرفته اند و در تحقیق دیگری(همان کارشناس) با یک نمونه 80 نفری نشان داد که 20 درصد بانوان آزار دیده، به نحوی توسط آشنایان و نزدیکان مورد خشونت جنسی قرار گرفته اند! و لذا اوضاع فضای مجازی هم تابعی از اوضاع نابسامان و بحرانی اجتماعی است.

مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه نتایج تحقیقات متعدد در کشور نشان داده که با افزایش کنشگری در فضای مجازی سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی کاهش پیدا کرده است، تصریح کرد: پژوهش های انجام شده در کشور نشان داده که با افزایش کنشگری در فضای مجازی، زیاده خواهی جنسی، کاهش اعتماد بین زوجین، انزوا طلبی و ....گسترش یافته است. وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از میلیارد صفحه پورنوگرافی در فضای مجازی در دسترس است، افزود: دیگر نگرانی مختص استفاده کاربران جوان و نوجوان نیست، این فضا فارغ از جنس و سن به دلایل متعددی تحریک کننده و اغوا کننده ی هر کاربر بی هدفی است به طوری که حتی نمایندگان پارلمان بریتانیا در طی یک سال 24 هزار بار تلاش کرده اند از صفحات پورنوگرافی بازدید کنند!

فتوره چی با تاکید بر تبعات گسترش فرهنگ استفاده از تلویزیون و پس از آن ماهواره و فضای مجازی که ادبیات جوانان و نوجوانان را تغییر داده، گفت: متاسفانه در کشور ما تکنولوژی همیشه زودتر از فرهنگ استفاده از آن وارد شده و در نتیجه نوجوان عصر پست مدرن برای پر کردن اوقات فراغت خود دیگر به دنبال تفریحات گذشته نیست و فضای مجازی این فضا را بسهولت در اختیار آنها قرار می دهد.

جامعه ایرانی رسانه گرایی بالایی دارد

دکتر افخمی در ادامه این جلسه با اشاره به اینکه فضای مجازی در کشور ما کنترل شده است، گفت: جامعه ایرانی رسانه گرایی بالایی دارد؛ اگر به فضای مجازی از دیدگاه رسانه نگاه کنیم، نگاه خیر و شر در اندیشه پژوهشگران و اساتید دانشگاه حاکم است ولی در واقع سرمایه اجتماعی و میزان اعتماد در کشور بسیار پایین است.وی افزود: اولیت تلاش های استفاده از اینترنت در کشور ما با کافی نت های بدون فیلتر تجربه شد که اشتباه بزرگی بود؛ لذا نوجوانان به تمام صفحات پورنوگرافی دسترسی پیدا کردند؛ و این در حالی است که در اروپای دهه 70 اینترنت در کتابخانه ها با اجاره کتبی والدین در اختیار نوجوانان قرار می گرفت. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد:باید به فضای مجازی نگاه مثبتی داشته باشیم؛ تصویر تیره از این فضا اثرات مخرب خود را در بخش های گوناگون نشان می دهد.

افخمی با اشاره به اینکه خطاهایی که در عرصه مجازی رخ می دهد در راستای فضای واقعی است، خاطرنشان کرد: باید دنیای واقعی خودمان را به دنیای واقعی جهان نزدیک کنیم، در این صورت است که فضای مجازی اصلاح می شود. وی با بیان اینکه در هیچ مرحله سنی در کشور آموزش سواد رسانه ای مشخصی نداریم افزود: در فضای مجازی کسانی که از مطالب و محتوای پورنوگرافی استفاده می کنند کاربرانی هستند که برای آنان رفتار گروهی تعریف نشده است و به همین دلیل آموزش رفتار جمعی نسل امروز و آینده باید از مهدکودک ها آغاز شود.

عدم آموزش سواد رسانه ای کیفیت خانواده ها را پایین آورده است

در ادامه این جلسه، خوشرو با اشاره به اینکه آموزش سواد رسانه ای بسیار مهم است، گفت: فضای مجازی تاثیرات مثبت زیادی دارد، ولی بنا به دلایلی تاثیرات منفی زیاد آن بیشتر شده و کیفیت زندگی خانوادگی را پایین آورده است.

مدیرکل معاونت فرهنگی قوه قضاییه و کارشناس حوزه رسانه و جنگ نرم با بیان اینکه یکی از مجرمین نوجوان فضای واقعی بیش از 25 صفحه فیک با اسامی و سنین مختلف در فضای مجازی ایجاد کرده بود، تصریح کرد: این فرد به دلیل فقدان سواد رسانه ای در خانواده، تجربه های زیستی متفاوتی را در صفحات مجازی بدست آورده بود که تمام آنها را بر روی کودکی که به قتل رسانده بود اعمال کرده بود. وی با تاکید بر اینکه وقتی اوضاع اخلاقی فضای مجازی بد است یعنی در جامعه هم چنین اوضاع بدی حاکم است افزود: وجود اکانت های فیک در کشورهای دیگر جرم تلقی می شود و مجازات دارد و این اکانت ها حیطه اخلاق را در فضای مجازی را به هم می ریزد و حتی باعث اخلال در امنیت جامعه می شود.

مشکل اصلی حل مناقشات به تعارضات موجود بر می گردد

در ادامه فتوره چی با تاکید بر اینکه ادامه رفتارهای هنجارشکنانه در جامعه در کنشگری کاربران در فضای مجازی هم اتفاق می افتد تصریح کرد: مشکل اصلی در حل بسیاری از مناقشات به تعارضات حاکم و تناقضات رفتاری مردم و مسئولان کشور بر می گردد. وی با ذکر نام کتاب ایران جهان تضادها"(نگاشته ی مری فولادی در فرانسه) خاطر نشان کرد همانگونه که خانم فولادی در کتابش مصادیقی ذکر کرده کشور ما مملو از تعارضات و تناقض هاست و اغلب سنخیتی بین سیاست های آموزشی و تربیتی و راهبردی وجود ندارد.

این پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به اینکه اخلاق در فضای مجازی را می توان در چهار سطح مورد بررسی قرار داد گفت: یکی از قسمت ها سطح فناورانه است که به ذات تکنولوژی بر می گردد. مطالعات نشان می دهد ناشناس بودن کاربر، وی را در فضای مجازی تهییج به انجام کارهای خلاف می کند، کارهایی که در حالت عادی در فضای واقعی انجام نمی دهد در فضای مجازی به دلیل نبود نظارت و کنترل اجتماعی انجام می دهد. وی با بیان اینکه در فضای مجازی امکان برقراری تعامل غیرهمسطح در فضای مجازی وجود دارد، افزود: در فضای مجازی زمینه انجام تعامل های غیرهمسطح وجود دارد به طوری که کاربران می توانند پیام خود را به افراد مختلف و سلبریتی ها مورد نظرشان منتقل کنند؛ حتی یک شهروند و روستا نشین بی سواد و ساده هم می تواند با یک سیاستمدار و هنرمند برجسته در تعامل باشد.

مدیرگروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با بیان اینکه فضای مجازی انبوهی از اطلاعات مختلف را در اختیار افراد قرار می دهد، گفت: حجم زیاد اطلاعات و داده های مختلف موجب بی نظمی می شود و هر جا که شاهد بی نظمی باشیم زمینه بی اخلاقی در فضای مجازی فراهم می شود.

نبود سرگرمی و افزایش فعالیت در فضای مجازی

در ادامه افخمی با تاکید بر نقش مهم وجود سرگرمی در جامعه تصریح کرد: ابزارهای ارتباطی نقش سرگرم کننده گی دارند و در هیچ کشور پیشرفته ای نقش سینما تا این حد کمرنگ نشده است. در گذشته تهران دارای سه میلیون جمعیت بود و چندین سینما داشت؛ اما در حال حاضر به رغم افزایش جمعیت نه تنها تعداد سینماها افزایش نداشته است، بلکه شاهد کاهش تعداد آنها حتی در شهری مثل تهران هستیم. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اینکه در گذشته مناطق مرکزی کشور یا روستاها با اجرای برنامه هایی چون تعزیه خوانی خود را سرگرم می کردند، تصریح کرد: در حال حاضر این نوع سرگرمی ها منسوخ شده است و موبایل و فضای مجازی جایگزین آن شده او لذا باید قبل از اینکه رسانه را عامل اصلی آسیب های اخلاقی و ...بدانیم، بررسی کنیم در چه جاهایی خلا وجود دارد و در پی رفع آنها برآییم.

وی با تاکید بر نقش مهم فضای مجازی در جامعه تصریح کرد: در حال حاضر باید فضای مجازی را به عنوان واقعیتی انکار ناپذیر بپذیریم؛ زیرا نقش مهمی در جامعه ایفا کرده و در برخی کشورها حتی فضای مجازی 70 درصد مناسبات و تبادلات اقتصادی کشور را تحت تاثیر قرار داده است. وی افزود: اما باید توجه داشت که اگر چه هرج و مرج در فضای مجازی مصیبت و مشکل است اما نباید جلوی فضای مجازی را بست و باید مشکل را شناسایی و تعریف کرد و برای استفاده کنندگان از آن مطابق گروه های سنی قاعده گذاری کنیم. 20 سال پیش این نگرانی درباره ویدئو و ماهواره هم وجود داشت اما با قانون گذاری این نگرانی رفع شد.

جامعه افسرده دلیل پرخاشگری

افخمی در ادامه تاکید کرد: اعتیاد اینترنتی یکی از موضوعات مورد توجه است؛ البته مشمول همه افراد جامعه نمی شود برای مقابله با این موضوع باید قشرهای آسیب پذیر را شناسایی، ومحتوا و برنامه های جایگزین برای آنها پیدا کنیم. وی با اشاره به اینکه یکی از دلایل افزایش پرخاشگری به خصوص در فضای مجازی داشتن جامعه افسرده است افزود: در حال حاضر جامعه ما دچار افسردگی شده است که یکی از دلایل آن وقوع جنگ در سال های گذشته است و حتما جامعه افسرده دچار بیکاری، بی حوصلگی، پرخاشگری و بداخلاقی در فضای مجازی هم می شود.

فتوره چی هم در ادامه این بحث با اشاره به نقش و اهمیت آموزش تصریح کرد: آموزش از طریق خانواده از سنین کودکی و پیش از مهد کودک بسیار مهم و تاثیرگذار است و خانواده های موفق در اصول تربیتی و انتقال آموزه های رسانه ای و ...با یکدیگر اتفاق نظر دارند. این در حالی است که برخی تعارضات و کژکارکردی ها امروزه قبل از سن بلوغ و حتی در سنین دبستان آغاز شود.

عدم دسترسی مناسب به جرایم مجازی

در ادامه خوشرو خاطرنشان کرد: دستگاه قضایی به 75درصد جرایم فضای مجازی دسترسی ندارد؛ زیرا فرد ممکن است به راحتی اکانت خود را پاک کرده باشد و تلگرام هم چنین اکانتی را در اختیار ما قرار نمی دهد. مدیر کل معاونت فرهنگی اضافه کرد که کاربران خود باید عامل اصلی رعایت اصول اخلاق در فضای مجازی باشند. وی با اشاره به نقش فرهنگ و ارزش های فرهنگی در فضای مجازی تصریح کرد: فرهنگ، قانون کلی رفتار در فضای مجازی را رقم می زند؛ اما صاحبان منافع می توانند اصول اخلاقی را تعریف کنند؛ برای مثال بی بی سی داعش را گروه تروریستی نمی داند یا حمله به مسجد نیوزیلند زنده پخش می شود و عکس العمل خاصی نشان داده نمی شود.این کارشناس افزود: باید توجه مراقبت داشته باشیم که اصول اخلاق در فضای مجازی رعایت شود.

افخمی در ادامه در باره نقش آگاهی و سواد رسانه ای تصریح کرد: باید توجه داشت که خانواده اولین نهاد برای ارائه آموزش فعالیت در فضای مجازی محسوب می شود؛ اما آموزش های عمومی در این زمینه کم است. وی خاطرنشان کرد که سواد رسانه ای مهارت ارتباطی است که کلید آن خانواده است. وی با بیان اینکه آموزش رسانه ها، سواد رسانه ای و مهارت های ارتباطی در کشورهای پیشرفته قریب 30 تا 50 سال است که آغاز شده است خاطرنشان کرد: این کشورهابه آموزش استفاده از کامپیوتر در ابتدای فراگیری آن اهمیت زیادی می دهند. افخمی با تاکید بر نقش مهم شفاف سازی در فضای مجازی‌ افزود: در کشور ما خلاء مقررات، بازخواست و شفافیت وجود دارد. اگرچه محتوای فضای مجازی را نمی توان شفاف و سالم سازی کرد اما باید دست کم اخبار منتشره از مجاری رسمی و رسانه های سنتی را شفاف کنیم.

هشدار وقوع بحران در روستاها

فتوره چی هم درباره سواد رسانه ای بیان داشت: امروزه اصول و تکنیک های سوادرسانه ای باید از سن 3 سالگی به کودکان آموزش داده شود و تمهیداتی داشته باشیم تا در مدارس هم آموزش های رسمی و جدی برنامه ریزی شود. وی با اشاره به اینکه در آینده در جامعه روستایی به دلیل نبود سرگرمی بحران جدی ایجاد می شود بیان کرد: "علت ازدیاد بیش از نیاز کافی شاپ ها در شهرستان ها به دلیل نبود سرگرمی است و اینکه جوانان شهرستانی برای گذران اوقات فراغت فضای لازم و کافی ندارند.