پژوهش‌های حساس و مرتبط با موضوع انسانی و حیوانی نیازمند دریافت «کد اخلاق» هستند

پس از برگزاری اولین جلسه شورای سیاست گذاری کمیته «اخلاق در پژوهش» دانشگاه علامه طباطبائی و همچنین مذاکراتی که با وزارت بهداشت و کمیته «ملی» اخلاق در پژوهش بود، برای برگزاری یک سلسله کارگاه‌های آموزشی چهارگانه در حوزه اخلاق در پژوهش تصمیم گیری شد. فاز نخست این کارگاه که معطوف به آزمودنی‌های حیوانی است در هفته دوم اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. فاز دوم این کارگاه که معطوف به آزمودنی‌های انسانی و موضوعات انسانی و اجتماعی است، برای خرداد ماه سال جاری برنامه ریزی شده است. دامنه برگزاری این کارگاه‌ها در سطح کشوری است و پژوهشگران همه دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی کشور می‌توانند در این کارگاه ثبت نام و شرکت کنند. به کلیه شرکت کنندگان، گواهینامه مشترک دانشگاه علامه طباطبائی و کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت، اعطا خواهد شد.

به گزارش عطنا، پس از برگزاری این کارگاه‌های تخصصی، مقرر شده است، دانشگاه علامه طباطبائی میزبان برگزاری مدرسه تابستانی اخلاق در پژوهش باشد. در این مدرسه که قرار است در شهریور ماه سال جاری برگزار شود، یک دوره آموزشی هفت روزه در خصوص ابعاد نظری و عملی اخلاق در پژوهش برگزار خواهد شد که هدف آن تربیت و آموزش «مدرس» اخلاق در پژوهش است. هدف اصلی این مدرسه تابستانه، آموزش گروهی از مدرسان است که هر یک از آن‌ها در آینده قادر به برگزاری و تدریس در کارگاه‌های اخلاق در پژوهش در دانشکده‌ها، پژوهشکده ها، پژوهشگاه ها، و دانشگاه‌های کشور باشند. به همین دلیل و در ارتباط با این موضوع با دکتر خورسندی، مدیر امور پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی گفت و گو کرده ایم که مشروح آن را در زیر می خوانید.

آقای دکتر! مزیت حضور در این کارگاه چیست؟

شرکت در این کارگاه‌ها برای اعضای هیئت علمی، پژوهشگران و دانشجویان دکتری مزیت‌های فراوانی دارد. از این پس در دانشگاه، تمامی پژوهش‌های انسانی و حیوانی که در رده موضوعات حساس و آسیب پذیر طبقه بندی می‌شوند، قبل از تصویب پروپوزال و اجرا نیازمند دریافت «کد اخلاق» هستند. ضمن اینکه امروزه نشریات معتبر بین المللی برای نشر مقالات پژوهشی مرتبط با موضوعات حساس و یا گروه‌های آسیب پذیر از پژوهشگران و نویسندگان «کد اخلاق» می طلبند. مرجع ارائه این کد اخلاق، کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه است که علاوه بر شورای سیاستگذاری، دارای یک کمیته تخصصی و حرفه ای متشکل از اعضای هیات علمی و پژوهشگران برجسته است که درخواست‌های مربوط را بررسی می نمایند. مبحث اخلاق در پژوهش امروزه یک مبحث بسیار مهم، پیچیده و ظریف است. یکی از بحث‌های مهم اخلاق در پژوهش و تمرکز کارگاه‌ها بر روی مباحثی نظیر سرقت ادبی، مالکیت معنوی و مولفه های بسیار ظریف و حساسی چون رعایت اصول «محرمانگی» در انجام پژوهش است. به عنوان مثال، وقتی پژوهشگری راجع به مسائل خصوصی، عقاید و گرایش‌های مختلف افراد پژوهش می‌کند، ضرورت دارد الزامات اخلاقی و اصولی را رعایت نماید که هم اینک در بسیاری از پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی کشور کم و بیش مورد غفلت قرار می گیرند.

رعایت اخلاق در پژوهش از چه زمانی در دانشگاه علامه طباطبائی اجباری شده است؟

امور مطالعاتی این بحث در تابستان سال گذشته به صورت جدی و تمام وقت پیگیری و زیر نظر یک شورای مشورتی و پشتیبانی انجام شد. از نیمه دوم سال گذشته، فرایند های اداری کمیته اخلاق در پژوهش با همکاری کمیته ملی اخلاق در پژوهش و وزارت بهداشت پیگیری و به انجام رسید. برنامه ریزی ما در سال جدید پیاده سازی مراحل عملی اخلاق در پژوهش در دانشگاه است که برگزاری کارگاه‌ها و مدرسه تابستانی که به آن اشاره شد، بخشی از مراحل مقدماتی برای عملی کردن اخلاق در پژوهش دانشگاه است. در این خصوص از همفکری و مساعدت افراد بسیاری بهره برده ایم. علاوه بر حمایت‌های همه جانبه رئیس دانشگاه و جناب آقای دکتر علومی، لازم می‌دانم از سرکار خانم صفایی به‌خاطر علاقه‌مندی و پیگیری‌های مکرر و نتیجه بخش ایشان تشکر کنم. واقعیت این است که مبحث اخلاق در پژوهش یک پروژه جمعی و مبحثی تیمی است و قطعا بدون همکاری نزدیک و حمایت سایر بخش های دانشگاه به‌ویژه معاونت آموزشی دانشگاه و دانشکده ها عملی شدن این ایده و نهادینه کردن فرهنگ اخلاق در پژوهش در محیط دانشگاه امکان پذیر نیست.  با عنایت به اینکه در نظر داریم مبحث اخلاق در پژوهش به عنوان یک مهارت و یک الزام به دانشجویان تحصیلات تکمیلی آموزش داده شود، نیازمند همکاری نزدیک معاونت آموزشی و دفتر تحصیلات تکمیلی دانشگاه از منظر سیاست گذاری و اجرایی هستیم.