خاورمیانه مخزن احتراق یا دیگ جوشان در نظام ‌بین‌الملل/ «اروپا تصمیم بگیرد»

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی گفت: آیا خاورمیانه قرار است نقش مخزن احتراق یا دیگ جوشان را در نظام ‌بین‌الملل ایفا کند؟ یعنی ما به سمت نظامی پیش می‌رویم که اگر آن را به مناطق مختلف تقسیم کنیم به‌نوعی جنگ در بخش عمده‌ای از مناطق امروز دنیا ریشه‌کن شود و تمام هیزم‌هایی که در تمام مناطق دیگر دنیا وجود دارد به خاورمیانه ریخته تا در اینجا مشتعل شود، آیا خاورمیانه قرار است چنین جایگاهی داشته باشد؟

به گزارش خبرنگار عطنا، حسین سلیمی در مراسم افتتاحیه چهارمین همایش بین‌المللی «نظام بین‌الملل، تحولات منطقه‌ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» که ۲۸ آبان‌ماه در سالن شهید بهشتی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد، گفت: این دانشگاه به‌عنوان دانشگاه تخصصی علوم انسانی ازجمله دانشگاه‌های سطح یک جمهوری اسلامی ایران است که یک کارکرد و یک کمیسیون متفاوت برای خودش تعریف کرده و آن‌هم این است که پل ارتباطی میان دانشمندان و دستگاه‌های تصمیم‌ساز و تأثیرگذار در تصمیم‌سازی را برقرار کند.

وی افزود: نتایج و دیدگاه‌های همایش‌هایی از این قبیل به حوزه‌های مختلف اجرایی کشور و حوزه‌های تصمیم‌سازی کشور منعکس خواهد شد و به‌دلیل رویکرد ویژه‌ای که دولت این روزها به دانشگاه‌ها دارد، مسلماً تأثیرگذار خواهد بود.

اکنون در یک نقطه عطف تاریخی قرار داریم

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی درباره موضوع این همایش، بیان کرد: در سه سطحی که در عنوان همایش آمده است، عمدتاً به سطح اول یعنی نظام بین‌الملل مربوط می‌شود، ما الان در یک نقطه عطف تاریخی قرار داریم، نقطه عطفی که به‌نوعی در آن نظام بین‌الملل ما در حال تجربه کردن یک دگرگونی اساسی است،‌ وقتی تاریخ روابط بین‌الملل را مشاهده می‌کنید، موقعی که تلاطم‌هایی از قبیل تلاطم‌هایی که امروز در عرصه جهانی می‌بینیم، به‌وجود می‌آید، این تلاطم‌ها نشانه یک تغییر بنیادین در نظام بین‌الملل است.

نظام بین‌الملل یک نظام معنایی و یک مجموعه گفتمانی است

وی با بیان اینکه امروز تحول نظام بین‌الملل با تحول درک از نظام بین‌الملل و تحول چگونگی فهم جهان همراه است، گفت: دنیای ما دیگر یک دنیای ماتریالیستی نیست و به‌همین دلیل هم نظام بین‌الملل ما نظام بین‌الملل ماتریالیستی نیست، بازیگران نظام بین‌الملل دیگر ماشین‌های نظامی، امنیت‌آفرین یا ثروت‌آفرین نیستند و نظام بین‌الملل را توزیع قدرت‌های مادی شکل نمی‌دهد؛ بلکه نظام بین‌الملل یکی نظام معنایی و یک مجموعه گفتمانی است که چگونگی درک بازیگران مختلف به‌نوعی آن را شکل می‌دهد.

سلیمی با اشاره به اینکه اگر ما دنیا را دنیایی پرمنازعه بفهمیم، نظام بین‌الملل ما در این نقطه عطف، نظام پرمنازعه‌ای خواهد شد، بیان کرد: اگر دنیا را آنارشیک بفهمیم، دنیا آنارشیک خواهند شد و اگر دنیا را به‌صورت همکاری درک کنیم، دنیای همکاری خواهد شد. به‌همین دلیل در نقطه عطفی که دنیا چه در عرصه اقتصادی، چه در عرصه سیاسی و نظامی‌گری؛ تحولات بنیادین را به خودش می‌بیند، چگونگی درک ما از این تحولات است که آینده جهان را می‌سازد.

تنها کشور ابرقدرت، تصمیم‌های اساسی می‌گیرد ولی اتفاق نمی‌افتد

وی ادامه داد: ما امروز با اتفاقاتی که در تاریخ یک قرن و نیم گذشته بی‌سابقه است مواجه هستیم، برای اولین بار است که تنها کشور ابرقدرت، تصمیم‌های اساسی می‌گیرد ولی اتفاق نمی‌افتد، در بعضی از زمینه‌ها مانند حوزه برجام، تقریباً یک اجماع جهانی علیه او شکل می‌گیرد، خواسته‌های بسیاری دارد که اتفاق نمی‌افتد،‌ متحدان استراتژیک به الگوی رفتاری او عمل نمی‌کنند و این نشان‌دهنده یک جابه‌جایی تدریجی در مرکز قدرت در عرصه جهانی است.

در عرصه اقتصاد جهانی شاهد تلاطم‌های دائمی هستیم

وی درباره همین موضوع افزود: ما در عرصه اقتصاد جهانی شاهد تلاطم‌های دائمی در عرصه انرژی، ارز، مبادلات پولی و نهادهای مالی جهانی هستیم، تحولاتی که نشانگر این است که کارکردها و شیوه‌های عملکردی نظام سازمان پولی و جهانی به‌طور تدریجی عوض می‌شود و تا همین ۴۰ سال قبل، وقتی‌که امپراطوری جهانی رسانه‌ای تصمیم می‌گرفت که اگر مثلاً دولتی در خاورمیانه جنایت می‌کند، کاملاً تصویر جداگانه‌ای از آن ارائه می‌داد اما امروز ما در عرصه نظام آگاهی جهانی وارد شرایطی شده‌ایم که چنین کاری امکان‌پذیر نیست، یعنی وقتی‌که رژیم صهیونیستی مردمان عادی جایی را بمباران می‌کند، دیگر آن چهره مظلومانه از خودش را مانند گذشته نمی‌تواند ارائه دهد، حتی در بین دولتمردان.

آیا خاورمیانه قرار است نقش مخزن احتراق یا دیگ جوشان را در نظام بین‌الملل ایفا کند؟

سلیمی با بیان اینکه ما در تمام سطوح قدرت، قدرت نظامی، اقتصاد و نظام آگاهی جهانی با دگرگونی‌های بنیادین مواجه هستیم گفت: یک پرسش اساسی در مورد نظام منطقه‌ای در خاورمیانه مطرح است و آن، این است که در این نظام در حال تحول، خاورمیانه می‌خواهد چه جایگاهی در نظام بین‌الملل داشته باشد؟ به‌نظر می‌آید که بازیگران اصلی خاورمیانه این پرسش‌ها را باید در ذهن داشته باشند، آیا خاورمیانه قرار است نقش مخزن احتراق یا دیگ جوشان را در نظام بین‌الملل ایفا کند؟ یعنی ما به سمت نظامی پیش می‌رویم که اگر آن را به مناطق مختلف تقسیم کنیم به‌نوعی جنگ در بخش عمده‌ای از مناطق امروز دنیا ریشه‌کن شود و تمام هیزم‌هایی که در تمام مناطق دیگر دنیا وجود دارد به خاورمیانه ریخته تا در اینجا مشتعل شود، آیا خاورمیانه قرار است چنین جایگاهی داشته باشد؟

صلح در سایر نقاط دنیا به قیمت ریشه‌دار شدن جنگ و منازعه در خاورمیانه

وی ادامه داد: در حال حاضر بسیاری چنین برنامه‌ریزی‌ای برای خاورمیانه دارند که صلح را در سایر نقاط دنیا به قیمت ریشه‌دار شدن جنگ و منازعه در خاورمیانه به‌وجود آورند، به‌نوعی خاورمیانه نقش اگزوز ماشین نظام بین‌الملل را ایفا می‌کند، خاورمیانه جایی که باید بسوزد، آلوده شود، دائماً در آن مناقشه شود و انرژی تعارضی مناطق دیگر دنیا در آن تخلیه شود، آیا ما می‌خواهیم خاورمیانه را به این سمت ببریم؟ آیا این منطقه می‌خواهد در سطح نظام بین‌الملل چنین جایگاهی پیدا کند؟

سلیمی درباره همین پرسش‌ها، افزود: پرسش‌های بسیار اساسی هستند، پرسشی که در نظام بین‌الملل بعد از جنگ جهانی اول شکل‌گرفته شد و چون بازیگران منطقه‌ای به آن توجهی نداشتند منازعه‌ای ریشه‌دار را در خاورمیانه بنیاد گذاشت، الان که ما در جریان یک شیفت جدید در روابط بین‌الملل قرارگرفته‌ایم باید به این پرسش دقت کنیم در غیر این صورت این منطقه همچنان کانون تعارضات برای به ارمغان آمدن ثبات برای دیگر مناطق دنیا خواهد شد.

اروپای کی می‌خواهد از زیر چتر حمایتی و وابستگی به قدرت سنتی روابط بین‌الملل خارج شود؟

استادتمام گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی بیان کرد: این پرسش نه‌فقط برای بازیگران خاورمیانه بلکه برای بازیگران آینده نظام بین‌الملل هم خواهد بود، امروز برای بازیگران اصلی از روسیه و چین گرفته و به‌خصوص برای اروپا این پرسش وجود دارد که آیا نمی‌خواهند پس از گذشت چندین دهه تبدیل به بازیگران مستقل تأثیرگذار در روابط بین‌الملل بشوند؟ ما در جریان مذاکراتی که پس از خروج امریکا از برجام داشتند، این تمایل را در بین رهبران اروپایی دیدیم ولی این تمایل آیا نمی‌خواهد به یک درک و فهم بنیادین و به یک کنش بدل شود؟ آیا اروپا نمی‌خواهد با بنیاد گذاشتن یک شیوه جدید کنش یک الگوی جدید رفتاری، از زیر آن چتر حمایتی و وابستگی به قدرت سنتی روابط بین‌الملل خارج شود؟

اگر خاورمیانه کانون منازعه باقی بماند، تشعشات این منازعه اول به اروپا منتقل خواهد شد

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه اگر خاورمیانه کانون منازعه باقی بماند، تشعشات این منازعه اول به اروپا منتقل خواهد شد، گفت: ما درگذشته دیدیم که وقتی بازیگران غیردولتی مثل داعش داشتند در این منطقه شکل می‌گرفتند اولین اثرات ناامن‌سازی خودشان را به اروپا منتقل کردند، در همه حوزه‌ها می‌تواند چنین باشد، منطقه‌ای که بتواند بنیاد یک جهش اقتصادی را برای نظام بین‌الملل فراهم کند، می‌تواند زمینه یک تحول اقتصادی را در اروپا و اوراسیا فراهم کند، اگر به‌عنوان کانون منازعه باقی بماند اثرات آن اول به مناطق اروپا بازخواهد گشت.

فرهنگ اسلامی رشته تسبیح پیوستگی بازیگران منطقه‌ای

سلیمی در پایان تصریح کرد: بسیار امیدوارم که در این همایش به این سخن و پرسش مشترک بپردازیم که چه هویتی را در آینده نظام بین‌الملل برای منطقه خاورمیانه می‌خواهیم، رقم بزنیم؟ آیا نمی‌خواهیم به سمت فرهنگ اسلامی حرکت کنیم که رهاورد و آموزه‌های آن بسیار صلح‌آمیزتر از آن چیزی است که در صلح «کانت» آمده است، فرهنگی که می‌تواند رشته تسبیح پیوستگی بازیگران منطقه‌ای باشد و بعضاً متأسفانه قرائت‌های مختلف آن زمینه منازعه شده است، امیدوارم که در این همایش گران‌قدر با هم‌اندیشی‌ای که استادان و میهمان ما خواهند داشت، پرسش‌های ما پاسخ‌های متنوع و کارآمدی پیدا کند و ما بتوانیم به‌وسیله آن گره‌ای از مشکلات سیاست‌گذاری در منطقه را بازکنیم.