پیشگیری استادان از به‌خطر افتادن سلامت روانی دانشجویان با چند راهکار ساده

تشخیص قوی یا ضعیف بودن تدریس معلم، در چگونگی برقراری ارتباط او نهفته است. درواقع کیفیت پیام‌رسانی معلم نقش عمده‌ای در مؤثر بودن تدریس او دارد. ازاین‌رو پیش از اینکه معلم با شیوه‌های تدریس آشنا شود، بهتر است که اصول برقراری ارتباط را به‌خوبی بیاموزد و آن را سرلوحه کار خود قرار دهد.

به گزارش عطنا، هومن رجبی، کارشناس مرکز مشاوره و بهداشت روان، طی یادداشتی در عطنا به ارائه پیشنهادها و راه‌حل‌هایی به استادان جهت پیشگیری از به‌خطر افتادن سلامت روانی دانشجویان پیرو برخی مسائل و گرفتاری‌های آن‌ها، پرداخته است. در ادامه این یادداشت را با هم می‌خوانیم:

همکار گرامی بر اساس آنچه از مشکلات دانشجویان در زمان مشاوره مشاهده کرده‌ایم محضر شما عزیزان نکاتی را بیان می‌دارم، خواهشمند است در شروع نیمسال تحصیلی جدید، نکات زیر را موردتوجه قرار دهید:

اگرچه آگاهی معلم از مفهوم و هدف تدریس، می‌تواند فعالیت‌های او را در کلاس تحت تأثیر قرار دهد و نیز آگاهی از اصول روان‌شناسی، شیوه‌های کار او را سازمان بخشد و به ژرفای علم سوق دهد، اما باید دانست که تدریس یک فرایند ارتباط است. برقراری ارتباط مناسب، نقش اساسی در تدریس کارآمد دارد.

اصولاً تشخیص قوی یا ضعیف بودن تدریس معلم، در چگونگی برقراری ارتباط او نهفته است. درواقع کیفیت پیام‌رسانی معلم نقش عمده‌ای در مؤثر بودن تدریس او دارد. ازاین‌رو پیش از اینکه معلم با شیوه‌های تدریس آشنا شود، بهتر است که اصول برقراری ارتباط را به‌خوبی بیاموزد و آن را سرلوحه کار خود قرار دهد.

شکایت برخی از دانشجویان در جلسات مشاوره این است که برخی از اساتید منابع درسی را در پایان‌ترم برای امتحان اعلام می‌کنند و فرصت کافی برای مطالعه آن وجود ندارد و یا اواخر ترم تحصیلی منابع را تغییر می‌دهند، با توجه به اینکه این مسئله مشکلاتی را برای دانشجویان فراهم می‌کند، خواهشمند است در هفته اول یا دوم شروع نیمسال تحصیلی، منابع درسی و نحوه اخذ امتحان و تکالیف درسی دانشجویان را شفاف اعلام فرمایید.

ارزشیابی یک فرایند نظام یافته (سیستماتیک) برای جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات است تا تعیین شود که آیا هدف‌های موردنظر تحقق یافته‌اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی؟

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به نمره دادن و صدور گواهینامه خلاصه نمی‌شود بلکه یکی از اهداف اصلی آن کمک به استاد در شیوه‌های آموزشی خود و رفع نواقص یادگیری دانشجو است، درصورتی‌که ارزشیابی صحیح و مناسبی صورت نگیرد، تبعاتی همچون کاهش علاقه دانشجو، هدر رفتن سرمایه‌های مادی و انسانی، افزایش نرخ مشروطی، از میان رفتن خلاقیت و... را در پی خواهد داشت.

به‌عنوان استاد باید عمیقاً باور داشته باشیم که هر دانشجو قابلیت رشد و یادگیری را دارد به‌شرط آنکه ما آن ابزار سنتی را که بدون توجه به تفاوت‌های فردی، به دنبال یافتن نقطه ضعف‌هاست، رها کنیم و ابزاری بسازیم که توانایی‌های دانشجو را شناسایی کند، به او اعتمادبه‌نفس بخشد و بر اساس این باور عمل کند که آموزش و ارزشیابی فرایند‌هایی در هم تنیده‌اند.

بسیاری از دانشجوها تنها به این دلیل شرارت می‌کنند که از کلاس خسته شده‌اند و نمی‌توانند به چیز دیگری برای انجام دادن فکر کنند. راه چاره چیست؟ آنان را مشغول نگه‌دارید. مطمئن شوید که می‌دانند که چه‌کاری را قرار است انجام دهند (اهمیت تعیین اهداف را به خاطر داشته باشید) کلاس درس را بامعنی و جالب کنید. آمادگی را در نظر داشته باشید. مطمئن شوید که همه آن‌ها در سطح مناسبی از دشواری، کاری برای انجام دادن در دست دارند و سعی کنید که فعالیت‌های متعددی را در اختیار آنان بگذارید تا از بین آن‌ها انتخاب کنند.

یکی از علل شکست تحصیلی دانشجویان عدم اشراف آنان به روش صحیح مطالعه است. ازآنجایی‌که هر استاد مسلط‌ترین فرد در یادگیری موضوع درس هست خواهشمند است در جلسه اول یا دوم، روش‌های صحیح مطالعه درس خود را برای دانشجویان بخصوص دانشجویان کارشناسی به‌طور واضح توضیح دهید.

یکی از عوامل بسیار مهم امیدواری و انگیزش برای دانشجویان، علاقه‌مندی خود استاد نسبت به درسی که تدریس می‌کند هست، برخی از دانشجویان مراجعه‌کننده یاس و ناامیدی خود را حاصل برخی سخنان اساتید محترم بیان می‌کنند. امید یک سرمایه مهم اجتماعی است، امید حاصل سخنان امیدوارکننده و انگیزه آفرین است. خواهشمند است از طرح موضوعات یأس‌آور که عملاً طرح آن‌ها در کلاس هیچ سودی ندارد خودداری فرمایید و از طریق موضوعات امیدآفرین سطح انگیزش دانشجویان را افزایش دهید.

برخی دانشجویان در جلسات مشاوره اذعان داشته‌اند تعدادی از اساتید در کلاس درس ارزش و اهمیت رشته تحصیلی دانشجویان را زیر سؤال می‌برند و به ناارزنده‌سازی آن در ذهن دانشجویان می‌پردازند، این امر ضربه روحی مهلکی به دانشجو می‌زند، لذا خواهشمند است از طرح موضوعاتی که موجب تخریب یک‌رشته تحصیلی می‌شود، خودداری گردد.

بر اساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده دانشجویان پر غیبت ( بیش از 3 جلسه) دانشجویانی هستند که دیر یا زود دچار انواع مشکلات روحی، اجتماعی و... می‌شوند، بی‌توجهی به حضور دانشجو در کلاس درس علاوه بر آنکه موجب مشکلات درسی می‌شود حکایت از یک نوع مشکل احتمالی جدی‌تر هست، خواهشمند است حضوروغیاب را جدی بگیرید. کارشناسان مرکز مشاوره آمادگی دارند از طریق ارتباط با جنابعالی و دریافت لیست دانشجویان پر غیبت با آنان ارتباط برقرار کرده و یا پس از مطالعه روان‌شناختی اقدامات پیشگیرانه از مشکلات بعدی را به عمل آورند.

یکی از رسالت‌های مرکز مشاوره، شناسایی و غربال دانشجویان دارای آسیب‌های روحی و اجتماعی هست، لذا با توجه به اینکه شما استاد گرامی بیشترین تعامل را با دانشجویان دارید خواهشمند است چنانچه مشاهده نمودید دانشجویی دارای رفتار آزارنده یا غیرعادی است تشویق به مراجعه به مرکز مشاوره فرمایید یا آنکه کارشناس مرکز مشاوره را از طریق خط تلفن 48393466 مطلع سازید تا پیگیری لازم به عمل آید.

 راه برطرف کردن بی‌نظمی در کلاس

برای برطرف کردن بی‌نظمی در کلاس درس باید تلاش کرد تا رفتار و عمل نامطلوب ایجادشده از سوی فراگیر خاص گسترش نیابد و در همان لحظه پایان داده شود. ازاین‌رو تأکید بیش‌ازحد استاد به برخی از مسائل بی‌نظمی و کش دادن، باعث رودررویی استاد و فراگیر و پدید آمدن برخی از موضوعات ناخوشایند می‌شود. اصول برقراری نظم و انضباط و اعمال مدیریت صحیح آموزشی را می‌توان در بخش اصول کلی(که تأثیری دیرپا و مهم دارند) مطالعه کرد.

اصول کلی مدیریت کلاس

این اصول از عوامل زیربنایی مدیریت در کلاس درس هستند و در طول تدریس باید مورداستفاده قرار گیرند تا یادگیری بیشتر امکان‌پذیر شود. این اصول عبارت‌اند از:

ایجاد انگیزه

هدف درازمدت برقراری نظم و انضباط در کلاس، این است که دانشجویان از کنترل یا اعمال فشار بیرونی به خودکنترلی سوق داده شوند. تحقق این هدف عمدتاً با ایجاد انگیزه و رغبت در دانشجویان میسر می‌گردد. با ایجاد انگیزه است که فراگیر در مداومت فعال در جریان یادگیری سهیم می‌شود و آن را پیگیری می‌کند. نتایج پژوهش‌های مختلف نشانگر این واقعیت است که اتخاذ روش تدریس مناسب از سوی معلم و توجه او به مسائل احساسی –عاطفی و ایجاد روابط انسانی مناسب با احترام متقابل، نقش اساسی در ایجاد انگیزه دارند. ارائه وقایع تاریخی در موضوع تدریس می‌تواند در ایجاد انگیزه کمک کند. توضیح مختصر در مورد چگونگی کشف موضوع تدریس و قرار دادن شاگردان در موقعیت مسئله‌دار در ایجاد انگیزه و علاقه در شاگردان مؤثر است.

طرح‌ریزی درسی

طرح درسی نه‌تنها استاد را در سازمان دادن و ایجاد سلسله‌مراتب معنی‌دار موضوعات ارائه‌شده کمک می‌کند، بلکه سبب افزایش اعتمادبه‌نفس در او نیز می‌شود، بدین ترتیب از انقطاع مشخص در مراحل مختلف تدریس جلوگیری می‌شود و سلیس و روان بودن مطالب ارائه‌شده بیشتر می‌گردد. درنتیجه یادگیری دانشجویان افزایش می‌یابد و خستگی آن‌ها کمتر می‌شود.

عدم طرح‌ریزی مناسب سبب به هدر رفتن وقت کلاس و قطع جریان تدریس می‌گردد که تأثیر منفی در پیشرفت دانشجویان دارد. استادی که طراحی کند و انتظارات خود را با دانشجویان در میان نهد سبب افزایش پیشرفت تحصیلی در آنان می‌شود. در طرح‌ریزی درسی در نظر داشتن عواملی چون اهداف، محتوا، دانش پیشین دانشجویان، میزان علاقه‌مندی آن‌ها، مراحل آموزش، مواد آموزش و توانایی و رشد دانشجویان به نحوی موردتوجه قرار می‌گیرد.

تدوین اصول مدیریت در کلاس و روشن نمودن آن

طرح قوانین قابل‌اجرا درواقع تلاشی برای پیشرفت تحصیلی و اجتماعی دانشجویان است. در تعیین اصول و قوانین کلاس بهتر است دانشجویان را در آن شرکت داده و به توافقی دست یابند. همان‌گونه که لومباردی (1992) به آن اشاره کرده، معلم کارآمد روش‌های مربوط به کلاس را با دانشجویان به بحث می‌گذارد تا مطمئن شود آن‌ها مسئله را درک کرده‌اند. اوایل سال تحصیلی، بهترین موقع ارائه این نوع قواعد و اصول هست.

آگاهی مداوم از وضعیت کلاس

آگاهی و هوشیاری استاد در مورد جریان‌های کلاس جزو عواملی هستند که در پژوهش‌های مختلف مشخص شده‌اند. اگر استاد بر اوضاع کلاس مسلط باشد و هر نوع حرکت را زیر نظر داشته باشد در این صورت فرصت ایجاد بی‌نظمی از دانشجویان گرفته خواهد شد. 5 عامل مهم آگاهی معلم از جریان کلاس به شرح ذیل هست:

- وضعیت دانشجو: آیا دانشجو متوجه درس است یا به مسائل دیگری روی آورده است؟

- جهت سر: آیا نگاه دانشجو به‌سوی معلم و به‌طرف بورد است یا حرکتی برخلاف جریان کلاس دارد؟

- ظاهر فراگیر: آیا فراگیر خسته و خواب‌آلود به نظر می‌آید، یا اینکه آماده برای یادگیری است؟

- فعالیت‌ها: آیا دانشجو در زمینه‌هایی که مربوط به مطالب درس است فعالیت دارد؟ آیا دانشجویان با یکدیگر تعامل دارند و یا اینکه تنها بین دانشجو و استاد ارتباط برقرار می‌باشد؟

- واکنش: دانشجو درباره سؤال استاد چه واکنشی از خود نشان می‌دهد؟ آیا واکنشی متناسب است؟

چشم‌پوشی از مسائل جزئی

نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که چشم‌پوشی و نادیده گرفتن رفتارهای نامناسب و قابل‌گذشت و تاییدات و تشویق رفتارهای مطلوب، نقش مهمی در مدیریت و داشتن کلاس مناسب دارند. برخی پژوهش‌ها نشان دادند که وارد شدن استاد در جریان بی‌نظمی و توجه به آن در مواردی، مسئله را پیچیده‌تر و بزرگ‌تر از حالت خود می‌کند. توصیه می‌شود که بهتر است استاد در هنگام بی‌نظمی از عوامل خاموشی استفاده کند و یا آن را کم‌اهمیت تلقی کند و نادیده بگیرد. البته منظور این نیست که تمامی رفتارهای ناشایست نادیده گرفته شوند، بلکه برخی از رفتارها، آن‌هم از دانشجویانی که انتظار چنین رفتاری از آن‌ها نداشته باشیم، قابل‌چشم‌پوشی است.

  پیشنهادهایی برای حفظ کنترل در کلاس درس: 

- در فکر ایجاد قوانینی برای کلاس باشید: در خلال هفته‌های اول ممکن است فکر کنید که معلمی تنها مجموعه‌ای طولانی از بحران‌های مختلف است. هرچه بیشتر این بحران‌ها را بتوانید پیش‌بینی کنید و برای آن آماده شوید کمتر آزرده و مأیوس خواهید شد. اگر اولین روز قوانین را معرفی کنید لازم است روشی مثبت و عاری از تهدید در پیش بگیرید. یک راه عالی برای نشان دادن حسن نظر خود این است که از کلاس بخواهید که مقررات لازم برای کلاس و دلایل آن‌ها را مطرح کنند.

- صمیمی ولی قاطع باشید، با اطمینان عمل کنید مخصوصاً در اولین روز: اولین دقایق هر کلاس ازلحاظ رعایت انضباط بسیار اهمیت دارد. دانشجویان شما را ارزیابی می‌کنند، مخصوصاً اگر بدانند که شما استاد جدیدی هستید. اگر هراسان و با عدم اعتماد به خود عمل کنید، احتمالاً با مشکل روبرو خواهید شد.

- هرگاه مجبور شدید با دانشجویی با خشونت رفتار کنید، سعی کنید دوباره رابطه را برقرار کنید: سعی کنید هرچه زودتر یک کنفرانس صلح خصوصی با طرف مقابل خود ترتیب دهید در غیر این صورت، همان دانشجو ممکن است تا پایان سال متخاصم باقی بماند.

- از تهدید کردن خودداری کنید: تا حد ممکن از آزمایش نیرو در حضور کلاس خودداری کنید. در مقابله با همه کلاس احتمال اینکه به‌کلی درمانده شوید زیاد است. می‌توانید با جملاتی مانند بله می‌توانید یا نه اجازه نمی‌دهم جنگ دو نفری را شروع کرده و با تهدیدی لحظه‌ای کار را خاتمه دهید. حل اختلافات شدید در خلوت به‌مراتب مطمئن‌تر و بهتر خواهد بود

- سریع العمل، قاطع و منطقی باشید: هر کوششی برای کنترل رفتار، درصورتی‌که از عملی که مسبب آن رفتار بوده فاصله داشته باشد بی‌نتیجه است. برای اینکه فرد آشوبگر ارتباط بین رفتار خود و عمل متقابل آن را درک کند، باید عمل و رفتار متقابل بلافاصله پشت سرهم قرار گیرد تا دانش‌آموز مزاحم رابطه بین این دو را بفهمد. رویارویی با دانشجو را به تعویق نیندازید و تهدیدهای گنگی را که در آینده به آن عمل خواهید کرد را مطرح نکنید چون دانش‌آموز برای مقابله‌به‌مثل کردن بیشتر بدرفتاری می‌کند.

نکته* باثبات بودن در مورد کنترل کلاس می‌تواند موجب صرفه‌جویی در وقت و انرژی شود و دردسر را کمتر کند

- استفاده از شیوه‌های تغییر رفتار را در نظر داشته باشید: قوانینی را که برای تقویت دانشجو اساسی است را با عبارات مثبت مشخص کنید. رفتارهای را تشویق کنید نه دانشجو را. مشخص کنید کدام رفتار را نمونه دقت و کوشش دانشجو می‌دانید مانند (بله تو آدم سخت‌کوشی هستی)، (وقتی داشتم مثال می‌زدم تمام مدت حواست به تخته‌سیاه بود، به این می‌گویند دقت کردن)، (پاسخ خوبی دادی. بسیار خوب به سؤال من گوش کردی). متوجه دانشجویانی که خوب هستند باشید. رفتار نامناسب را نادیده بگیرید مگر اینکه کسی صدمه ببیند.

- وقتی کنترل برقرار شد، قدری کوتاه بیایید